کتاب ارزشمند الغدیر نوشته رهبر دینی بینظیر و مصلح کبیر و معلم اخلاق حجتالاسلام امینی نجفی از عالیترین چیزهایی است که دانشگاه بزرگ اسلامی و نجف اشرف به آن فخر میکند، چنانکه فخر تمام مسلمین می‌باشد. اگر مؤلف عالیقدر این کتاب (علامه امینی) در میان ما نبود و نمیدیدیم که او به تنهایی اقدام به این عمل بزرگ نموده، جا داشت که گمان شود این کتاب اثر گروهی است.
آیت الله شیخ عبدالحسین امینی معروف به علامه امینی، مولف کتاب گرانسنگ"الغدیر"در سال 1320 هجری قمری در یکی از روستاهای سراب از توابع تبریز به دنیا آمد. پدر گرامیش میرزا احمد از عالمان پرهیزگار دیار تبریز بود.
مقام علمی
علامه امینی از کودکی در محضر پدر، ادبیات و منطق و کم و بیش فقه و اصول را در شهر خود آموخت. وقتی پدرش متوجه استعداد فوقالعاده فرزند شد او را برای تکمیل تحصیلات به معروفترین مدرسه علمیه آن روز تبریز بردند و از آن پس علامه امینی نزد استادان ممتازی چون سیدمحمد موسوی معروف به مولانا و آیتاللّه سیدمرتضی خسروشاهی و آیتاللّه حسن توتونچی به آموختن دانش پرداخت.
سپس مرحوم علامه امینی در سن 16 سالگی برای کسب معنویت از روح بلند امیرمؤمنان علی – علیهالسلام - و همچنین ادامه تحصیل و کسب علم از بزرگان و اساتید راهی نجف اشرف شد و تا سی و دو سالگی در آنجا مشغول کسب معارف الهی بود. در این سالها در محضر اساتیدی چون: آیتاللّه سیدابوالحسن اصفهانی و آیتاللّه میرزا محمد نایینی، مرحوم آیتاللّه شیخ محمدحسین کمپانی، شیخ محمدحسین کاشف الغطا، آیتالله سید محمد حسینی فیروزآبادی، آیتالله سید ابوتراب خوانساری، آیتالله میرزا علی ایروانی و آیتالله میرزا ابوالحسن مشکینی کسب فیض نمود.
شیخ عبدالحسین امینی در سی و دو سالگی بود که به کشورش ایران و زادگاه خود تبریز مراجعت نمود و برای مدت کوتاهی در این شهر ماندگار شد. و برای بار دوم به نجف اشرف مشرف شد و ضمن تحقیق و مطالعه فراوان در مجالس اساتید برجسته و مراجع تقلید آن روزگار حاضر شد و در ضمن آن بود که از جهت علمی و تقوا به مرتبه والای اجتهاد نایل گردید و همچنین از مجتهدین بزرگی همچون آیتالله العظمی سید ابوالحسن موسوی اصفهانی، آیتالله شیخ علی اصغر ملکی تبریزی و آیتالله آقابزرگ تهرانی اجازه روایت و نقل حدیث دریافت داشت.
تألیفات
مرحوم علامه امینی در طول زندگی پربار خود کتابهای بسیاری تألیف نمودند که به اختصار عبارتند از:
تفسیر سوره فاتحه. شهداء فضیلت: در شرححال دانشمندان شیعه که به شهادت رسیدهاند. سیرتنا و سنّتنا: در پاسخ به علّت محبّت فراوان شیعه به اهلبیت. تحقیق و تصحیح کامل الزیارات ابن قولویه. ادب الزائر در آداب زیارت امام حسین. ریاض الانس. تعلیقه بر مکاسب و رسایل شیخ انصاری. العترة الطاهرة فی الکتاب العزیز. ثمرات الاسفار. المقاصد العلیّه فی المطالب السنیّة. رجال آذربایجان.
مهمترین اثر ماندگار این علامه بزرگ کتاب نفیس"الغدیر"می‌باشد که در یک نگاه، الغدیر در دو موضوع کلی خلاصه میشود: اثبات ولایت مطلقه ائمه معصومین از طریق اثبات خلافت بلافصل امیر المؤمنین– علیهالسلام - و نفی ولایت غیر معصوم در اسلام.
علامه امینی حدود چهل سال در تهیه مطالب کتاب الغدیر این دایرة المعارف بزرگ اسلامی زحمت کشید. به طوری که آن مرحوم نخست همه کتابهای خطی و چاپی کتابخانههای عمومی و خصوصی نجف اشرف را مطالعه کرد، از جمله همه کتابهای خطی و چاپی کتابخانه مرحوم سید محمد باقربحرالعلوم، کتابخانه مرحوم آیتالله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء، کتابخانه شیخ فرج الله نجفی و کتابخانه حسینیه شوشتریها. سپس به مطالعه کتابخانههای کربلا پرداخت. و پس از آن به کتابخانههای کاظمیه، بغداد، سامرا، حلّه و بصره پرداخت. مرحوم علامه سپس برای مطالعه به ایران آمد و به مطالعه کتب خطی و چاپی کتابخانههای آستان قدس رضوی، مجلس شورای ملی، مدرسه سپهسالار، کتابخانه ملی تهران، کتابخانه آیت الله بروجردی در بروجرد و کتابخانه سردار کابلی در کرمانشاه پرداخت. همچنین مرحوم علامه به هند و سوریه و ترکیه نیز مهاجرت کرد تا از کتابخانههای آن سامان نیز استفاده کند.
اقدامات علمی
تأسیس کتاب خانه: عـلامـه امـینی به کتاب و کتابخانه علاقه زیادی داشت. از ایـن رو بـا هـمـتی بلند و تلاشی فراوان اقدام به تاسیس کتابخـانـهای عـظـیم در نجف اشرف و در جوار حرم مطهر امیرالمومنین عـلـی– علیهالسلام - کـرد و در سال 1379 قمری با حضور عالمان و انـدیشمندان حوزه علمیه نجف اشرف آن را افتتاح کرد. این کتاب خانه از جمله کتابخانههای کمنظیر جهان اسـلام در عراق است.
انتشار نشریه صحیفه المکتبه: سه شـماره از این نشریه درباره اهمیت کتاب و کتاب خانه، فهرست نسخ خطی و مآخـذ مهمی که در سایر کتاب خانههای دنیا وجود دارد، نـحـوه بـرخـورد کـتـابداران و مسیولان و کارکنان کتاب خانه با مراجعان و کتاب خوانان و سنت کتاب داری، منتشر گردید.
طرح خانه نویسندگان: با این طرح علاوه بر شکوفا شدن بـسـیـاری از استعدادهای نهان و تربیت محققان جوان، کاستیهای پژوهشی دقیقا شناسایی شده و تحقیقی جامع در آن خصوص انجام پذیرد.
طرح نقد و معرفی نشریات: عـلامـه امـینی به این نـتـیـجـه دسـت یـافـت که متأسفانه بسیاری از اندیشههای فقهی، اصـولـی، فلسفی، تاریخی، ادبی و دیگر علوم اسلامی بـه خـصوص شیعه مورد تحریف قرار گرفته و سرمایههای معنوی تشیع وارونـه نـشـان داده میشد. بنابراین برآن شد کـه عـدهای بـه نـقد محکم و مبرهن این دسته از کتابها و مـقـالات همت گمارند تا در اصلاح مسیر آنان گامی استوار و شایسته بـردارنـد.
خصوصیات علامه امینی
عـلامه امینی به پیامبر و ائمه – علیهمالسلام - بسیار عشق میورزید. وقتی نام علی، فاطمه و امام حـسین – علیهمالسلام - را می‌شنید، بی اختیار گریه می‌کرد. در سخنرانیها از ولایـت آنـان مـیگـفت و سعی داشت تا مردم با اهلبیت– علیهمالسلام - بیشتر آشنا شوند.
عـلامـه امینی یکی از مصلحان عصر خویش بهشمار میرفت. وی در ایـن انـدیشه بود تا به نابسامانیهای جامعه سامان بخشد. عـلامـه امینی تألیف کتاب الغدیر را بر این اساس آغاز کرد و هیچ کـس پـس از مـطالعه این دایره المعارف بزرگ احساس نادرستی از آن نـداشـت.
ایشان دارای ارادهای قوی بود. برای کشف میراث عظیم اسلامی زمان نمیشـنـاخـت و همواره از این کشور به آن کشور، از این کتابخانه به آن کـتـابخـانـه میرفت تا میراث گران سنگ عـالمان گذشته را شناسایی و مطالعه کند.
عـلامه امینی در تحقیق و نگارش، امانت دار بود. اگر مطلبی را از جـایـی نقل می‌کرد دقیقاً آدرس آن را مینوشت. وی با خلوص تمام بـه نـقل و نقد تاریخ می‌پرداخت و در این راه تقوا را پیشه خود ساخته بود.
یکی از ابعاد زیبای شخصیت مرحوم علامه امینی پایبندی او به تلاوت قرآن و به جای آوردن نمازهای مستحبی و ادعیه بود. عادت او این بود که همیشه ساعتی قبل از طلوع فجر به نماز شب میایستاد و پس از نماز صبح با توجّه و تدبّر یک جزء کامل از قرآن را تلاوت می‌کرد.
علامه امینی به رغم تمام مشغلههای علمی و فعالیتهای فرهنگی هرگز از زیارت و توسل به اهل بیت غافل نمیشد. وقتی که علامه به حرم مشرف میشد و به خواندن زیارت می‌پرداخت، اندوه فراوانی چهره ایشان را میپوشاند و بیاختیار با صدای بلند گریه می‌کرد. ایشان بارها به قصد زیارت کربلا، پیاده از نجف تا کربلا میرفت.
کلام بزرگان در مورد الغدیر
آیت اللّه ابوالحسن اصفهانی:
"کتاب ارجمند شهیدان راه فضیلت را با امعان نظر نگریستم و دیدم با حسن ظنّی که به مؤلّف امینش علاّمه امینی دارم، مطابقت دارد. این پرچمدار دانش و ادب و قهرمان جنبش فکری اسلامی، همانگونه است که زیبنده دانش و فضیلت و رأی و بصیرت است. خدا این مجاهد مدافع را مدد نماید و بازوی این قهرمان را که از افتخارات و حریم همرأیانش پاسداری مینماید بگیرد و در نشر فضایل و افتخارات رجال مذهبش یاری دهد."
آیتاللّه شیخ محمدحسین غروی اصفهانی:
"از مطالعه شهیدان راه فضیلت و آن مایه از علم و تاریخ صحیح و تتبّع و بررسی موشکافانه و امانت نقل که در آن نهفته است، پی بردم که مؤلّفش حایز این هردو امتیاز است: هم حسن انتخاب دارد و هم حسن ترتیب بیان... این هردو، دو برهانند بر نبوغ امینی در زمینه هنر نویسندگی و فضیلت راستگویی و دانشجویی و برچیرهدستی وی در ساخت و پرداخت سخن... من بیاختیار زبان به ثنایش میگشایم که در فراهم کردن گزارشهای تاریخی پراکنده چنین سخت کوشیده و در زنده کردن نام و یاد مجاهدان دانشمندی که خون خویش را به پای فضیلت نثار کردهاند، احساسات گرم نشان داده و غیرت و همت به خرج داده است."
مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره کتاب شهیدان راه فضیلت مینویسند:
"به این گلزار دلفروز نظر کردم و هرچه دیدم گل و لاله بود و بید و نارونی که از نسیم سحری به وجد آمده باشد؛ گلزاری که باغبان خوشسلیقه و دل سوختهای چون امینی برپا کرده است. عطری بر آن پاشیده که بوی مشک را از یاد میبرد و خوشههای گوهرین پرورده که گردن و سینه و گوش را میآراید."
علاّمه بزرگوار سیدشرف الدّین بر الغدیر:
"گفتار ما در مقام تقریظ و قدردانی از ادای حقّ بزرگی که تو بر گردن مسلمانان پیدا کردی عاجز است. کتاب الغدیر از حدّ ستایش بالاتر است. این کتاب مثل و مانندی ندارد. همینقدر میگویم که امّت اسلامی تو را از پهلوانان نادری که در عرصه علم و جهاد به وجود آمدهاند میداند و از خداوند تبارک و تعالی میخواهد که بازویت را محکم و در پیمودن این راه نورانی خیر و صلاح که در پیش گرفتهای تأیید نماید."
آیتالله سیدعبدالهادی شیرازی بر الغدیر:
"تقریظ مرجع بزرگ جهان تشیّع حضرت آیة اللّه سیدعبدالهادی شیرازی رحمهالله بر کتاب الغدیر از حقایق بسیار روشن این است که کتاب ارزشمند الغدیر نوشته رهبر دینی بینظیر و مصلح کبیر و معلم اخلاق حجتالاسلام امینی نجفی از عالیترین چیزهایی است که دانشگاه بزرگ اسلامی و نجف اشرف به آن فخر میکند، چنانکه فخر تمام مسلمین می‌باشد. اگر مؤلف عالیقدر این کتاب (علامه امینی) در میان ما نبود و نمیدیدیم که او به تنهایی اقدام به این عمل بزرگ نموده، جا داشت که گمان شود این کتاب اثر گروهی است."
سفارشی به فرزند
مرحوم حجت الاسلام دکتر امینی فرزند برومند علامه میگوید:"پس از گذشت چهار سال از فوت مرحوم پدر بزرگوارم ایشان را در خواب دیدم که شاداب و خرسند است. جلو رفته و پس از سلام و دست بوسی عرض کردم: پدر جان! در آنجا چه عملی باعث سعادت و نجات شما گردید؟ پاسخ دادند: نمی‌دانم چه می‌گویی. قدری واضح‌تر و روشن‌تر بگو! گفتم: آقا جان! شما اکنون از میان ما رخت بر بسته‌اید و به جهان دیگر منتقل شده‌اید. در آنجا که هستید کدامین عمل باعث نجات شما گردید؟
مرحوم پدرم درنگی کرده سپس فرمودند: فقط زیارت ابا عبدالله الحسین– علیهالسلام -. عرض کردم: شما می‌دانید اکنون روابط بین ایران و عراق تیره و تار است و راه کربلا بسته، چه کنم؟ فرمود: در مجالس و محافلی که جهت عزاداری امام حسین– علیهالسلام - برپا میشود شرکت کن. ثواب زیارت امام حسین را به تو می‌دهند.
سپس فرمودند: پسر جان! در گذشته بارها تو را یادآور شدم و اکنون به تو توصیه می‌کنم که زیارت عاشورا را هیچ وقت و به هیچ عنوان ترک و فراموش نکن. مرتباً زیارت عاشورا را بخوان و بر خودت وظیفه بدان. این زیارت دارای آثار و برکات و فواید بسیاری است که موجب نجات و سعادتمندی در دنیا و آخرت تو می‌باشد."
وفات
آیت الله علامه امینی در شش سال آخر عمر شریفش دچار بیماری بود و برای مداوا عازم تهران شد و مدت دو سال تحت درمان قـرار گـرفـت ولی درمان حاصل نشد. بنابر این او را به خارج فرستادند ولی باز بیماری علاج نشد.
سرانجام این عالم عامل در روز جمعه بیست و هشتم ربیع الثانی سال 1390 هجری قمری برابر با دوازدهم تیرماه سال 1349 شمسی در سن 68 سالگی از دنیا رفت و پیکر مطهرش روز بـعـد در تـهـران به طور با شکوهی تشییع شد و پس از آن به نـجـف اشـرف حمل شد و در کنار کتابخانه عمومی امیرالمومنین– علیهالسلام - در حرم مطهر امیرمؤمنان به خاک سپرده شد.
منابع:
مردان علم در میدان عمل، نعمت الله حسینی، جامعه مدرسین، قم.
علمای بزرگ شیعه، محمد جرفادقانی، انتشارات معارف اسلامی.
حماسه غدیر، محمدرضا حکیمی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
گلبرگ، شماره سیام.
یاس، شماره بیستم.
/
سیدمحمد ناظمزاده قمی
