فطرت

هر انسانی با فطرت پاک و توحیدی آفریده می‌شود، به طوری که اگر مطابق آن عمل کند، دعوت پیامبران را خواهد پذیرفت.قرآن کریم در این باره می‌فرماید:

«فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا» (روم/۳۰)

«بدون هیچ گونه انحراف به چپ و راست به آیین الهی روی آور و ملازم خلقت فطری باش که خداوند مردم را مطابق فطرت الهی آفرید.»

و پیامبر گرامی نیز می‌فرماید:
«هیچ مولودی نیست مگر اینکه بر فطرت پاک به دنیا می‌آید.» (توحیدصدوق/۳۳۱)

انسانِ انتخابگر

انسان موجودی است انتخابگر. یعنی در پرتو عقل پس از بررسی جوانب مختلف فعل، انجام یا ترک آن را بر می‌گزیند. قرآن کریم می‌فرماید:

«إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاكِراً وَإِمَّا كَفُوراً» (انسان/۳)

«ما راه را به او نشان دادیم،او یا سپاسگذار است و یا کفران کننده.»


«وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَاء فَلْیُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْیَكْفُرْ» (كهف/۲۹)

«بگو حق از جانب پروردگارتان نازل گردیده است، پس هرکس می‌خواهد ایمان آوَرَد و هرکس می‌خواهد کفر ورزد.»

مسؤلیت

انسان به حکم اینکه از نور خرد و موهبت اختیار برخوردار است، موجودی مسئول است: مسئول در برابر خدا، در برابر پیامبران الهی و رهبران الهی، دربرابر گوهر انسانی خویش و انسانهای دیگر. قرآن در آیات متعددی به مسئولیت انسان تصریح دارد، چنان که می‌فرماید :

«إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً» (اسراء/۳۶)

«از گوش و چشم و دل سؤال می‌شود.»


«أَیَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن یُتْرَكَ سُدًى» (قیامت/۳۶)

«آیا انسان گمان می‌کند که به حال خود رها شده است؟»

ملاک برتری


هیچ انسانی بر دیگری مزیت و برتری ندارد مگر از طریق کمالات معنوی که از آن برخوردار است. یکی از بارزترین ملاک‌ها تقوا و پرهیزگاری در همه شؤون زندگی است.

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ» (حجرات/۱۳)

«ای انسان‌ها؛ ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم، و شما را دسته‌ها و قبیله‌های گوناگون قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شما است.»

توحید

اعتقاد به وجود خدا، اصل مشترک میان همه‌ی شرایع آسمانی می‌باشد، و اصولاً فصل ممیز انسان الهی از انسان مادّی در همین امر نهفته است.

قرآن کریم وجود خدا را امری بی نیاز از دلیل می‌داند، و هر گونه شک و تردید در این باره را بی مورد تلقی می‌کند:

«أَفِی اللّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ» (ابراهیم/۱۰)

«آیا در خداوند آفریننده‌ی آسمان و زمین تردید دارید؟»

معرفت فطری

معرفت خدا در فطرت انسان و تمامی مخلوقات نهادینه شده است و او از هر گونه شباهت با مخلوقات منزه است.

«لیس كمثله شیء» (شوری/۱۱)

«هیچ چیز به مانند او نیست.»


چنان که امیر مؤمنان حضرت علی (علیه السلام) می‌فرمایند:

«هو واحد لیس له فی الاشیاء شبه»

«او یکتا است و برای او در میان موجودات مانندی نیست.»

نبوت

انسان به نور خرد می‌یابد که باید خالق خویش را شکر گوید و او را عبادت کند. از این رو خداوند پیامبران را بر انگیخت تا مردم را به عبادت پروردگار فرا خوانند و بر آینده ای که در انتظار آنان است بیم و اندرز دهند.

«وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ» (نحل/۳۶)

«و ما در میان هر امتی پیامبری را بر انگیختیم تا مردم را به پرستش خدا امر کند و از پرستش مظاهر طغیان، تحذیر کند.»


«رُسُلاً مُّبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ لِئَلاَّ یَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ» (نساء/۱۶۵)

«پیامبرانی نوید دهنده و بیم دهنده را بر انگیخت تا پس از آمدن پیامبران مردم حجتی بر خدا نداشته باشند.»

قرآن

پیامبر اسلام نبوت خویش را با آوردن قرآن اعلان کرد و از جهانیان خواست که اگر در نبوت تردیدی دارند مانند قرآن را بیاورند. به رغم تحّدی آشکار و قاطع قرآن، هیچ کس نتوانست همانند آن را بیاورد.

«قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَـذَا الْقُرْآنِ لاَ یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً» (اسراء/۸۸)

«بگو اگر إنس و جن دور هم گرد آیند که کتابی مانند این قرآن بیاورند، نمی‌توانند نظیر آن را بیاورند، هر چند برخی از آنان به برخی دیگر یاری رسانند.»


«قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَیَاتٍ» (هود/۱۳)

«فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ» (بقره/۲۳)

امامت

رسول خدا به فراوانی ـ گاه به صورت کلّی و گاه نیز به گونه‌ی مشخص ـ جانشین خویش را به نحو روشن معرفی کرده است، به گونه‌ای که هریک از آن‌ها حجت را بر افراد آگاه و حقیقت‌جو تمام می‌کند.

در عین حال پیامبر گرامی در هنگام حجة الوداع در کنار غدیر خم یک بار دیگر به صورت روشن و فراگیر مردم را فرا خواند و فرمود از جانب خدا مأ‌موریت دارد پیامی را که معادل ابلاغ کلّ رسالت است به مردم برساند.

«یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ» (مائده/۶۷)

«ای رسول خدا آن چه از پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ کن و اگر این مأموریت را انجام ندهی رسالت خود را انجام نداده‌ای، وخداوند تو را از (شرّ) مردم حفظ می‌کند.»

پیام رسول خدا ولایت امیر مؤمنان بود که هرکس آن را بپذیرد ولایت خدا را پذیرفته است و هرکس نپذیرد و دشمنی کند، با خدا دشمنی کرده است.

همچنین رسول خدا فرمود:

چنان که در آیه‌ی ولایت آمده است:

«إِنَّمَا وَلِیُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ» (مائده/۵۵)

«این است و جز این نیست که ولی شما خدا و رسولش و کسانی هستند که ایمان آوردند و این افراد کسانی هستند که نماز به‌پا می‌دارند و در حال رکوع زکات پرداخت می‌کنند.»

«من قبل از شما بر حوض کوثر وارد می‌شوم، بنگرید با دو جانشین گران‌بهای من چگونه رفتار می‌کنید؟»

شخصی پرسید: مقصود از دو جانشین گران‌بها چیست؟

فرمود: یکی کتاب خدا و دیگری عترت من. خدای لطیف و خبیر به من خبر داده است که این دو از یکدیگر جدا نمی‌شوند مگر اینکه در کنار حوض به من برسند. بر آن دو پیشی نگیرید که هلاک می‌شوید، و از آنان فاصله نگیرید که هلاک می‌شوید.»

آینده جهان

تاریخ بشر آینده روشنی دارد و به تعبیر قرآن کریم، صالحان حاکمان زمین خواهند بود.

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم» (نور/۵۵)

«خداوند به افرادی از شما که ایمان آورده و کارهای نیک انجام دهند وعده داده است که آنان را در زمین خلافت خشد، همان‌گونه که پیشینیان راخلافت بخشیده است.»