یکی از مطالبی که کم و بیش مورد سوال واقع می‌شود این است که چرا ما حضرت بقیه الله, امام زمان (علیه السلام) را در مقام دعا و ندبه با کنیه « اباصالح » می‌خوانیم. آیا ایشان فرزندی به نام صالح دارند که او را اباصالح می‌خوانیم و یا علت و سبب دیگری دارد
کلمه « اب » در لغت عرب به معنای پدر آمده است. بدین جهت برخی از مردم تصور می‌کنند که عبارت « اباصالح » در حالت ترکیبی باید به معنای پدر صالح باشد تا معنی و مفهوم جمله, صحیح گردد.
برای رفع این شبهه برخی از مومنین هم در مقام جواب برآمده و چنین اظهار داشته اند که: چون امام زمان (علیه السلام) با تشکیل زندگی خانوادگی, فرزندی به نام « صالح » دارند, بدین جهت او را با کنیه (۱) اباصالح می‌خوانیم. لکن به نظر می‌رسد که اینگونه جوابها از حقیقت حال و واقعیت آنچه هست پرده برنمی دارد, چون راهی برای درک چگونگی زندگانی امام زمان (علیه السلام) و پی بردن به این موضوع که آیا آن حضرت به طور یقین فرزندی به نام صالح و غیره دارند یا نه, وجود ندارد; زیرا آنچه که از منابع معتبر به دست آمده این است که کیفیت زندگانی و همچنین مسکن و ماوای آن حضرت, همانند خودشان, برای ما مستور و پنهان است و بر همین اساس می‌گوییم که جواب یاد شده توجیه مطلوب و دلپسندی به نظر نمی‌آید.
باید گفت القاب, صفات و کنیه‌هایی که برای پیامبر اسلام و اهل بیت آن حضرت در روایات و دعاها به کار رفته است هر کدام معنی و مورد خاصی دارند, مثلا کلمه « امین » که یکی از القاب معروف پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است به طور یقین به خاطر کمال امانتداری و امین اسرار و اموال مردم بودن به آن حضرت گفته شده است. هدف از به کار بردن کنیه « اب » و « ام » برای افراد, اثبات پدر یا مادر بودن آن اشخاص است نسبت به مضاف الیه شان, مانند ابوالحسن (پدر حسن), ابو جعفر (پدر جعفر), ام داوود (مادر داوود), لکن از نظر لغت عرب این طور نیست که کلمات یاد شده (اب و ام) همیشه به معنای پدر و مادر باشد, بلکه گاهی به معنای صاحب و مالک و کنه و اساس شی می‌باشد مانند: ابوالفضل, ابوتراب, ام القری, ام الفساد و امثال آن که به طور یقین هیچ کدام آنها در معنای پدر و مادر به کار نرفته است. چون حضرت ابوالفضل (علیه السلام) پسری به نام « فضل» نداشته است که ابوالفضل ـ در این مورد ـ به معنای پدر فضل باشد. علی (علیه السلام) نیز فرزندی به نام « تراب» نداشته است که آن حضرت پدر تراب باشد و همچنین است کلمه ام القری که کنیه معروف شهر مکه است, چرا که شهر مکه فرزندی نداشته است که مادر آن باشد.
پس با توجه به مطالب گذشته معلوم می‌گردد که در برخی از موارد کلمات یاد شده (اب و ام) معنای دیگری دارند که غفلت بعضی از مردم از آنها سبب شده که سوال و جوابهای بی شماری را به دنبال داشته باشد. مثلا کلمه «ام », علاوه بر معنای ظاهری مادر, در معنای کةنه و اساس شی هم استعمال شده است مانند: ام القری و ام الفساد که به طور یقین جمله نخست (ام القری) به معنای اساس و مرکز شهرها و سرزمین ها و جمله دوم (ام الفساد) هم به معنای ریشه و اساس فساد و تباهی می‌باشد. همچنین کلمه « اب » هم اینطور نیست که همه جا به معنای پدر بوده و در آن معنی به کار رفته باشد بلکه در برخی از موارد معنای دیگری هم دارد که در پاره ای از آیات و روایات و دعاها در آن معانی به کار رفته است.
امام زمان (علیه السلام) را چه وقت « اباصالح » بخوانیم
شکی نیست که وقتی با خداوند متعال مناجات می‌کنیم و نیازها و احتیاجات خود را به محضر مقدسش عرضه می‌داریم همسو و متناسب با نیازمان نامها و صفات مقدس او را بر زبان می‌آوریم. مثلا در مقام طلب مغفرت از ساحت مقدس خداوند متعال او را « یا غفار » و در مقام طلب نمودن روزی حلال و فراوان با کلمه یا رزاق و در مقام درخواست ثبات قدم و استوار و پایدار ماندن در راه حق او را با جمله یا « مقلب القلوب و الابصار » و امثال آن می‌خوانیم. بنابراین برای اجابت دعا و قبولی مناجات با خداوند متعال, راه و رمز و اوقات و ساعات خاصی وجود دارد که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت آن حضرت آنها را در میان احادیث و روایات معتبر به ما تعلیم فرموده اند به گونه ای که حتی دعای صبح و شام و دعای اول و آخر هفته و ماه و سال و چند و چون آن را هم یاد داده اند. حال باید دید که دعای معروف گم شدگان در صحرا و بیابان را که در روایات آمده است و همچنین کنیه معروف اباصالح (علیه السلام) را در کجا و چه وقت باید خواند
از امام باقر(علیه السلام) و همچنین از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند که فرموده اند:
« اذا ضللت فی الطریق فناد « یا صالح » او « یا ابا صالح » ارشدنا الی الطریق رحمکم الله »
اگر در دشت و صحرا از جاده منحرف شده و راه گم کردید پس « صالح » و یا « اباصالح » را صدا کن و بگو: « ای صالح » و یا بگو « ای اباصالح » ما را دریابید و راه را بر ما نشان دهید, خداوند شما را رحمت فرماید.
و روی همین اساس است که علمای ربانی و مومنین پیرو اهل بیت (علیه السلام) در جلسات و اجتماعات معنوی و پر شورشان, آن هم نه فقط در حال گم شدن در دشت و صحرا, بلکه در همه گمراهیهای فکری و عملی و علمی و نابسامانیهای مادی و معنوی در غیبت کبری, اباصالح (علیه السلام) را به کمک و یاری می‌طلبند.
ممکن است پرسیده شود: چرا در برخی از موارد مانند گم کردن راه و درمانده شدن در صحرا و بیابان امام معصوم (علیه السلام) و یا علمای ربانی, ما را به جای گفتن « یاالله » و مانند آن, به گفتن « یا صاحب الزمان » و « یا اباصالح المهدی ادرکنی » و... سفارش کرده اند, حال آن که خداوند متعال در فریادرسی مهربان تر و نیرومندتر از امام زمان (علیه السلام) است
جواب این پرسش را می‌توان چنین بیان کرد که چون امام زمان (علیه السلام) خلیفه الله و حجت خداوند متعال در میان مردم و راهنمای ایشان است بدین جهت در مقام گم کردن راه و گم شدن در دشت و صحرا و یا متحیر ماندن در امور دیگر به مدد خواستن از امام زمان (علیه السلام) توصیه و سفارش کرده اند. چرا که خداوند سبحان, ایشان را برای ارشاد و راهنمایی مردم برگزیده است و آن حضرت جهت ارشاد و راهنمایی و صعود به مدارج عالی ایمان و خوشبختی بهترین راه گشا و برترین هدایتگر است بنابراین کمک خواستن از امام زمان به منزله کمک گرفتن از خداوند متعال است.
بر این اساس است که در دوران غیبت کبری, علمای ربانی, در موارد بی شماری برای عرض حاجت و رفع گرفتاری خویش به امام زمان (علیه السلام) متوسل می‌شوند, زیرا ایشان بر این مطلب یقین دارند که امام زمان (علیه السلام) اگر چه بنا به علل و عوامل بیشماری از نظرها غایب است ولی حال و احوال مردم از نظر ایشان پنهان نیست, چنانکه در نامه معروف آن حضرت که در سال ۴۱۰ ق. به شیخ مفید ارسال داشته اند آمده است:
« ما به همه اخبار شما آگاهیم و هرگز احوال و غم و شادی شما بر ما پوشیده و پنهان نیست. »
بنابراین چقدر زیباست که انسان در مقام گرفتاری و گم کردن راه هدایت و یا مسیر مادی و معنوی زندگی به ساحت مقدس حجت حق, امام زمان (علیه السلام) متوسل شود و با گفتن جمله‌های دلنشین و آرام بخشی چون: « یا صاحب الزمان ادرکنی », « یا فارس الحجاز و یا اباصالح المهدی اغثنی » از آن حضرت کمک و یاری درخواست نماید. چرا که در حال حاضر امام زمان (علیه السلام), حبل الله و واسطه فیض میان خدا و مردم است, پس متوسل شدن به پیامبر و ائمه اطهار و امام زمان (علیه السلام) به معنای دق الباب کردن در رحمت و هدایتگر خداوند متعال است.
البته این نکته را هم باید دانست که گم شدن و از خود بی خود شدن و یا به عبارت دیگر گم کردن راه لازم نیست که فقط راه مادی و دشت و صحرا باشد بلکه اگر کسی از نظر فکر و عقیده و ایمان و اعتقاد هم, جاده و راه را گم کرده باشد, سزاوار است که در این گونه موارد هم به ساحت مقدس آن حضرت توسل جوید و آن حضرت را به کمک و یاری بخواند.
وقتی فرزندان و اهل خانه لیاقت حضور آن پدر را بازیابند و پدر نیز قابلیت حضورش را در آنان احساس کند به منزل خود باز می‌گردد. بر همین اساس است که گفته می‌شود: « منتظران مصلح خود باید صالح باشند. » یعنی صلاحیت و قابلیت حضور او را داشته باشند, چرا که بی صلاحیت و بی آن که قابلیت حضور باشد, انتظار بازگشت و مراجعت کسی را داشتن معنا ندارد.
۱ ـ « کنیه » در لغت عرب به کلمه ای گفته می‌شود که با لفظ اب (پدر) و یا کلمه ام (مادر) شروع شود مانند ابوالحسن که از کنیه‌های معروف علی (علیه السلام) است و مانند ام الائمه که از کنیه‌های معروف حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است.
//
وبلاگ همدلی
