کتاب ارزشمند الغدیر نوشته رهبر دینی بی‏نظیر و مصلح کبیر و معلم اخلاق حجت‏‌الاسلام امینی نجفی از عالی‌‏ترین چیزهایی است که دانشگاه بزرگ اسلامی و نجف اشرف به آن فخر می‏کند، چنان‏که فخر تمام مسلمین می‏باشد. اگر مؤلف عالی‏قدر این کتاب (علامه امینی) در میان ما نبود و نمی‏دیدیم که او به تنهایی اقدام به این عمل بزرگ نموده، جا داشت که گمان شود این کتاب اثر گروهی است.

آیت الله شیخ عبدالحسین امینی معروف به علامه امینی، مولف کتاب گرانسنگ"الغدیر"در سال 1320 هجری قمری در یکی از روستاهای سراب از توابع تبریز به دنیا آمد. پدر گرامیش میرزا احمد از عالمان پرهیزگار دیار تبریز بود.


مقام علمی

علامه امینی از کودکی در محضر پدر، ادبیات و منطق و کم و بیش فقه و اصول را در شهر خود آموخت. وقتی پدرش متوجه استعداد فوق‏العاده فرزند شد او را برای تکمیل تحصیلات به معروف‏ترین مدرسه علمیه آن روز تبریز بردند و از آن پس علامه امینی نزد استادان ممتازی چون سیدمحمد موسوی معروف به مولانا و آیت‏اللّه سیدمرتضی خسروشاهی و آیت‏اللّه حسن توتونچی به آموختن دانش پرداخت.

سپس مرحوم علامه امینی در سن 16 سالگی برای کسب معنویت از روح بلند امیرمؤمنان علی – علیه‏السلام - و همچنین ادامه تحصیل و کسب علم از بزرگان و اساتید راهی نجف اشرف شد و تا سی و دو سالگی در آنجا مشغول کسب معارف الهی بود. در این سال‏ها در محضر اساتیدی چون: آیت‏اللّه سیدابوالحسن اصفهانی و آیت‏اللّه میرزا محمد نایینی، مرحوم آیت‏اللّه شیخ محمدحسین کمپانی، شیخ محمدحسین کاشف الغطا، آیت‏الله سید محمد حسینی فیروزآبادی، آیت‏الله سید ابوتراب خوانساری، آیت‏الله میرزا علی ایروانی و آیت‏الله میرزا ابوالحسن مشکینی کسب فیض نمود.


شیخ عبدالحسین امینی در سی و دو سالگی بود که به کشورش ایران و زادگاه خود تبریز مراجعت نمود و برای مدت کوتاهی در این شهر ماندگار شد. و برای بار دوم به نجف اشرف مشرف شد و ضمن تحقیق و مطالعه فراوان در مجالس اساتید برجسته و مراجع تقلید آن روزگار حاضر ‌شد و در ضمن آن بود که از جهت علمی و تقوا به مرتبه والای اجتهاد نایل گردید و همچنین از مجتهدین بزرگی همچون آیت‏الله العظمی سید ابوالحسن موسوی اصفهانی، آیت‏الله شیخ علی اصغر ملکی تبریزی و آیت‏الله آقابزرگ تهرانی اجازه روایت و نقل حدیث دریافت داشت.

تألیفات


مرحوم علامه امینی در طول زندگی پربار خود کتاب‏های بسیاری تألیف نمودند که به اختصار عبارتند از:
تفسیر سوره فاتحه. شهداء فضیلت: در شرح‏حال دانشمندان شیعه که به شهادت رسیده‏اند. سیرتنا و سنّتنا: در پاسخ به علّت محبّت فراوان شیعه به اهل‏بیت. تحقیق و تصحیح کامل الزیارات ابن قولویه. ادب الزائر در آداب زیارت امام حسین. ریاض الانس. تعلیقه بر مکاسب و رسایل شیخ انصاری. العترة الطاهرة فی الکتاب العزیز. ثمرات الاسفار. المقاصد العلیّه فی المطالب السنیّة. رجال آذربایجان.


مهمترین اثر ماندگار این علامه بزرگ کتاب نفیس"الغدیر"می‏باشد که در یک نگاه، الغدیر در دو موضوع کلی خلاصه می‏شود: اثبات ولایت مطلقه ائمه معصومین از طریق اثبات خلافت بلافصل امیر المؤمنین– علیه‏السلام - و نفی ولایت غیر معصوم در اسلام.


علامه امینی حدود چهل سال در تهیه مطالب کتاب الغدیر این دایرة المعارف بزرگ اسلامی زحمت کشید. به طوری که آن مرحوم نخست همه کتاب‏های خطی و چاپی کتابخانه‏های عمومی و خصوصی نجف اشرف را مطالعه کرد، از جمله همه کتاب‏های خطی و چاپی کتابخانه مرحوم سید محمد باقربحرالعلوم، کتابخانه مرحوم آیت‏الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء، کتابخانه شیخ فرج الله نجفی و کتابخانه حسینیه شوشتری‏ها. سپس به مطالعه کتابخانه‏های کربلا پرداخت. و پس از آن به کتابخانه‏های کاظمیه، بغداد، سامرا، حلّه و بصره پرداخت. مرحوم علامه سپس برای مطالعه به ایران آمد و به مطالعه کتب خطی و چاپی کتابخانه‏های آستان قدس رضوی، مجلس شورای ملی‏، مدرسه سپهسالار، کتابخانه ملی تهران، کتابخانه آیت الله بروجردی در بروجرد و کتابخانه سردار کابلی در کرمانشاه پرداخت. همچنین مرحوم علامه به هند و سوریه و ترکیه نیز مهاجرت کرد تا از کتابخانه‏های آن سامان نیز استفاده کند.


اقدامات علمی


تأسیس کتاب خانه: عـلامـه امـینی به کتاب و کتابخانه علاقه زیادی داشت. از ایـن رو بـا هـمـتی بلند و تلاشی فراوان اقدام به تاسیس کتابخـانـه‏ای عـظـیم در نجف اشرف و در جوار حرم مطهر امیرالمومنین عـلـی– علیه‏السلام - کـرد و در سال 1379 قمری با حضور عالمان و انـدیشمندان حوزه علمیه نجف اشرف آن را افتتاح کرد. این کتاب خانه از جمله کتابخانه‏های کم‏نظیر جهان اسـلام در عراق است.

انتشار نشریه صحیفه المکتبه: سه شـماره از این نشریه درباره اهمیت کتاب و کتاب خانه، فهرست نسخ خطی و مآخـذ مهمی که در سایر کتاب خانه‏های دنیا وجود دارد، نـحـوه بـرخـورد کـتـاب‏داران و مسیولان و کارکنان کتاب خانه با مراجعان و کتاب خوانان و سنت کتاب داری، منتشر گردید.

طرح خانه نویسندگان: با این طرح علاوه بر شکوفا شدن بـسـیـاری از استعدادهای نهان و تربیت محققان جوان، کاستی‏های پژوهشی دقیقا شناسایی شده و تحقیقی جامع در آن خصوص انجام پذیرد.

طرح نقد و معرفی نشریات: عـلامـه امـینی به این نـتـیـجـه دسـت یـافـت که متأسفانه بسیاری از اندیشه‏های فقهی، اصـولـی، فلسفی، تاریخی، ادبی و دیگر علوم اسلامی بـه خـصوص شیعه مورد تحریف قرار گرفته و سرمایه‏های معنوی تشیع وارونـه نـشـان داده می‏شد. بنابراین برآن شد کـه عـده‏ای بـه نـقد محکم و مبرهن این دسته از کتاب‏ها و مـقـالات همت گمارند تا در اصلاح مسیر آنان گامی استوار و شایسته بـردارنـد.


خصوصیات علامه امینی


عـلامه امینی به پیامبر و ائمه – علیهم‏‏السلام - بسیار عشق می‏ورزید. وقتی نام علی، فاطمه و امام حـسین – علیهم‏‏السلام - را می‌شنید، بی اختیار گریه می‌کرد. در سخنرانی‏ها از ولایـت آنـان مـی‏گـفت و سعی داشت تا مردم با اهل‏بیت– علیهم‏‏السلام - بیشتر آشنا شوند.


عـلامـه امینی یکی از مصلحان عصر خویش به‏شمار می‏رفت. وی در ایـن انـدیشه بود تا به نابسامانی‏های جامعه سامان بخشد. عـلامـه امینی تألیف کتاب الغدیر را بر این اساس آغاز کرد و هیچ کـس پـس از مـطالعه این دایره المعارف بزرگ احساس نادرستی از آن نـداشـت.


ایشان دارای اراده‏ای قوی بود. برای کشف میراث عظیم اسلامی زمان نمی‏شـنـاخـت و همواره از این کشور به آن کشور، از این کتابخانه به آن کـتـابخـانـه می‏رفت تا میراث گران سنگ عـالمان گذشته را شناسایی و مطالعه کند.


عـلامه امینی در تحقیق و نگارش، امانت دار بود. اگر مطلبی را از جـایـی نقل می‏کرد دقیقاً آدرس آن را می‏نوشت. وی با خلوص تمام بـه نـقل و نقد تاریخ می‌پرداخت و در این راه تقوا را پیشه خود ساخته بود.


یکی از ابعاد زیبای شخصیت مرحوم علامه امینی پایبندی او به تلاوت قرآن و به‏ جای آوردن نمازهای مستحبی و ادعیه بود. عادت او این بود که همیشه ساعتی قبل از طلوع فجر به نماز شب می‏‌ایستاد و پس از نماز صبح با توجّه و تدبّر یک جزء کامل از قرآن را تلاوت می‏کرد.


علامه امینی به رغم تمام مشغله‏های علمی و فعالیت‏های فرهنگی هرگز از زیارت و توسل به اهل بیت غافل نمی‏شد. وقتی که علامه به حرم مشرف می‏شد و به خواندن زیارت می‏پرداخت، اندوه فراوانی چهره ایشان را می‏پوشاند و بی‏اختیار با صدای بلند گریه می‏کرد. ایشان بارها به قصد زیارت کربلا، پیاده از نجف تا کربلا می‏رفت.

کلام بزرگان در مورد الغدیر

آیت اللّه ابوالحسن اصفهانی:

"کتاب ارجمند شهیدان راه فضیلت را با امعان نظر نگریستم و دیدم با حسن ظنّی که به مؤلّف امینش علاّمه امینی دارم، مطابقت دارد. این پرچم‏دار دانش و ادب و قهرمان جنبش فکری اسلامی، همان‏گونه است که زیبنده دانش و فضیلت و رأی و بصیرت است. خدا این مجاهد مدافع را مدد نماید و بازوی این قهرمان را که از افتخارات و حریم همرأیانش پاسداری می‏نماید بگیرد و در نشر فضایل و افتخارات رجال مذهبش یاری دهد."

آیت‏‌اللّه شیخ محمدحسین غروی اصفهانی:

"از مطالعه شهیدان راه فضیلت و آن مایه از علم و تاریخ صحیح و تتبّع و بررسی موشکافانه و امانت نقل که در آن نهفته است، پی بردم که مؤلّفش حایز این هردو امتیاز است: هم حسن انتخاب دارد و هم حسن ترتیب بیان... این هردو، دو برهانند بر نبوغ امینی در زمینه هنر نویسندگی و فضیلت راست‏گویی و دانشجویی و برچیره‏دستی وی در ساخت و پرداخت سخن... من بی‏‌اختیار زبان به ثنایش می‏گشایم که در فراهم کردن گزارش‏های تاریخی پراکنده چنین سخت کوشیده و در زنده کردن نام و یاد مجاهدان دانشمندی که خون خویش را به پای فضیلت نثار کرده‏‌اند، احساسات گرم نشان داده و غیرت و همت به خرج داده است."

مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره کتاب شهیدان راه فضیلت می‏‌نویسند:

"به این گلزار دل‏فروز نظر کردم و هرچه دیدم گل و لاله بود و بید و نارونی که از نسیم سحری به‏ وجد آمده باشد؛ گلزاری که باغبان خوش‏سلیقه و دل سوخته‏ای چون امینی برپا کرده است. عطری بر آن پاشیده که بوی مشک را از یاد می‏برد و خوشه‏های گوهرین پرورده که گردن و سینه و گوش را می‏آراید."

علاّمه بزرگوار سیدشرف الدّین بر الغدیر:

"گفتار ما در مقام تقریظ و قدردانی از ادای حقّ بزرگی که تو بر گردن مسلمانان پیدا کردی عاجز است. کتاب الغدیر از حدّ ستایش بالاتر است. این کتاب مثل و مانندی ندارد. همین‏قدر می‏گویم که امّت اسلامی تو را از پهلوانان نادری که در عرصه علم و جهاد به وجود آمده‏اند می‏داند و از خداوند تبارک و تعالی می‏خواهد که بازویت را محکم و در پیمودن این راه نورانی خیر و صلاح که در پیش گرفته‏ای تأیید نماید."

آیت‏‌الله سیدعبدالهادی شیرازی بر الغدیر:

"تقریظ مرجع بزرگ جهان تشیّع حضرت آیة اللّه سیدعبدالهادی شیرازی رحمه‏‌الله بر کتاب الغدیر از حقایق بسیار روشن این است که کتاب ارزشمند الغدیر نوشته رهبر دینی بی‏نظیر و مصلح کبیر و معلم اخلاق حجت‏الاسلام امینی نجفی از عالی‏ترین چیزهایی است که دانشگاه بزرگ اسلامی و نجف اشرف به آن فخر می‏کند، چنان‏که فخر تمام مسلمین می‏باشد. اگر مؤلف عالی‏قدر این کتاب (علامه امینی) در میان ما نبود و نمی‏دیدیم که او به تنهایی اقدام به این عمل بزرگ نموده، جا داشت که گمان شود این کتاب اثر گروهی است."

سفارشی به فرزند

مرحوم حجت الاسلام دکتر امینی فرزند برومند علامه می‏گوید:"پس از گذشت چهار سال از فوت مرحوم پدر بزرگوارم ایشان را در خواب دیدم که شاداب و خرسند است. جلو رفته و پس از سلام و دست بوسی عرض کردم: پدر جان! در آنجا چه عملی باعث سعادت و نجات شما گردید؟ پاسخ دادند: نمی‌دانم چه می‌گویی. قدری واضح‌تر و روشن‌تر بگو! گفتم: آقا جان! شما اکنون از میان ما رخت بر بسته‌اید و به جهان دیگر منتقل شده‌اید. در آنجا که هستید کدامین عمل باعث نجات شما گردید؟

مرحوم پدرم درنگی کرده سپس فرمودند: فقط زیارت ابا عبدالله الحسین– علیه‏السلام -. عرض کردم: شما می‌دانید اکنون روابط بین ایران و عراق تیره و تار است و راه کربلا بسته، چه کنم؟ فرمود: در مجالس و محافلی که جهت عزاداری امام حسین– علیه‏السلام - برپا می‌شود شرکت کن. ثواب زیارت امام حسین را به تو می‌دهند.

سپس فرمودند: پسر جان! در گذشته بارها تو را یادآور شدم و اکنون به تو توصیه می‌کنم که زیارت عاشورا را هیچ وقت و به هیچ عنوان ترک و فراموش نکن. مرتباً زیارت عاشورا را بخوان و بر خودت وظیفه بدان. این زیارت دارای آثار و برکات و فواید بسیاری است که موجب نجات و سعادتمندی در دنیا و آخرت تو می‌باشد."

وفات

آیت الله علامه امینی در شش سال آخر عمر شریفش دچار بیماری بود و برای مداوا عازم تهران شد و مدت دو سال تحت درمان قـرار گـرفـت ولی درمان حاصل نشد. بنابر این او را به خارج فرستادند ولی باز بیماری علاج نشد.

سرانجام این عالم عامل در روز جمعه بیست و هشتم ربیع الثانی سال 1390 هجری قمری برابر با دوازدهم تیرماه سال 1349 شمسی در سن 68 سالگی از دنیا رفت و پیکر مطهرش روز بـعـد در تـهـران به طور با شکوهی تشییع شد و پس از آن به نـجـف اشـرف حمل شد و در کنار کتابخانه عمومی امیرالمومنین– علیه‏السلام - در حرم مطهر امیرمؤمنان به خاک سپرده شد.


منابع:

مردان علم در میدان عمل، نعمت الله حسینی، جامعه مدرسین، قم.

علمای بزرگ شیعه، محمد جرفادقانی، انتشارات معارف اسلامی.

حماسه غدیر، محمدرضا حکیمی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

گلبرگ، شماره سی‏‌ام.

یاس، شماره بیستم.

 

/



سیدمحمد ناظم‌‏زاده قمی