آشنایی با فرزانگان: محقق کرکی
نورالدین ابوالحسن علی بن حسین بن عبدالعالی، مشهور به محقق ثانی، محقق کرکی، شیخ علایی و مولای مروج از فقهای بزرگ شیعه است که در روستای کرک از روستاهای جبل عامل لبنان در سال 865 یا 870 قمری به دنیا آمد. جبل عامل، سرزمین دانشمندپرور، بزرگان بینظیری را به عالم اسلام تقدیم کرده است که همواره جبل عامل را شیعیان، با احترام و تقدیس یاد میکنند.
مقام علمی
محقق ثانی در ابتدا در همان روستای خود به حوزه علمیه رفت و سپس به روستای میس رفته و با تلاش پیگیر، از استادان آن حوزه شناخته شد. چند وقتی نیز در جبع به تحصیل مشغول بود و پس از آشنایی و به دست آوردن تجارب و علوم در حوزه علمیه جبل عامل رهسپار حوزه دمشق شد. بعد از آن راهی بیتالمقدس شده و از آنجا نیز به مرکز حوزه اهل سنت در مصر رفت و سپس به عراق رفته و در نجف به تدریس علوم دینی پرداخت. این سفرها و دیدار حوزه‌های گوناگون از او مردی حزیم و دانشمندی خوش اندیشه ساخت و شخصیت او را چنان زیبا ترسیم کرد که عاقبت یکی از بزرگترین دانشمندان قرن دهم به شمار آمد.
با توجه به مسافرتهای محقق کرکی، اساتید ایشان نیز بسیار خواهند بود، که در اینجا تنی چند از آنان را ذکر خواهیم کرد: علی بن هلال جزائری، محمد بن داود بن مؤذّن جزّینی، شمس الدین محمد بن خاتون عاملی، سید حیدر عاملی، احمد بن علی عاملی، زین الدین جعفر بن حسام عاملی، شمس الدین محمد بن احمد صهیونی، ابی یحیی زکریا انصاری، کمال الدین ابراهیم بن محمد بن ابی شریف قرشی و....
همچنین شاگردان محقق کرکی نیز بسیارند که برخی از این علمای بهنام عبارتند از: شیخ علی منشار عاملی، شیخ محمد بن حسن عاملی نطنزی، سید محمد بن ابیطالب استرآبادی، علی بن عبد الصمد عاملی، میر معز الدین اصفهانی، شهید ثانی، نعمت الله جزائری و....
تالیفات
از محقق ثانی آثار علمی فراوانی به جای مانده و تألیفات گرانسنگی به نسلهای پس از خود هدیّت کرده است. آثار قلمی آن بزرگوار عبارت‌اند از:
جامع المقاصد (شرح قواعد الاحکام)، منهج السداد (شرح ارشاد الاذهان علامه حلی)، حاشیه بر مختلف الشیعه علامه حلی، رساله جعفریّه، رساله‌ای در صیغه‌های عقود و ایقاعات، نفحات اللاهوت در لعن جبت و طاغوت، رساله‌ای در آب کر، رساله‌ای در تعقیبات نماز، رساله غیبت، رساله نجمیّه، رساله‌ای در تعریف طهارت و رساله‌ای در احکام شیر دادن، حاشیه برالفیّه و نفلیّه شهید اوّل، شرح الفیّه، حاشیه بر تحریر علامه حلّی، حاشیه بر الدروس الشرعیه شهید اوّل، حاشیه برالذکری فی الفقه، رساله‌ای در قبله، رساله‌ای در تسبیح، رساله‌ای در تقیّه، رساله‌ای در نماز و روزه مسافر، رساله‌ای در شنیدن دعوای مدّعی در دادگاه و راه استنباط احکام شرعی، حاشیه بر بخش میراث مختصر النافع، رساله‌ای در اثبات رجعت، کتابی در ارث، حاشیه بر قواعد الاحکام، حدیث شناسی، المطاعن المحرمیّه، رساله‌ای در قبله خراسان، رساله‌ای در نیت و....
محقق ثانی از منظر دیگران
در کتاب نظام الاقوال آمده است:"شیخ بزرگوار، علی بن حسین بن عبدالعالی کرکی عاملی از بزرگان ما است. یگانه دوران خود و دارای تصنیفات سودمند است."
شیخ حر عاملی میگوید:"موثوق بودن وی در حدیث و روایت، و دانش و فضیلت و علو مقام و فزونی پژوهشهای علمی او چندان مشهور است که نیاز به تعریف ندارد تالیفاتش هم بسیار و شناخته شده است."
حسن بیک روملو میگوید:"هیچ عالمی، پس از خواجه نصیرالدین طوسی، نتوانست آن موفقیتی را که این استاد بزرگ در خدمات اسلام کسب کرده بدست آورد... وی همچنین از هر کوشش و جدیتی در راه برقراری فرایض و واجبات و اجرای حدود شرعیه و رسیدگی به وضع ائمه جماعات و مؤذنان و بیان مسائل عبادتها و نمازها و گسترش احکام و فروکوفتن دشمنان و فاسدان و بازداشتن مردم از گناه، دریغ نداشت و همواره مردم را به فراگیری احکام دین، ترغیب و تشویق مینمود و آنان را به راه راست رهنمون بود."
بعد از اینکه شاه طهماسب مرحوم محقق را برای شیخ الاسلامی ایران برگزید، در یکی از دیدارهایش با وی، گفته بود:"فرمانروا تو هستی و من یکی از کار گزاران تو می‌باشم."
شیخ الاسلام ایران
یکی از بخشهای مهم زندگی محقق کرکی انتخاب او به عنوان شیخ الاسلامی ایران است. محقق در ایران با حمایت صفویان تلاش زیادی کردو. در آن روزگاری که ایران اوضاع نابسامانی داشت کسانی چون محقق ثانی بودند که مردانه در میدان به تلاش می‌پرداختند. شیخ الاسلام محقق کرکی، اقدامات اجتماعی و مذهبی فراوانی انجام داد.
از آن موارد اینکه: در آن زمان"أشهد انّ علیّاً ولی الله"و"حیّ علی خیر العمل"که از آمدن سلطان طغرل بیک سلجوق در اذان ممنوع شده بود در زمان صفویان و درایت محقق ثانی به اذان ضمیمه شد و بر مأذنه‌ها گفته شد.
یکی دیگر از اقدامات محقق کرکی: جلوگیری از فحشا و منکرات و ریشه‌کن کردن اعمال نامشروع و رواج دادن واجبات الهی و دقت در وقت اقامه نماز جمعه و جماعت و بیان احکام نماز و روزه و دلجویی از علما و دانشمندان و رواج دادن"اذان"در شهرهای ایران و همچنین قلع و قمع مفسدین و ستمگران بود.
محدّث جزائری می‌نویسد:"من بعضی از فرمانها و دستورهایی را که محقق ثانی به حکّام و زمامداران نواحی کشور نوشته، دیده‌ام؛ همه در بر دارنده قوانین عدالت پیشه‌ای و چگونگی برخورد مسیولین با مردم و راجع به اخذ مالیات و مقدار آن است."
شهادت
سرانجام مرحوم محقق ثانی در هجدهم ذیحجه سال 940 قمری، همزمان با روز غدیر خم در نجف اشرف از دنیا رفت. بدن پاک آن استاد اعظم پس از تشییع در جوار مرقد امیر المؤمنین علی(علیه السلام) به خاک سپرده شد.
عده زیادی از مورخین بر این نظرند که محقق کرکی، به وسیله زهر عده‌ای از متعصّبان اهل سنّت مسموم شده و شربت شهادت نوشیده است. برخی دیگر نیز مینویسند بعضی از رجال دولت با مرحوم محقق کرکی دشمنی داشته و برای کشتن وی توطئه نمودند گرچه شاید شاه طهماسب از این اقدام بیخبر بوده است.
منابع
پاسدار اسلام، شماره دوازدهم.
تاریخ جهان آرا، غفاری قزوینی، تهران، کتابفروشی حافظ.
ریحانة الادب، محمد علی مدرس تبریزی، تهران، چاپخانه شفق.
ترجمه روضات الجنات، محمد باقر ساعدی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، عبدالله افندی، مشهد، آستان قدس رضوی
گردآوری و تنظیم: سید محمد ناظمزاده قمی
سایت ابنا
