آیه‌ی اکمال از نگاه اهل سنت

آیه‌ی اکمال؛ بدرقه‌ی واقعه‌ی غدیر

دومین آیه ای که در غدیر نازل شد آیۀ اکمال است. بنابر بیشتر روایات شیعی وبرخی روایات اهل سنت، پس از واقعه غدیر نازل شد: الْیَوْمَ یَیِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ (۳ مایده) یعنی: «امروز کافران از (زوال) آیین شما مایوس شدند، بنا بر این از آنها نترسید و از (مخالفت) من بترسید، امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تکمیل نمودم و اسلام را به عنوان آیین شما پذیرفتم».

منظور از"الیوم"(امروز) که در دو جمله بالا تکرار شده چه روزی است؟

جای شک نیست که چنین روزی باید روز بسیار مهمی در تاریخ زندگی پیامبر ص باشد، نه یک روز ساده و عادی و معمولی، زیرا این همه اهمیت برای یک روز عادی معنی ندارد.برای توضیح آیه دو نکته را توجه نمایید:

الف ـ چهار ویژگی مهم آن روز

۱. روز یأس ونا امیدی کافران از نابودی اسلام، زیرا جملۀ «الْیَوْمَ یَیِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ » مربوط به «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» است، نه مربوط به جملات قبل و بعد آن، که در باره احکام گوشتها است.

۲. روز اکمال دین.

۳. روز اتمام نعمت الهی بر مردم.

۴. روزی که اسلام به عنوان دین کامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است.

می‌پرسیم کدام روز است که این چهار جهت در آن جمع شده: هم کافران در آن مایوس شده‏اند، و هم دین کامل شده، و هم نعمت خدا تام گشته، و هم خداوند آیین اسلام را به عنوان آیین مردم جهان پذیرفته است؟

ب ـ فرق اکمال و اتمام

«راغب» در مفردات می‏نویسد: تمام الشیء: به نهایت رسیدن چیزی به گونه ای که نیازی به خارج از وجود خود نداشته باشد که به چیزی خارج از خود نیازمند است مانند عدد یا شب تام، یا در قرآن آمده است : وتمت کلمة ربک - والله متم نوره ـ وأتممناها بعشر ـ فتم میقات ربه.

و کمال الشیء: حصول غرض از آن چیز است چنان که فرمود: والوالدات یرضعن أولادهن حولین کاملین ، یعنی مادران دوسال کامل فرزندان خود شیر دهند زیرا با این کار کودک به نهایت رشد شیرخوارگی خود می‌رسد و غرض از شیردادن حاصل می‏شود، یا تلک عشرة کاملة: این کار ـ سه روز روزۀ در حج و هفت روز در وطن ـ ده روز کامل است و کفارۀ قربانی با آن ادا می‏شود.

محقق لغوی «علامه مصطفوی» می‏گوید: مادۀ تمام غالبا درکمّیّات، ومادۀ کمال در کیفیّات بکار می‌رود. با این فرق که تمام در جایی است که اجزاء اصلی ساختمان شیی فراهم باشد ولی کمال در آنجا است که علاوه برآن شیی دارای خصوصیاتی باشد که بر حسن وجلای آن بیفزاید در آیه الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی- کمال به دین، و تمام به نعمت تعلق گرفته است زیرا دین پس از بیان احکام ومعارف وآداب آن تمام و با اعلام ولایت و تعیین خلیفه کامل شد تا مرجع مردم پس از پیامبر باشد. پس دین قبل از اعلام ولایت تام بود ولی کامل وزیبا نبود چنانکه نعمت‌هایی که حیات مادی انسان متقوم به آن بود وجود داشت با ولایت که حیات معنوی انسان است تام شد .[۱]

پس ازاین دو نکته می‌پرسیم آیا منظور از (الیوم) روزی است که احکام آیات قبل درباره گوشت‏های حلال و حرام نازل شده؟ قطعاً چنین نیست، زیرا نزول این احکام واجد این همه اهمیت نیست نه باعث تکمیل دین شود و سبب حرام باشد آنها حساسیتی روی آن ندارند.

آیا مراد روز فتح مکه است -چنان که بعضی احتمال داده‏اند- با اینکه تاریخ نزول این سوره مدتها بعد از فتح مکه بوده است؟! آیا منظور روز نزول آیات سوره برائت است که آنهم مدتها قبل از نزول این سوره بوده است؟! هیچ یک از ااحتمالات با محتوای این موافقت ندارد.

تنها روزی که چهار عنوان ذکر شده در آیه «أَکْمَلْتُ»، «أَتْمَمْتُ»، «رَضِیتُ»، «یَیِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا» با آن منطبق است. روز غدیر خم است که خداوند فرمان نصب حضرت علی را به جانشینی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله صادر کرد، امّا یأس کفّار، به خاطر آن بود که وقتی آنان از تهمت و جنگ و سوء قصد بر ضد پیامبر، نتیجه ای نگرفتند، تنها امید آنها مرگ پیامبر ـ صلی اللَّه علیه و آله ـ بود و با نصب علیّ بن ابی‏طالب ـ علیهما السلام ـ همه فهمیدند که با مرگ حضرت دین او محو نمی‏شود، زیرا شخصی چون علیّ بن ابی طالب ـ علیهما السلام ـ جانشین پیامبر ـ صلی اللَّه علیه و آله ـ و رهبر امّت اسلام خواهد بود که مانند نفس آن حضرت است. اینجا بود که همۀ کفّار مأیوس شدند.

امّا کمال دین، به خاطر آن است که اگر مقرّرات و قوانین کامل وضع شود، لکن برای امّت و جامعه، رهبری معصوم و کامل تعیین نشود، مقرّرات اجرا نمی‌شود

امّا اتمام نعمت، به خاطر آن است که بزرگ‏ترین نعمت یک جامعه نعمت رهبری است، اگر پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله از دنیا برود و مردم را بی‏سرپرست بگذارد، کاری کرده که یک چوپان نسبت به گله نمی‏کند. ولی با تعیین رهبر الهی نعمت تمام می‌‏شود.

امّا رضایت خداوند، برای آن است که هر گاه قانون کامل و مجری عادل الاهی بهم گره بخورد شریعت الاهی اجرا شده و رضایت پروردگار حاصل می‏‌شود.

اگر هر یک از اکمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس کفّار به تنهایی در روزی اتفاق افتد، کافی است که آن روز از أیّام اللّه باشد. تا چه رسد به روزی مثل غدیر، که همه‏ی این ویژگی‏‌ها را یک جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل بیت علیهم السلام عید غدیر، بزرگ‏ترین عید به شمار آمده است و مردم به بزرگداشت آن فرا خوانده شدند.

پی‌نوشت‌ها:

[۱] - التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ماده تم و کمل

///