پس از مرگ عباس افندی (عبدالبها) در دوم ذیقعده ۱۳۰۹ (۱۹۲۱ م) شوقی افندی ۲۷ نفر از بزرگان بهایی را به منظور حفاظت و تبلیغ امر بهاء الله با عنوان «ایادی امر الله» انتخاب کرد.
شوقی افندی بر خلاف وصایای عباس افندی جانشینی برای خود معین نکرد و در نتیجه پس از مرگ وی بین بهاییان کشمکشی شدید به وجود آمد.
بسیاری از احباب باب ولایت امرالله را مسدود دانستند و سال ۱۳۴۲ ه. ش در لندن کنفرانسی از رؤسای بهایی در محل تشکیل دادند و نه نفر از اعضای بیت العدل موعود را انتخاب کردند. (۱)
ولی امرالله و همچنین ایادی امرالله جایگاه مهمی را در تاریخ بهایی بر عهده دارند. شوقی در توقیع نوامبر ۱۹۲۷ دربارة جایگاه ولی امرالله و ایادی تصریح می‌کند: «ای احبای الهی! تعیین ایادی امر الله و تنفیذ احکام مقدسه شریعت اله و تشریع قوانین متفرقه از منصوص کتاب اله و انعقاد مؤتمر بین المللی پیروان حضرت بهاءالله و ارتباط جامعه بهایی به انجمن‌های متفرقه علمیه و ادبیه و دینیه و اجتماعیه کل به تشکیل و استقرار بیت العدل اعظم الهی در ارض مقدس در جوار بقاع مرتفعه علیا منوط و معلق است زیرا این معهد اعلی سرچشمه اقدامات و اجراییات کلیه بهاییان است.» (۲)
وی انتخاب ایادی امر الله را از وظایف ولی امر الله بر می‌شمرد و می‌گوید: «... ایادی امر اله را باید ولی امر اله تعیین و تسمیه کند (۳)» و تأکید می‌کند که: «مقدر است که دو وظیفه مقدس خود یعنی حفاظت و تبلیغ امر حضرت بهاء الله را تحت نظر مراقبت ولی امر اله انجام دهند.» (۴)
بهاییان معتقدند ایادیان امر در این زمان وارث اسم و لقبی نیستند بلکه نفوس مقدسه‌ای هستند که تقدیس و روحانیت‌شان اذهان خلق را منور می‌سازد. هر کسی که بنده کلمه الله و رافع آن باشد ایادی خداوند است.
عبدالبهاء در تذکرة الوفا چند تن از مؤمنین (نزدیکان به مرام صهیونی خود) را به عنوان ایادی نام برد و در الواح وصایا مقرر کرد که شوقی افندی نفوسی را به اراده خود به سمت ایادی امر اله منصوب سازد.
شوقی در وهله اول عده‌ای از نفوس را به مقام ایادی امر اله پس از وفاتش مقرر کرد! (شوقی مرده چگونه کسی را انتخاب می‌کند!) و سپس در سال‌های اخیر دوره ولایت سی و دو نفر را در قاره‌های پنج گانه به این سمت منصوب نمود. تعداد افرادی که منتصب به ایادیان امر اله شدند در مجموع ۵۰ نفر بودند. ۴ نفر را بهاء الله ۴ نفر را عبدالبها و ۴۲ نفر را شوقی افندی (ولی امر الله در دین بهایی) انتخاب نمودند. در سنوات بین وفات شوقی افندی در سال ۱۹۵۷ و انتخاب بیت العدل اعظم در سال ۱۹۶۳ ایادیان امر اله وظیفه خود را حراست و صیانت جامعه بهایی ایفا نمودند. (۵)
بیت العدل
بیت العدل اعظم در اوایل شکل‌گیری تصمیمی گرفت که هم در تبلیغ و هم درامور اداری امر بهایی تأثیری شدید داشت. پی بردن به این‌که جانشینی برای شوقی افندی موجود نیست نشان داد که دیگر انتصاب و برگزیدن ایادی امر الله امکان ندارد. حال آن‌که اهمیت وظایف ایادی به نحوی در عرض شش سال بین سال‌های ۱۹۵۷ تا ۱۹۶۳ (از فوت ولی امر اله تا تشکیل بیت العدل) از پیش به اثبات رسیده بود. از این رو بیت العدل اعظم که اختیار داشت مؤسسات جدیدی را به وجود آورد و در ماه ژوین سال ۱۹۶۸ تصمیم گرفت که هیأتی را به نام مشاورین قاره ای ایجاد کند. (۶)
دارالتبلیغ بین‌المللی
در توقیع مورخ نوروز ۱۱۱ بدیع آمده: «... و نیز بنیانی دیگر منضّم به این ابنیّه ثلاثه خواهد شد که مرکز ترویج و دارالتبلیغ است و مقرّ استقرار ایادی امر الله که بر حسب نصّ قاطع کتاب وصایا به محافظه و صیانت امر الله و حفظ وحدت جامعه و انتشار دین الله و ابلاغ کلمه الله‌اند...»
اعضای این دارالتبلیغ شامل کلیه حضرات ایادی امرالله و در بدایت حال سه نفر از مشاورین قاره‌ای که به معیّت ایادی امرالله مقیم ارض مقدس هستة مرکزی خدمات و اجرای مهمة آن را تشکیل می‌دهند. (۷)
وظایف دارالتبلیغ
۱.تعهد مسؤولیت تام جهت حفظ توازن و اداره امور و تشویق و ترغیب هیأت‌های مشاورین قاره‌ای و نیز انجام وظیفه به عنوان رابط بین هیأت‌های مزبور و بیت العدل اعظم
۲.کسب اطلاعات کامل درباره اوضاع امری در کلیه اقطار و اقالیم عالم و تنظیم راپرت‌ها و توصیه‌هایی براساس اطلاعات مزبور جهت ملاحظة بیت العدل اعظم و یا مصلحت اندیشی جهت هیأت‌های مشاورین قاره‌ای
۳.نظارت بر موجبات امنیت و حفظ و صیانت امر الهی
۴.اغتنام فرصت و عطف توجه به امکانات برای توسعه دایره تبلیغ امرالله و ترویج و تکامل هیأت اجتماعی و اقتصادی در داخل و خارج جامعه بهایی و جلب توجه بیت‌العدل اعظم و هیأت‌های مشاورین قاره‌ای به امکانات مزبور و ارائه توصیه و پیشنهاد جهت اقدام لازم
۵.تعیین و پیش‌بینی احتیاجات مربوط به طبع و نشر آثار امری و اعزام مهاجرین و مبلّغین سیار و تهیه و تنظیم نقشه‌های تبلیغی بین‌المللی و منطقه‌ای جهت تصویب بیت العدل اعظم
۶.اداره امور لجنات قاره‌ای مهاجرت
۷.نظارت بر مصارف صندوق توکیل بین‌المللی
۸.نظارت بر بودجة سالانه‌ای که از صندوق بین‌المللی جهت هیأت‌های مشاورین قاره‌ای برای مصارف اقدامات تبلیغی و امانت و کمک به نشر آثار امری و در مواقع ضرورت مساعدت به صندوق‌های قاره‌ای تخصیص می‌یابد. (۸)
اینک به نمونه‌هایی از طرح‌ها و پیام‌های بهاییان اشاره می‌کنیم تا چگونگی تسخیر قلوب و شیوه نفوذ آن‌ها روشن شود.
طرح روحی (پیام ۲۶ نوامبر ۲۰۰۳)
«طرح روحی» توسط یکی از بهاییان مهاجر ایران به نام روحی ارباب طراحی شد. پس از بررسی و تصویب «بیت العدل حیفا» - بالاترین نماد تصمیم گیرنده فرقه ضاله بهاییت در سطح جهان – به صورت آزمایشی در کلمبیا اجرا شد.
سرانجام بیت العدل حیفا پس از پایان مرحله ده ساله آزمایشی این طرح تصمیم گرفت تا آن را به عنوان «راهنمای عمل» به تمام محافل بهایی ابلاغ کند و موارد طرح شده در آن مورد اجرا قرار گیرد.
یکی از مهم‌ترین اهداف طرح روحی ایجاد بسترهای لازم برای افزایش آمار تعداد بهاییان است و مسؤولان بهاییت برای دستیابی به اهداف این طرح زمان‌بندی‌های مشخصی را معین کرده‌اند که شامل «نقشه‌های پنج ساله» و «نقشه‌های چهار ساله» است که بعد از آن نیز یک نقشه دوازده ماهه و یک نقشه پنج ساله در نظر گرفته شده است. شعار اصلی نقشه پنج ساله «دخول افواج مقبلین» نام دارد. مؤسسات آموزشی که بهاییان در ارتباط با طرح روحی ایجاد کرده‌اند افزون بر هیأت مدیره زیر نظر مشاور قاره ای بهاییت که از سوی بیت العدل حیفا معرفی و تأکید شده است اداره می‌شود. تبلیغات بهاییت در کشورهای اسلامی به ویژه خاورمیانه به دلیل حساسیت‌های خاصی که درباره آن وجود دارد بر اساس یک استراتژی ویژه‌ای که از سوی مرکزیت بهاییت بدان نام «استراتژی خاموش و پنهان» داده شده اداره می‌شود و برای تحقق اهداف این استراتژی در کشورهای مسلمان زمان بیش‌تری در نظر گرفته و تا سال ۲۰۲۱ میلادی برای رسیدن به اهداف مورد نظر وقت معین کرده‌اند. فعالیت طرح روحی در ایران سه سال قبل با پیام ۲۶ نوامبر ۲۰۰۳ میلادی بیت العدل حیفا آغاز شد. شیوه فعالیت اجرایی طرح روحی با فعالیت‌های گذشته بهاییان در ایران تفاوت اساسی دارد.
امر تبلیغات برای این فرقه ضاله آن قدر حایز اهمیت است که هر سال میلیون‌ها دلار هزینة کارهای تبلیغاتی خود می‌کنند. برای بهاییان اثر تبلیغات منفی نیز به اندازه تبلیغات مثبت اهمیت دارد و از رهگذر همین اعتقاد است که بیت العدل حیفا افزون بر میلیون‌ها دلار هزینه برای خرید «فضا» و «وقت» از ماهواره‌های گوناگون (۹) و کمک‌های چشمگیر به تلویزیون‌های ماهواره‌ای مدتی است که تبلیغات رذیلانه‌ای را درباره اعزام دختران ایرانی به شیخ نشین‌های خلیج فارس راه انداخته است. در صورت تحقیق درباره گروه‌هایی که این‌گونه دختران را به سودای بردن به اروپا و آمریکا می‌فریبند و آن‌ها را در مراکز فحشا در «دبی» و دیگر نقاط به بیگاری کثیف وامی‌دارند با این واقعیت روبرو می‌شویم که تمام گروه‌های فعال در این کار ضد انسانی بهایی هستند. مدیران و کارکنان این‌گونه گروه‌ها با مأموریت از سوی بیت العدل حیفا و با هدف بدنام ساختن جمهوری اسلامی به عنوان «تبلیغات منفی» و یک برنامه کارشناسانه از پیش تدوین شده به این اقدام روی آورده‌اند. بیت العدل حیفا کوشیده است تا در این دور از فعالیت جدید و اجرای طرح روحی در حد و اندازه یک «اپوزیسیون فعال» موضع بگیرد و این امر را می‌توان از پیام ۲۶ نوامبر ۲۰۰۳ آن دریافت کرد.
در حقیقت با ارسال این پیام و آغاز اجرای طرح روحی در ایران فرقه ضاله بهاییت شیوة تبلیغاتی جدید را در برخورد با نظام اسلامی در پیش گرفته است. به همین مناسبت در سال ۱۳۸۰ سیزده نفر از بهاییان به اصطلاح مستعد در پوشش‌های گوناگون از ایران به امارات متحده عربی رفتند و در آن‌جا دوره‌های آموزشی کتاب‌هایی را آغاز کردند که برای اجرایی کردن طرح روحی تدوین و تألیف شده است.
اعزام مبلغان به دوبی با این اهداف صورت می‌پذیرد:
۱.فراگیری چگونگی تبلیغ گسترده و مخفیانه در جمهوری اسلامی ایران
۲.فراگیری راه‌های جدید فریب مسلمانان شیعه ایرانی
۳.فراگیری چگونگی انتخاب هدف یا سوژه بی‌آن‌که گرفتار افراد مؤمن و مأموران اطلاعاتی شوند
رفت و آمد سالانه صد‌ها هزار مسافر که برای خرید و تفریح به دوبی می‌روند زمینه‌ای مناسب برای سرکردگان بیت العدل حیفا است. دوبی در حقیقت به شکارگاه آنان برای صید نیروهای ناآگاه جدید مبدل شده است.
برای اجرای طرح روحی تاکنون هفت عنوان کتاب تألیف شده است و عناوین برخی کتاب‌ها عبارتند از: گفتگوهای هدفمند با غیر بهاییان تاریخ بهاییت آموزش و نحوه تبلیغ بهاییت و کتابی برای مبلغان فرقه.
مرکز بهاییت در حیفا توصیه کرده است که در ایران به دلیل حاکمیت نظام اسلامی و وجود وضعیت خاص طرح روحی از ۱۶ سالگی آغاز شود و کودکان بهایی از ۱۲ تا ۱۵ سالگی و در صورت امکان به همراه بزرگ‌ترهایشان با هدف فریبکاری به کارهای خیریه و عام المنفعه مانند عیادت از بیماران در بیمارستان‌ها نظافت پارک‌های محل و معابر کوهستانی مراجعه به آسایشگاه سالمندان و کمک به سالخوردگان بپردازند.
پس از ابلاغ پیام ۲۶ نوامبر ۲۰۰۳ بیت العدل حیفا به بهاییان ایران مؤسسات آموزشی بهاییان به کار تربیت راهنمایان بهایی سرعت بخشیدند به طوری که هم اکنون بنا به گفته بهاییان تعداد راهنمایان و مبلّغان بهایی به ده هزار نفر می‌رسد و این خود زنگ خطری است که مسؤولان عقیدتی و فرهنگی جمهوری اسلامی موضوع برخورد با بهاییان را در دایره تساهل و تسامح قرار ندهند زیرا دشمن بیدار و هوشیار در کمین شکار جوانان ما نشسته است. آنان از راه آشنایی مجدد با دوستان دوران مدرسه مهاجران افغانی کمک مالی به خانواده‌های مستمند و ایجاد کلاس‌های آشپزی و هنری رفت و آمد به کتابخانه‌ها و سمینارهایی که در فرهنگسراها برگزار می‌شود وسیله‌ای برای ایجاد ارتباط مخفی و سپس زمینه‌ای برای تبلیغ بهاییت فراهم می‌کنند. (۱۰)
این طرح به راحتی اکنون در شیراز و استان‌های همجوار اجرا می‌شود به گونه‌ای که دختران و زنان ۲۵ تا۴۰ ساله با اغفال جوانان بر آن‌ها اثر می‌گذارند و آنان را وادار به تصدیق این فرقه می‌کنند.
حس عاطفی و گاه ایجاد شغل در یک کارگاه کاملاً بهایی و ترس از دست دادن شغل و همسر بهایی این جوانان را به کمربندی حفاظتی در مقابل آسیب‌های وارده به این فرقه وارد می‌کند و آن‌ها به تدریج حتی امام زمان را انکار می‌کنند!
تبلیغ نو (پیام ژوین ۲۰۰۷)
اخیراً بیت العدل در پیام ژوین ۲۰۰۷ خود خطاب به هیأت یاران که همان اعضای محفل ملی هستند بیانیه‌ای صادر و از آن‌ها درخواست کرده است تمهیدات لازم برای خانواده‌های بهایی به منظور مطالعه پیام مزبور فراهم آید.
محورهای اصلی که بیت العدل در این پیام دنبال می‌کند به صورت خلاصه چنین است:
الف) تشویق بهاییان به تبلیغ و جلوگیری از خروج آن‌ها از ایران
ب) القای این نکته که تبلیغ فردی با حکم اطاعت از حکومت تعارضی ندارد.
ج) تبلیغ فردی از امور وجدانی است و کسی حتی حکومت نمی‌تواند بهاییان را از تبلیغ منع کند.
د) اطاعت از حکومت فقط در امور اداری است و در مسائل اعتقادی بهاییان شهادت را بر اطاعت ترجیح می‌دهند.
ر) با یک ترفند زیرکانه می‌خواهند به اصحاب حکومت بگویند ما تشکیلات نداریم و اگر هم تبلیغ می‌کنیم فردی است و ربطی به تشکیلات ندارد مانند نماز و روزه و سایر عبادات بنابر این کسی نمی‌تواند مانع تبلیغ فردی شود.
ز) اصرار بر این نکته که در ایران نفوس مستعد برای قبول آیین بهایی زیاد هستند. فرصت را غنیمت شمرید و به تبلیغ نفوس بپردازید. (۱۱)
حال به نکات زیر توجه کنید:
۱.اصولاً تبلیغ اعم از فردی و غیر فردی امری اجتماعی است چون روح و حقیقت تبلیغ برقراری ارتباط با دیگران است.
۲.اگر کسی مختصری با ساختار تشکیلات بهایی آشنا باشد می‌یابد که تبلیغ فردی بدون تشکیلات بی‌معناست و اساساً عنوان فردی کوششی برای گریز از فشارهای اجتماعی و حکومتی است.
به نظر می‌رسد بیت العدل با پیام جدیدش به یک ماجراجویی خطرناک روی آورده است تا با استفاده از محمل دین و دست گذاشتن بر احساسات و ایمان بهاییان ایران از آن‌ها سپری انسانی برای مقاصد ماجراجویانه خود بسازد و به اصطلاح به یک بازی برد – برد – برد (سه برد) به ترتیب ذیل دست بزند:
سناریوی طراحی شده این است که بهاییان ایران را مجبور به تبلیغ کند تا بدین ترتیب با نادیده گرفتن قوانین کشور به طور رسمی به معارضه با نظام بپردازند. در این صورت دو حالت ممکن است اتفاق بیفتد:
۱.حکومت به مقابله با آنان بپردازد. در این صورت برد با بیت العدل است که از طریق رسانه‌ها فشارش را بر ایران افزایش دهد و با مظلوم نمایی نزد سازمان ملل بیانیه‌های محکومیت برای نظام صادر کند!
۲.اگر نظام در برابر تبلیغ گسترده بهاییت ساکت باشد این را پیروزی برای امر تلقی کند و به تقویت روحیه برای بهاییان بپردازد که باز برد با بیت العدل است.
۳.در هر دو صورت نقش محوری بیت العدل را با زیرکی مخفی کند و بگوید من دستور تشکیلاتی نداده‌ام و این بهاییان هستند که به انجام وظیفه دینی خود قیام کرده‌اند. به این ترتیب شایبه دخالت تشکیلات بهایی در سیاست را پیشاپیش منفی می‌کند و این هم پیروزی دیگر برای بیت العدل است!
و البته همة این بازی‌ها پوششی برای پنهان کردن ضعف مدیریتی بیت العدل است. شکست‌هایی که این روزها بیت العدل را می‌آزارد و به انفعال می‌کشاند عبارت است از:
۱. رشد بهاییان ارتدکس که بیت العدل را قبول ندارند و آن را بدلی می‌دانند
۲. رشد بهاییان روشنفکر که به مخالفت با تصمیمات بیت العدل برمی‌خیزند و به سانسور در کتب جدیدالتألیف تن نمی‌دهند
۳. خروج بهاییان از بهاییت و بعضاً مسلمان شدن آن‌ها و اقدام به افشاگری در مورد نقشه‌های بیت العدل در مبارزه منافقانه با ادیان ابراهیمی و پرده‌برداری از تناقضات آن‌ها
۴. رشد سایت‌های منتقد بهاییت در فضای اینترنت که از نظر علمی اعتقادات آن‌ها را به چالش کشیده است و نشان می‌دهد پاسخ منطقی برای نقدها ندارند
۵. ناکارآیی تبلیغ سایت‌های یکطرفه بهایی که تنها به قاضی می‌روند و راضی برمی‌گردند
۶. دروغ درآمدن وعده‌هایی که در مورد ایران می‌دهند که «عنقریب همه در ظل امر درمی‌آیند و سلطنت کلیه و فتح الفتوح خواهد شد.» اما هر سال دریغ از پارسال
۷. آگاه شدن تدریجی افکار عمومی جهان از واقعیت نداشتن «وحدت عالم انسانی» و تساوی حقوق زنان و مردان و آشکار شدن اختلاف‌های بهاء و ازل و عباس و محمدعلی و فحش‌های رکیک آن‌ها به یکدیگر و تناقضات موجود در کتب و تحریفات بیت العدل و...
و موارد بسیار دیگر که برای پوشاندن آن‌ها بیت العدل باید به این ماجراجویی‌ها دست زند!
بازداشت چند بهایی
سه تن از ۵۴ نفری که در مدارس شیراز با عنوان یونیسف و پژوهش دنیای کودک و به بهانه آموزش بهداشت به کودکان شیعه به تبلیغ بهاییت می‌پرداختند دستگیر شدند. البته اینان شناسایی شدند اما خدا می‌داند در روستاها با نام عمران و آبادی چه‌ها می‌کنند و یا با ترفندهای زنانه و ایجاد اشغال چگونه جوانان معصوم را به دام می‌اندازند. (۱۲)
تبلیغات بر روی اجناس
به گزارش «آینده روشن» بر دو دی وی دی خام «لوتوس» که در بسیاری از شهرهای ایران خرید و فروش می‌شود تصویری بسیار شبیه به مشرق الاذکار بهاییان در هندوستان نقش بسته شده و همین مسأله موجب نگرانی برخی از احتمال تبلیغ بهاییت بدین وسیله شده است. (۱۳)
تبلیغات بهاییت در شیراز کرج و یاسوج
حجت الاسلام منصور برزگر عضو هیأت مدیره اتحادیه تشکل‌های قرآنی کل کشور به خبرنگار «جهان» گفت: تا مدت‌ها قبل این فرقه در شهرک ولیعصر شیراز پایگاهی داشتند و ایجاد آرایشگاه‌های رایگان برای مردان جلسات شب‌نشینی و ترویج و تبلیغ ازدواج خواهر و برادر راه‌اندازی سوپر مارکت‌ها و ارائه خدمات رایگان و تخفیف‌های پنج هزار تومانی به مشتریان معرفی شده برخی از فعالیت‌های آنان بود.
وی همچنین خاطر نشان کرد: مبلّغان این فرقه پا را از این فراتر گذاشته‌اند و حتی به روستاهای اطراف می‌روند و با سوء استفاده از فقر در مناطق محروم به دنبال رفع مشکلات مالی و اقتصادی مردم بر‌می‌آیند تا بتوانند پایگاه اجتماعی خود را ارتقا دهند.
در خرمدشت از توابع شهرستان کرج اطلاعیه‌هایی در خصوص سن بلوغ ازدواج با محارم و حج توزیع شده است. همچنین فعالیت بهاییت در بین جوانان استان کهکیلویه و بویراحمد افزایش یافته است. (۱۴)
پی‌نوشت‌ها
۱. رژیم پهلوی برای مسافرت سران محافل متعدد بهاییان ایران به لندن و شرکت در انتخابات جهانی «بیت العدل» تسهیلات ویژه‌ای قایل شد و به هر بهایی که عازم این سفر می‌شد مبلغ پانصد هزار دلار ارز با تخفیف ویژه پرداخت می‌کرد و نیز تخفیف قابل توجهی در بهای بلیت رفت و برگشت هواپیما در نظر می‌گرفت.
۲. رساله اول اردیبهشت ۱۳۴۷ ص ۹.
۳.عبد الحمید اشراق خاوری توقیع ۱۹۲۹ مایده آسمانی مؤسسه ملی مطبوعات امری ۱۲۸۷ بدیع ج ۶ ص ۸.
۴.رساله اول اردیبهشت ۱۳۴۷ ص ۴ و تلگراف ۶ آوریل ۱۹۵۴.
۵.مرکز جهانی بهایی یادداشت‌هایی بر کتاب اقدس ۱۹۹۲ ص م ۲۳۰.
۶.بیت العدل اعظم قرن انوار فصل نهم ص ۸۳.
۷.ارکان نظم بدیع ص ۱۷۵.
۸.همان ص ۱۸۱ – ۱۸۰.
۹.رادیو ماهواره‌ای پیام دوست رادیو بها اینترنتی است پارس chanalvaud TV که با اجرای شاپور راسخ نادر سعیدی و فرهنگ هولوکایی مشغول تضعیف نظام هستند.
۱۰.از وبلاگ خاطرات یک نجات یافته
www.babae.blogfa.com
۱۱.مقاله‌ای با نام بیت العدل و تبلیغ در ایران از سایت بهایی پژوهی
www.bahairesearch.org
۱۲.سایت موعود mouood.org
شهاب نیوز و ایران پرس
iranpressnews.com
۱۳.سایت خبری آینده روشن.
۱۴.سایت موعود
منابع جانبی
۱.میرزا عبد الحسین (آواره) الکواکب الدریه فی مایده البهاییه ۱۹۱۴ مصر.
۲.حسام نُقبایی منابع تاریخ امر بهایی مؤسسه ملی مطبوعات امری ۱۳۳ بدیع.
۳.عبد الحمید اشراق خاوری اقدام الفلاح مؤسسه ملی مطبوعات امری ۱۳۰ بدیع.
۴.روح الله مهرابخانی شرح احوال جناب میرزا ابو الفضایل گلپایگانی مؤسسه ملی مطبوعات امری ۱۳۱ بدیع.
۵.عبد الحمید اشراق خاوری تنظیم منصور روحانیان یادگار چاپ دوم ۱۵۱ بدیع ۱۹۹۴ میلادی. مؤسسه معارف بهایی کانادا.
منبع: ماهنامه فرهنگ پویا شماره ۷
شیعه نیوز
