بنیانگذار"صلوات ابتر"چه ملعونی بود؟
در پی بی توجهی مسؤولین رژی شبکه دوم سیما و تهیه کنندگان برنامه"زنده باد زندگی"در پخش «صلوات ابتر»، یکی از استادان حوزه علمیه قم سرآغاز ایجاد این نوع صلوات را مخالفان اهل بیت(علیهم السلام) دانست و گفت:"کسانی که با آل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دشمنی داشتند و حتی با آنان جنگیدند، قطعاً حاضر نبودند که صلوات بر آل بفرستند".
«آیت الله شیخ هادی یوسفی غروی» به فعالیتهای افرادی نظیر «معاویة بن ابو سفیان» و «عبدالله بن زبیر» اشاره کرد و افزود:"معاویه دست به تحریف معنای «تسلیماً» زد که در آیه شریفه ۵۶ سوره احزاب آمده است و آن را به معنای تسلیم شدن نگرفت؛ بلکه به معنای سلام کردن گرفت وبا اضافه کردن کلمه «و سلّم» و حذف «آل» در واقع بنیانگذار این بدعت شد. عبدالله بن زبیر هم به شکل کلی صلوات را در نماز و خطبهها ترک کرد تا تجلیلی از آل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نکرده باشد".
عضو شورای کتاب مجمع جهانی اهل بیت(علیهم السلام) با مهم خواندن صلوات کامل در فرهنگ اسلام، به روایات متعدد اهل سنت مبنی بر لزوم وجود عبارت"آل"در صلوات اشاره کرد و گفت:"حتی شخصی مانند «ابن حجر هیتمی» که کتاب"الصواعق المحرقة"را اصولاً در سبّ و رد تشیع نوشت هم نتوانست به این روایات اشکالی بگیرد و در مقابل صوات شیعه تسلیم شد".
نظر به اهمیت این گفتگو، متن کامل آن به خوانندگان ابنا تقدیم می‌شود:
مقدمه:
مطلع هستید که متأسفانه استفاده از"صلوات ابتر"در بین مسلمانان رایج است و اخیراً به تلویزیون هم کشیده شده است. به عنوان اولین سؤال بفرمایید آیا چگونگی صلوات بر پیامبر اصلاً اهمیت دارد؟ و اگر اهمیت دارد چگونگی آن را توضیح بفرمایید.
بسم الله الرحمن الرحیم.
صلوات بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در فرهنگ اسلامی اهمیت زیادی دارد. این اهمیت ناشی از دستور خداوند متعال است که در آیه ۵۶ سوره احزاب فرموده است:"إِنَّ اللَّهَ وَمَلایکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبیِّ یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسلیما"یعنی: خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند ای کسانی که ایمان آوردهاید بر او درود فرستید و به فرمانش بخوبی گردن نهید و تسلیم شوید.
درباره این آیه، روایاتی از اهل سنت نقل شده است به این مضمون که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدند عده ای بر ایشان صلوات میفرستند اما نامی از آل پیامبر نمی‌آورند. آنها در واقع صلوات را ناقص می‌فرستادند. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به آنان فرمودند:"لا تصلوا علیّ الصلاة البتراء"یعنی: بر من صلوات ابتر و اصطلاحاً دم بریده نفرستید. مردم پرسیدند: صلوات ابتر چیست یا رسول الله؟ حضرت پاسخ دادند:"تقولون اللهم صل علی محمد و تسکتون، بل قولوا اللهم صل علی محمد و علی آل محمد"یعنی: شما می‌گویید «اللهم صل علی محمد» و ساکت میشوید، ولی باید بگویید: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد».
سوال: این روایات مورد قبول همه اهل سنت است؟
پاسخ: بله ؛ حتی «ابن حجر هیتمی» که کتاب"الصواعق المحرقة"را اصولا در سبّ و ردّ تشیع نوشت هم این حدیث را آورد. صلوات به همراه آل، یکی از شعارهای اصلی شیعیان ـ مخصوصاً شیعیان عصر صفویه ـ بود. ابن حجر آن کتاب را در رد شیعیان نوشت ولی در آن نتوانست به این صلوات اشکالی بگیرد و در مقابل صوات شیعه تسلیم شد.
بهرحال لزوم فرستادن صلوات، دستوری قرآنی است و در اصل صلوات هیچ اختلافی نیست و خود سنی ها نیز روایت زیادی در صحت اصل صلوات نقل کرده اند. صلوات بر محمد و آل او نیز امری مسلم و قطعی است.
در این زمینه کتابی نیز با عنوان"الصلاة البتراء"به قلم «حجت الاسلام سیّد هاشم مدنی» از سوی مجمع جهانی اهل بیت(علیهم السلام) منتشر شده که در آن بحث خوبی در این زمینه شده است.
سوال: فرمودید حتی در کتب اهل سنت هم درباره ذکر «آل» وجود دارد؛ با توجه به این تأکیدات، چگونه شد که این «آل» حذف گردید و در صلوات مرسوم اهل سنت عبارت «و سلّم» جایگزین آن شد؟
پاسخ: کسانی که با آل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دشمنی داشتند وقتی دیدند نمی‌توانند در اصل آل مناقشه کنند به سراغ معنی و مصداق آل رفتند و بر خلاف شیعیان که آل را به دوازده امام منتسب میکنند آن را به"کل بنی هاشم"یا"ابناء عقیل"،"ابناء العباس"و حتی"خلفای عباسی"نسبت دادند. برخی حتی توسعه بیشتری داده و آل را به معنای"امت"یعنی همه پیروان حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)گرفتند.
در واقع به نوعی این تصرفات از «معاویه» و پس از او «عبدالله بن زبیر» آغاز شد. معاویه که بیش از یک سال با امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) جنگید، قطعاً حاضر نبود که صلوات بر آل بفرستد؛ لذا دست به تحریف معنای"تسلیما"زد که در آیه شریفه ۵۶ سوره احزاب آمده است. وی آن را ـ مانند جمهور مسلمین ـ به معنای تسلیم شدن نگرفت؛ بلکه به معنای سلام کردن گرفت وبا اضافه کردن کلمه «و سلّم» و حذف «آل» در واقع بنیانگذار این بدعت شد. این کار سرآغاز دو نوع شدن صلوات بود؛ ائمه اطهار(علیهم السلام) و ییروانشان آن را با آل ذکر می‌کردند و سایر مسلمانان که تابع خلافت معاویه بودند آن را با سلم ذکر کردند.
سوال: نقش زبیریان چه بود؟
پاسخ: عبدالله بن زبیر کاری کرد که حتی از معاویه و یزید نیز نقل نشده است! وی که از بنی هاشم ـ مخصوصاً از «محمد حنفیه» و اطرافیانش ـ انتظار بیعت داشت در صدد فشار آوردن به آنان بود. لذا صلوات را در نماز و خطبه ها کلاً ترک کرد و وقتی به او اعتراض کردند گفت:"پیامبر، آل خوبی ندارد و اگر من بر آل او درود بفرستم آنان گردن خود را افراشته و به خود می‌بالند. بنابراین من این را به صلاح نمی‌دانم چرا که موجب افتخار بیهوده اینان می‌شود!!".
بنابراین وقتی کسانی وجود داشته اند که بر خلاف دستور قرآن، اصل صلوات را حذف کردند پس با ادامه آن که آل باشد به طریق اولی مبارزه می‌کردند.
سوال: اما عبارت"و سلّم"در بعضی ادعیه و زیارت نامه‌های ماثوره شیعه هم وجود دارد!
ــ عبارت «صلی الله علیه و سلم» اصلا در عبارات شیعه نیست اما عبارت «صلی الله علیه و آله و سلم» گاهی وجود دارد که این هم باز عرف غالب شیعه نیست؛ بلکه موارد شاذ و نادر است که غالباً در نسخه بدل‌های ادعیه به چشم میخورد و بر روی عبارت «و سلم» علامتهای"خ"و"ل"به معنای نسخه بدل گذاشته شده است. اگر نسخه یا چاپ اصلی را ببینید این عبارت را مشاهده نمی‌کنید.
سوال: پس این"و سلّم"از کجا وارد کتب شیعیان شد؟
ــ اگر این را دنبال کنیم سر از روایات منسوب به زیدی ها در می‌آوریم. شیعیان زیدی تا «امام زین العابدین(علیه السلام)» تابع ائمه اطهار(علیهم السلام) بودند اما امامان پس از ایشان را تبعیت نکردند. اینها در فقه خود ۲۰ درصد اهل بیتی و ۸۰ درصد حنفی هستند؛ لذا چون شیعه بودند عبارت « و آل» را در صلوات خود آوردند و چون تابع ابوحنیفه بودند عبارت «و سلم» را نیز آوردند که بین این دو جمع کرده باشند.
کهن ترین نسخه در این رابطه"تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی زیدی"است که در در کتاب خود عبارت صلی الله علیه و آله و سلم را آورده است. صحیفه سجادیه ای که از طریق «جناب یحیی بن زید» نیز رسیده است همینگونه است. همچنین در مفاتیح الجنانی که به وسیله زیدی ها چاپ شده است در ادعیه ای مثل دعای روزهای هفته، مناجات خمسه عشره یا صلوات ظهرهای شعبانیه، این عبارت «و سلّم» آمده است؛ اما در نسخ اصلی این موارد مشاهده نمی‌شود.
سوال: اما صلوات ـ چه به طریق سنی و بدون آل و چه به طریق همراه با"و سلّم"ـ در کتب چاپ ایران هم هست.
پاسخ: بله؛ عدم رعایت برخی چاپخانه ها نیز مزید بر علت است. از جمله اینکه در کلیشه‌های سربی در چاپخانه‌های ما، هم صلوات بدون"وسلم"و هم صلوات به همراه"وآله"و"و سلّم"وجود دارد.
س: به غیر از مواردی که اشاره کردید، در برخی صلوات ها ذکر اصحاب پیامبر نیز مشاهده می‌شود. آیا دستوری از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این زمینه وجود دارد؟
جواب: خیر ؛ افرادی که در صلوات، عبارت «و صحبه» یا «و اصحابه» را می‌آورند هیچ ادعای علمی و روایی ندارند؛ چرا که در روایات متعدد داریم که پیامبر بر آل تاکید فرمودند نه بر اصحاب. کسانی که این کار را کردند در واقع به"جابجایی تأسیسی"دست زدند و به دنبال بی اهمیت کردن مقام آل البیت(علیهم السلام) بودند.
شیعه نیوز
