موقع محاسبه خمس نباید قیمت خرید هر جنس را مد نظر قرار دهد بلکه قیمت زمان محاسبه ملاک است و از این بالاتر این که اگر کسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت و با این حال آن شخصمال مذکور را نفروخت و با اینکه سال خمسی تمام شد آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری کرد و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد، در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه خمس در نظر بگیرد بلکه باید آن افزایقیمتی که در بین سال خمسی حاصل شده بود را نیز در محاسبه دخالت دهد البته در نحوه محاسبه خمس افزایش قیمت مذکور بین مراجع تقلید اختلافی است.
هر گاه شخصی درآمد خود را - اگر تا سر سال خمسی می‌ماند و متعلق خمس واقع می‌شود - سرمایه گذاری نمود به اصل آن سرمایه و به سود حاصل از آن در سر سال خمسی خمس تعلق می‌گیرد به طور مثال اگر با آن سرمایه ملکی خرید تا ازاین راه سودی عاید او شود یا ماشینی خرید تا با آن کار کند یا دستگاهی خرید مثل انواع و اقسام دستگاه ها و ابزار و آلات صنعتی تا از این طریق درآمد جدیدی کسب کند یا خانه خرید تا آن را اجاره دهد یا خانه ای ساخت برای اجاره دادن وهمینطور مغازه ای ساخت برای کسب درآمد در جمیع این مثالها، هم به اصل سرمایه و هم به سود حاصل از آن در سر سال خمسی، خمس تعلق می‌گیرد.
البته اگر کسی خانه ای برای سکونت خود تهیه نمود ولی بعدا به هر دلیل نتوانست از آن استفاده نماید و مجبور شد آن را اجاره دهد، در این صورت به اصل آن خانه خمس تعلق نمی‌گیرد ولی آن مالی را که به عنوان اجاره دریافت می‌نماید هرمقدار آن که تا سر سال خمسی باقی بماند، پرداخت خمس آن یعنی یک پنجم آن واجب می‌شود و باز باید توجه داشت که مثلا همین شخص اگر آن خانه را فروخت به پول حاصل از فروش آن خانه که مورد احتیاج وی برای سکونت بوده خمس تعلق نمی‌گیرد و این نظر غالب مراجع عظام تقلید می‌باشد ولی حضرت امام (ره) حتی برای پولحاصل از فروش خانه ای که مورد احتیاج برای سکونت بوده خمس قایل بوده اند.
نکته مهم
باید توجه داشت که وقتی می‌گوییم به اصل سرمایه خمس تعلق می‌گیرد، این در صورتی خواهد بود که آن مال سرمایه گذاری شده از موارد استثنای خمس نباشد. مثلا ارثیه یا مهریه یا دیه نباشد ولی در هر صورت به سود حاصله از سرمایه درصورت باقی ماندن تا سر سال خمسی، خمس تعلق می‌گیرد.یکی دیگر از مثالهای سرمایه که مشمول خمس خواهد بود این است که مثلا شخصی با درآمد خود و پولی که اگر بماند مشمول خمس می‌شود اجناسی را تهیه نماید برای فروش و تجارت، که در این صورت به جمیع آن اجناس با توجه به ارتفاع
قیمتی که در سر سال خمسی دارند، خمس تعلق می‌گیرد با این توضیح که:
موقع محاسبه خمس نباید قیمت خرید را مد نظر قرار دهد بلکه قیمت زمان محاسبه ملاک است و از این بالاتر این که اگر کسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت و با این حال آن شخص مال
مذکور را نفروخت و با اینکه سال خمسی تمام شد آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری کرد و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد، در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه خمس در نظر بگیرد بلکه باید آن افزایش قیمتی
که در بین سال خمسی حاصل شده بود را نیز در محاسبه دخالت دهد البته در نحوه محاسبه خمس افزایش قیمت مذکور بین مراجع تقلید اختلافی است که ذیلا متذکر می‌شویم:
بعضی از مراجعی مثل امام(ره) و آیة الله اراکی(ره) و آیة اله فاضل لنکرانی(ره) و آیة الله سیستانی(دام ظله) وآیة الله تبریزی(ره) و آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله) می‌فرمایند:
خمس مقداری که افزایش یافته واجب است به عنوان مثال اگر جنسی را به قیمت ۱۰۰ هزار تومان خرید و در وسط سال قیمتش به ۲۰۰ هزار تومان رسید ولی او آن جنس را نفروخت و بعد از سال خمسی آن جنس دوباره به قیمت ۱۰۰ هزار تومانبازگشت نمود باید ۴۰ هزار تومان به عنوان خمس بپردازد که خمس مقدار افزایش یافته را نیز شامل می‌شود.
اما برخی از مراجع دیگر مثل آیة الله خویی(ره) و آیة الله صافی گلپایگانی و آیة الله گلپایگانی(ره) می‌فرمایند :
خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب نیست بلکه:
آقای خویی: « بلکه مقدار خمس چه نسبتی به مجموع اصل و ربح داشته به همان نسبت از موجودی عینا یا قیمتا باید بدهد.»آقایان صافی و گلپایگانی: «بلکه همان مقدار از عین را که در حال استقرار خمس به نسبت تمام عین خمس آن شده در حال گرانی عین و ارزانی آن باید بدهد. مثلا اگر از سرمایه خمس داده شده، جنسی را هزار تومان خرید و در سر سال قیمت آنجنس شش هزار تومان شد شش یک آن جنس خمس آن می‌شود که اگر نپرداخت و قیمت آن در سال بعد هم ترقی کرد قیمت تنزل نمود مثلا به همان هزار تومان اول رسید باید شش یک هزار تومان که قیمت روز اداست بپردازد. »
توضیحات:
منظور از کلمه ربح در کلام آقای خویی همان سود است و منظور از کلمه عین در فرمایش هر سه بزرگوار، همان اصل مال است در مقابل قیمت یعنی به قیمت یک کالا همان قیمت می‌گوید و وقتی اصل آن را در نظر می‌گیرند تعبیر به عین مال می‌نمایند.و منظور از کلمه «شش یک » نیز همان یک ششم است.و منظور از « قیمت روز ادا » قیمت زمان پرداخت خمس می‌باشد.باز در انتهای این نوشتار به خواننده محترم توصیه می‌شود که حتما برای محاسبه خمس خود به افراد مورد اطمینانی که اشراف کامل بر این دست از مسائل دارند مراجعه نمایند چرا که این مسائل به تخصصهای پیچیده ای نیاز دارد!!
شیعه نیوز
