سؤال: لفظ شیعه از چه زمانی بیان شده است.؟
پاسخ:
تشیع در لغت عبارت است از:مشایعت؛ یعنی پیروی نمودن؛ یاری نمودن؛ ولایت کسی را داشتن.۱
و همچنین تشیع در اصطلاح از نگرشی برخواسته است که؛ امامت یک منصب الهی است و انتخاب امام به وسیله نص و ازجانب خداوند صورت میگیرد.
۱ – شهرستانی میگوید: «الشیعة هم الذین شایعوا علیاً علی الخصوص وقالوابامامته و خلافته نصاٌ ووصیة»۲
(به کسانی که فقط از علی (علیه السلام) پیروی نموده و امامت و خلافت اورابه سبب نص ووصیت پذیرفته اند، شیعه اطلاق میگردد).
۲ – ابن خلدون می‌نویسد: «الشیعة لغة هم الصحب و الاتباع و یطلق فی عرف الفقهاء و المتکلمین من الخلف و السلف علی اتباع علی و بنیه»؛۳
(شیعه در لغت به معنای همراه و پیرواست، اما در عرف فقیهان و متکلمان به پیروان علی و اولاد او (علیهم السلام) اطلاق می‌شود).
۳ – میر سید شریف جرجانی می‌نویسد: « الشیعة هم الذین شایعوا علیاٌ و قالوا انه الامام بعد رسول الله (صلی الله علیه و آله) و اعتقدوا ان الامامة لاتخرج عنه و عن اولاده"؛«۴ (شیعه به کسانی گفته می‌شود که از علی (علیه السلام) پیروی نموده و امامت او را پس از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) پذیرفته اند و معتقدند که امامت ازاو وفرزندانش خارج نمی‌شود)
واژه ی شیعه مطابق رای برخی از علمای اهل سنت برای اولین بار به عده ای از صحابه در عصر پیامبر صلی الله علیه وآله اطلاق گردیده:
۱ - ابو حاتم رازی میگوید: «ان اول اسم ظهر فی الاسلام علی عهد رسول الله(صلی الله علیه وآله)هو الشیعة،وکان هذا لقب اربعة من الصحابة هم: ابوذر و سلمان و المقداد و عمار. »۵ (اولین لقب و کلمه ای که در عهدرسول خدا(صلی الله علیه وآله) ظهور کرد کلمه شیعه بود.این کلمه،لقب چهار نفرازصحابه بوده است که عبارتند از:ابوذر، سلمان، مقدادو عمار)
۲ – ابن خلدون می‌نویسد: «کان جماعة من الصحابة یتشیعون لعلی و یرون استحقاقه علی غیره »۶ (جماعتی از صحابه،شیعه ی علی (علیه السلام) بودندواوراسزوارترازدیگران به خلافت می‌دانستند)
۳ – استاد محمد کردعلی میگوید: «عرف جماعة من کبار الصحابة بموالاة علی(علیه السلام)فی عصر رسول الله (صلی الله علیه وآله)مثل سلمان فارسی القایل:بایعنا رسول الله (صلی الله وآله)علی النصح للمسلمین والایتمام بعلی بن ابی طالب و الموالاة له.ومثل ابی سعید الخدری الذی یقول: امرالناس بخمس فعملوا باربع و ترکوا واحدة، و لما سیل عن الاربع قال: الصلاة و الزکاة و صوم شهر رمضان و الحج.وقیل: ما الواحدة التی ترکوها؟قال:ولایة علی بن ابی طالب. قیل له: و انها لمفروضة معهن؟ قال: نعم هی مفروضة معهن. و مثل ابی ذر الغفاری و عمار یاسر و حذیفة بن الیمان وذی الشهادتین خزیمة بن ثابت و ابی ایوب النصاری و خالد بن سعید بن العاص و قیس بن سعد بن عبادة »۷ (گروهی از بزرگان صحابه، معروف به موالیان علی (علیه السلام) در عصر رسول الله (صلی الله علیه و آله) بودند؛ ازآن جمله سلمان فارسی است که می‌گفت:ما با رسول الله (صلی الله علیه و آله) بیعت کردیم بر خیر خواهی مسلمانان و اقتدا به علی بن ابی طالب (علیه السلام) و موالیان او. وابوسعیدخدری است که گفت: مردم به پنج کار امر شدند ؛چهار تا را انجام دادند و یکی را ترک کردند. وقتی از آن چهار مورد سیوال شد گفت:نماز، زکات، روزه ماه رمضان و حج. از او سیوال شد آنچه را که ترک نمودند چه بود؟ او در جواب گفت:ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام). از او سیوال شدآیا ولایت با چهار عمل دیگر واجب است؟ پاسخ داد:آری. ابوذر غفاری، عماربن یاسر، حذیفة یمان، ذی الشهادتین خزیمة بن ثابت، ابو ایوب انصاری، خالد بن سعید بن عاص و قیس بن سعد بن عباده)
و همچنین بنا به دلالت آیات و روایات؛ شکل گیری این نگرش در زمان حضور رسول اکرم (صلی الله و علیه وآله)،به پیروی از سنت الهی که در میان انبیای گذشته نیز وجود داشته - به دستورخداوند – با معرفی امامان و اوصیای بعد از خود انجام گردیده. و اولین بار کلمه شیعه در کلمات شریف رسول خدا (صلی الله علیه وآله)بر پیروان حضرت علی علیه السلام اطلاق گردید.
۱ – ابن حجر و دیگران از ابن عباس نقل کرده اند: «لما انزل الله تعالی: ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولیک هم الخیر البریة. قال رسول الله (صلی الله علیه وآله) لعلی: هو انت و شیعتک.......... ».۸(هنگامی که خداوند ایه«ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولیک هم خیر البریه» را نازل فرمود رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خطاب به علی (علیه السلام) فرمود: مقصود از آن تو و شیعیان تو است...........)
۲ – حاکم حسکانی نیز از ابن عباس نقل کرده که «نزلت هذه الایة:ان الذین امنوا و عملوا الصالحات اولیک هم خیر البریه، فی علی و اهل البیت»۹.(این ایه"ان الذین امنوا......."در شان علی و اهل بیت (علیهم السلام) نازل شده.
۳ - و نیز به سندش از امام علی (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: «قبض رسول الله (صلی الله علیه و آله) و ان مسنده الی صدری فقال یا علی:الم تسمع قول الله:"ان الذینامنوا..........."هم شیعتک و موعدی و موعدکم الحوض........ »۱۰.(رسول خدا (صلی الله علیه وآله در حالیکه من اورا به سینه چسباده بودم از دنیا رحلت فرمود، حضرت فرمود:ای علی، ایاقول خداوند متعال"ان الذین امنوا...."را نشنیده ای؟ ان ها همان شیعیان تو هستند و موعد من و موعد شما در کنار حوض (کوثر) است...... »
۴ - ابن عساکر به سندش از جابر بن عبدالله انصاری نقل می‌کند: « کنا عند النبی صلی الله علیه وسلم فأقبل علیّ فقال النبی صلی الله علیه وسلم: والذی نفسی بیده إن هذا وشیعته لهم الفایزون یوم القیامة، ونزلت { إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات أولیک هم خیر البریة } » ۱۱.(ابن عساکر از جابر بن عبدالله نقل می‌کند که:ما نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله) بودیم که علی وارد شد. پیامبر(صلی الله علیه وآله)فرمود قسم به کسی که جانم به دست اوست همانا این علی (علیه السلام) و پیروان و شیعیان او به طور حتم در روز قیامت به فوز خواهند رسید. در این هنگام بود که ایه"ان الذین امنوا....."نازل گردید.
۵ - ابن مردویه از امام علی (علیه السلام) نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) به من فرمود: « الم تسمع قول الله: ان الذین امنوا......"انت و شیعتک..... »۱۲. (پیامبر فرمود ایا قول خدا را نشنیده ای"ان الذین امنوا....."مقصود تو و شیعیان تو است.....)
.......................................................................................................................................
۱ – صحاح الغة.ج ۳.ص ۱۵۶.
۲ – الملل و النحل.ج۱.ص ۱۰۷.
۳ – مقدمه ابن خلدون.ص ۱۳۸.
۴ – کتاب التعریفات.ص ۵۷.
۵ – حاضر العالم اسلامی.ج۱.ص ۱۸۸.
۶ – تاریخ ابن خلدون.ج۳.ص ۳۶۴.
۷ – خطط الشام.ج۵.ص۲۵۱.
۸ – صواعق المحرقه.ص۹۶- ما نزل من القران فی علی(علیه السلام).ابی نعیم. ص ۲۳۷.
۹ – شواهدالتنزیل.ج ۲.ص ۲۷۲.
۱۰ - همان
۱۱ – الدر المنثور.ج ۶. ص۵۸۹
۱۲ - همان
