چرا تعداد امامان ۱۲ نفر است‚ نه کمتر و نه بیشتر؟
آیت الله سبحانی
پاسخ: از آنجا که مسئله امامت در منطق شیعه به امت واگذار نشده است‚ همه مسائل آن مربوط به خدا و ابلا‌غ از طرف پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله است. طبعاً علت حصر امامان به دوازده تن از جمله مسایلی است که فلسفه آن برای ما روشن نیست و نظایر آن در شرایع آسمانی کم نیست‚ اینک به نمونه‌هایی اشاره می‌کنیم:
۱- پیامبران اولواالعزم علیهم‌السلا‌م از پنج تن تجاوز نمی‌کنند. مقصود پیامبرانی هستند که دارای شریعت بوده و دیگر پیامبران‚ ما›مور به ترویج آنها بودند‚ اسامی چهار نفر از آنان در قرآن مجید در سوره شوری آیه ۱۳ آمده است‚ و فرد پنجم همان کسی است که خطاب"اوحینا الیک"متوجه او است‚ و او کسی جز پیامبر مکرم اسلا‌م صلی‌اللّه‌علیه‌وآله نیست. شرع لکم من الدین ما وصّی به نوحا والذی اوحینا الیک و ما وصّینا به ابراهیم و موسی و عیسی (۱)
آیینی را برای شما تشریع کرد که به نوح توصیه کرده بود وآنچه را که به تو وحی کردیم و آنچه را که ابراهیم و موسی و عیسی را بدان سفارش کرده بودیم.(۲)
نقبای بنی‌اسراییل دوازده تن بودند‚ چنان که می‌‌فرماید: ولقد اخذ اللّه میثاق بنی اسراییل و بعثْنا منهم اثنی عشر نقیبا
خداوند از بنی اسراییل پیمان گرفت و از میان آنان دوازده سرپرست برانگیختیم.
خلفا از نظر اهل سنت چهار نفر هستند‚ نه کمتر و نه بیشتر. آیا فلسفه این ارقام و اعداد برای همگان روشن است؟!
اصولا علت این که شماره امامان در دوازده محصور می‌باشد‚ روایت پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله است که آنان را به همین عدد معرفی فرموده‌اند.
مسلم در صحیح خود از جابربن سمره نقل می‌کند که سمعت رسول اللّه یقول: لا‌یزال الا‌سلا‌م عزیزا الی اثنی عشر خلیفة. و نیز نقل می‌کند که آن حضرت فرمودند: لا زال هذا الدین عزیزا منیعا الی اثنی عشر خلیفة کلهم من قریش(۳)
حاصل این دو حدیث این است که این دین- اسلا‌م- تا زمان رهبری دوازده تن از خلفای پیامبر‚ نیرومند و آسیب‌ناپذیر خواهد ماند.
روایات با این مضمون در دیگر صحاح و مسانید نیز وجود دارد. ابو داود (۴) و ترمذی (۵) در سنن و احمد در مسند (۶) خود‚ و حاکم در مستدرک (۷) آنها را نقل کرده‌اند.
بنابراین اگر شیعه‚ پیشوایان معصوم خود را در دوازده تن محصور می‌داند‚ یکی از ادله عقیده آنان همین روایات اثنا عشر خلیفة است‚ البته برای دیگر خصوصیات این خلفای دوازده‌گانه‚ ادله دیگری است که در محل خود به تفصیل بیان شده است.
اما مسئله ولا‌یت فقیه‚ تنها مربوط به زمان غیبت نیست‚ بلکه در زمان حضور نیز فقیهان جامع‌الشرایط‚ دارای منصب افتاء و قضاوت و رفع خصومت هستند‚ زیرا به خاطر گستردگی جهان اسلا‌م‚ شیعیان نمی‌توانستند در هر زمان مستقیما به امامان مراجعه کنند‚ طبعا مجتهد مسلم که اسلا‌م را درست شناخته باشد‚ جانشین آنان در هر برهه از زمان می‌باشد‚ خواه در زمان غیبت‚ و خواه در عصر حضور.
زمان اعتقاد به امامت دوازده تن
سیوال: آیا اعتقاد به امامت دوازده تن در عهد رسالت وجود داشته‚ یا پس از وفات امام حسن عسکری علیه‌السلا‌م پیدا شده است؟
پاسخ: اعتقاد به خلا‌فت دوازده تن از قریش- یا از بنی هاشم- در عصر پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله مطرح بوده‚ ولی آشنایی به اسامی و هویت آنان به تدریج انجام گرفته است‚ زیرا هر امامی‚ وصی و امام بعدی را معین و معرفی می‌نمود‚ توضیح این که: دلا‌یل قاطع نشان می‌دهد که پیامبر اسلا‌م صلی‌اللّه‌علیه‌وآله امامت و رهبری حضرت علی علیه‌السلا‌م را در مواقع مختلف و بالا‌خص در روز غدیر اعلا‌م فرمودند‚ و تشیع به معنی رهبری حضرت علی علیه‌السلا‌م به صورت یک اصل اعتقادی درآمد‚ همچنان که امامت و پیشوایی دو نور دیده خود‚ حسن و حسین علیهما‌السلا‌م را نیز در عصر خود مطرح کرده و فرموده است: الحسن و الحسین امامان قاما او قعدا (۸)
حسن و حسین هر دو پیشوای امتند‚ خواه زمام امور را رسما به دست بگیرند‚ و خواه خانه‌نشین باشند.
پس از شهادت حضرت حسین‌بن علی علیه‌السلا‌م و رسوایی خلا‌فت امویان‚ دیدگان امت متوجه فرزند ایشان امام سجاد علیه‌السلا‌م شد‚ و پس از آن حضرت‚ امام محمد باقر و امام صادق علیهما‌السلا‌م احیاگر سنت پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله و پیشوای محدثان و فقیهان گشتند‚ و به همین ترتیب‚ هر امامی در عصر خود‚ با وجود تمامی خفقان‌ها و تنگناها‚ وظیفه خود را در حد امکان انجام داد و شیعیان نیز به امامت آنان اعتقاد راسخ داشتند.
تصور این که اعتقاد به امامت امامان در دوران حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلا‌م شکل گرفته باشد‚ ناشی از ناآگاهی از تاریخ تشیع است.
امامان شیعه و مسند خلا‌فت
سیوال: درست است که جابربن سمره از پیامبر گرامی اسلا‌م صلی‌اللّه‌علیه‌وآله خلا‌فت دوازده‌تن را نقل کرده است‚ ولی گفتار پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله شامل دوازده امام شیعه نمی‌شود‚ زیرا آنان هیچگاه بر مسند خلا‌فت تکیه نزده‌اند.
پاسخ: وظیفه پیامبران این است که مردم را به وظایف خود آشنا کنند‚ خواه مردم بپذیرند یا نپذیرند. حضرت موسی علیه‌السلا‌م‚ برادر خود هارون را به عنوان خلیفه خویش معرفی کرد و فرمود: و قال موسی لا‌خیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح و لا‌تتّبع سبیل المفسدین (۹)
آنگاه موسی به برادرش هارون گفت: جانشین من در مردم باش و آنان را اصلا‌ح کن و از روش مفسدان پیروی ننما.
ولی در عین حال قوم موسی‚ به چنین خلیفه‌ای ارج ننهاده و با او به مخالفت برخاستند‚ تا جایی که نزدیک بود او را بکشند‚ چنان که می‌گوید: ان القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی(۱۰)
مردم مرا ناتوان ساختند و نزدیک بود مرا بکشند.
اگر مشروعیت خلا‌فت هر خلیفه مشروط به پذیرش مردم باشد‚ می‌توان این اشکال را درباره نبوت انبیا و رسالت رسولا‌ن نیز مطرح نمود‚ زیرا در طول تاریخ کمتر پیامبری موفق شد به رسالت خود‚ جامه عمل بپوشاند. اعتبار سند ائمه اثناعشر
سیوال: آیا سند حدیث جابربن سمره که عدد امامان را دوازده تن می‌داند‚ ضعیف نیست؟
پاسخ: احادیث دوازده خلیفه را‚ بخاری و مسلم در <صحیح> خود‚ و ابوداود و ترمذی در <سنن> خود و احمد در مسند و حاکم در مستدرک آورده‌اند.
روایات صحیحین یعنی بخاری و مسلم نزد اهل سنت‚ از اعتبار بالا‌یی برخوردار است و هر نوع خدشه را در سند و مضمون آن ناروا می‌دانند. شعار دانشمندان سنی این است: کل ما فی صحیح البخاری صحیح‚ بنابراین چگونه می‌توان سند روایات جابربن سمره را ضعیف دانست؟
ابن حجر در مقدمه کتاب فتح الباری که شرح صحیح بخاری است‚ یادآور می‌شود که کلیه روایات صحیح بخاری معتبر است‚ آنگاه برخی مناقشات را مطرح می‌کند و به آنها پاسخ می‌دهد. (۱۱)
ممکن است گفته شود: خبر جابربن سمره‚ خبر واحد است و چنین خبری در مورد عقاید حجت نیست.
پاسخ آن روشن است که اگر دلیل امامت آنان‚ به روایت جابربن سمره منحصر بود‚ این اعتراض محل داشت‚ ولی ادله امامت پیشوایان معصوم به اندازه‌ای است که بر هر فرد منصف یقین‌آفرین می‌باشد.
امامت دوازده تن و عهدین
سیوال: آیا نظریه امامت دوازده امام از عهدین اقتباس نشده است؟
پاسخ: پیامبر گرامی صلی‌اللّه‌علیه‌وآله آنگاه که امامان دوازده‌گانه را معرفی می‌کنند‚ چنین می‌فرمایند: یملک هذه الا‌مة اثنا عشر خلیفة کعدد نقباء بنی اسراییل (۱۲) زمام امور این امت را دوازده جانشین من به دست می‌گیرند که تعداد آنان با تعداد نقباء بنی اسراییل برابر است.
از ابن مسعود سیوال شد: چند نفر زمام امور این امت را به دست می‌گیرند؟ او در پاسخ گفت: ما این موضوع را از پیامبر خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله پرسیدیم‚ حضرت فرمودند: اثنا عشر کعدة نقباء بنی اسراییل (۱۳)
بنابراین منشا این عدد خود پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله است و بسیار جای تا›سف است که انسان برای اثبات عقیده خود‚ میراث فرهنگی خود را تخطیه کند و بگوید عدد امامان از عهدین گرفته شده است. در این صورت باید بگوییم بخاری و مسلم نیز احادیث خود را از عهدین گرفته‌اند.
۱. شوری / ۱۳
۲. مایده / ۱۲
۳. صحیح مسلم ۶ / ۳ و ۴
۴. سنن ابوداود‚ کتاب مهدی ۲۰۷/ چاپ مصر
۵. سنن ترمذی /۲ ۴۵ چاپ ۱۳۴۲
۶. مسند احمد/۵ -۸۶ ۱۰۶
۷. مستدرک حاکم‚ کتاب معرفت صحابه ۳ / ۶۱۷ چاپ هند.
۸. الرسالة فی نصیحةالعامة‚ نگارش ابواسعد‚ المحسن بن کرامة بیهقی‚ ص ۱۸و ۶۸‚ احقاق الحق: ۲۶ / ۴۸
۹. اعراف / ۱۴۲
۱۰. اعراف / ۱۵۰
۱۱. هدی الساری فتح البخاری/ ۱۱; این کتاب به عنوان مقدمه بر کتاب فتح الباری فی شرح البخاری نوشته شده است.
۱۲. منتخب کنزالعمال‚ در حاشیه مسند احمد /۵ ۳۱۲.
۱۳. تاریخ الخلفاء‚ سیوطی۱۰/.
حوزه نیوز
