اگر شان نزول ایه تطهیردر مورد حضرات فاطمه علی و حسنین(علیهم السلام) است چرا در بین ایاتی که به زنان پیامبراشاره دارد آمده این آیه مشتمل بر دو بخش است که بخش اول مربوط به زنان پبامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)...
این آیه مشتمل بر دو بخش است که بخش اول مربوط به زنان پبامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و بخش دوم که به آیه تطهیر مشهور شده گرچه در لابلای آیات مربوط به همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده اما دلایل و شواهدی که در خود آیه وجود دارد و روایاتی که در شأن نزول این آیه وارد شده دلالت بر این دارد که آیه تطهیر در شأن زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)نازل نشده است.
از جمله دلایلی که از خود آیه می‌توان استفاده نمود به موارد زیر می‌توان اشاره نمود:
۱. ضمایری که در آیه تطهیر بکار برده شده به صورت جمع مذکر ذکر شده (عنکم یطهرکم) در حالی که اگر ادامه آیات مربوط به زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود باید همانند آن آیات (وَ قَرْنَ بُیُوتِکُنََّ لا تَبَرَّجْنَ أَقِمْنَ آتینَ أَطِعْنَ) ضمایرش به صورت جمع مونث ذکر می‌شد. بنابراین این تغییر سیاق به همراه قراین روایی حکایت از جدایی این بخش از بخش‌های دیگر دارد. به همین دلیل حتی کسانی که آیه را مخصوص به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیه السلام) ندانستهاند معنای وسیعی برای آن قایل شدهاند که هم این بزرگواران را شامل می‌شود و هم همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را.
۲. تعبیر به «انما» که در ابتدای آیه تطهیر بکار برده شده دلالت برای حصر و اختصاص دارد و استعمال این کلمه در اینجا دلیل بر این است که این موهبتی ویژه اهل بیت مذکور در آیه است و روشن است که از حیث تشریع و قانون گذاری خداوند متعال اراده نکرده که فقط اهل بیت پاک باشند بلکه اراده تشریعی خداوند بر طهارت همه انسان ها تعلق گرفته است. بنابراین منظور از اراده طهارت در این آیه اراده تکوینی و در اصل خلقت اهل بیت است که خداوند متعال به سبب آگاهی نسبت به لیاقت ایشان آنها را معصوم و پاک قرار داده است.
بنابراین اهل بیت مورد نظر در آیه به صورت تکوینی و در اصل خلقت (به سبب لیاقتی که خداوند متعال از آن خبر داشت) معصوم هستند در حالی که برخی از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در طول زندگی خود به کارهایی دست زدند که هرگز با مقام معصوم بودن سازگار نیست مانند ماجرای جنگ جمل که قیامی بود بر ضد امام وقت و سبب خونریزی افراد فراوانی گردید و به گفته بعضی از مورخان تعداد کشتگان این جنگ به هفده هزار نفر بالغ می‌شد.
علاوه بر این دلایل و شواهدی که از خود آیه برداشت می‌شود و بیانگر جدایی آیه تطهیر از آیات قبل و بعد دارد شواهد و قرایی روایی متعددی در دست داریم که نشان میدهد آیه مخصوص پنج تن آل عباست و همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مشمول حکم این آیه نیستند.
اینک به بخشی از آن روایات اشاره می‌کنیم.
الف: روایاتی که از خود همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده و میگوید:
هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سخن از این آیه شریفه میگفت ما از او سیال کردیم که جزء آن هستیم فرمود: شما خوبید اما مشمول این آیه نیستید!
از آن جمله روایتی است که «ثعلبی» در تفسیر خود(۱) از «ام سلمه» نقل کرده که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه خود بود که فاطمه (سلام الله علیها) پارچه حریری نزد آن حضرت آورد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: همسر و دو فرزندانت حسن و حسین را صدا کن آنها را آورد سپس غذا خوردند بعد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عبایی بر آنها افکند و گفت:
«اللهم هیلاء أهل بیتی و عترتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»
«خداوندا اینها خاندان منند پلیدی را از آنها دور کن و از هر آلودگی پاکشان گردان»
و در اینجا آیه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ» نازل شد... من گفتم آیا من هم با شما هستم ای رسول خدا! فرمود: «انک الی خیر» «تو بر خیر و نیکی هستی» (کنایه از اینکه در زمره این گروه نیستی)
ب: روایات بسیار فراوانی در مورد حدیث کساء به طور اجمال وارد شده که از همه آنها استفاده می‌شود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) علی و فاطمه و حسن و حسین را فرا خواند- و یا به خدمت او آمدند- پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عبایی بر آنها افکند و گفت:
خداوندا! اینها خاندان منند رجس و آلودگی را از آنها دور کن در این هنگام آیه إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ نازل گردید.
دانشمند معروف حاکم حسکانی نیشابوری در «شواهد التنزیل» این روایات را به طرق متعدد از راویان مختلفی گرد آوری کرده است.(۲)
ج: در روایات فراوان دیگری میخوانیم: بعد از نزول آیه فوق پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مدت شش ماه هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه (سلام اللَّه علیها) میگذشت صدا میزد:
«الصلاة یا اهل البیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»(۳)
«هنگام نماز است ای اهل بیت خداوند میخواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاک سازد»
چنانکه ملاحظه می‌نمایید ما شیعیان مطابق شواهد و قراینی که در خود آیه وجود دارد و روایات متعددی که خود اهل سنت نیز نقل نموده اند معتقدیم که آیه تطهیر درشأن پنج تن آل عبا نازل شده است.
در پایان سیالی که قابل طرح است این است که چرا آیهی تطهیر در لابهلای آیات مربوط به زنان پیامبر قرار گرفته است و به وسیلهی ضمایر و روایات از جملات قبل و بعد متمایز شده است
مفسران در پاسخ به این پرسش چند مطلب بیان کردهاند:
الف) به گفتهی تفسیر مجمع البیان رسم فصیحان و شاعران و ادیبان عرب این بوده که در لابلای مطالب معمولی حرف جدید و مهمّی مطرح میکنند تا تأثیرش بیشتر باشد. چنان که در میان اخبار صدا و سیما اگر گوینده یک مرتبه بگوید: به خبری که هم اکنون به دستم رسید توجّه فرمایید این گونه سخن گفتن یک شوک روانی و تبلیغاتی ایجاد میکند.(۴)
ب) قرآن با بیان «آیهی تطهیر» میخواهد به زنان پیامبر گوشزد کند که شما در کنار افرادی معصوم قرار دارید پس مراقب اعمال خود باشید به عبارت دیگر عصمت اهل بیت پیامبر را به رخ همسران پیامبر میکشد تا آنان را برای پذیرش دستورات قبل و بعد این آیه بیشتر آماده کند و لازمهی این مطلب آن بوده که آیهی تطهیر در کنار آیات مربوط به همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آورده شود.(۵)
ج: مفسر بزرگ علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پاسخ دیگری بر آن افزوده که خلاصهاش چنین است: ما هیچ دلیلی در دست نداریم که جمله إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ... همراه این آیات نازل شده است بلکه از روایات به خوبی استفاده می‌شود که این قسمت جداگانه نازل گردیده امام به هنگام جمع آوری و تألیف آیات قرآن در عصر پیامبر یا بعد از آن در کنار این آیات قرار داده شده است.(۶)
پی نوشت ها:
۱. ثعلبی الکشف و البیان عن تفسیر القرآن بیروت دار إحیاء التراث العربی ۱۴۲۲ق ج۸ ص ۴۲.
۲. حسکانی عبید الله بن احمد شواهد التنزیل لقواعد التفضیل سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی ۱۴۱۱ق ج۲ ص ۱۸.
۳. همان.
۴. قرایتی محسن تفسیر نور مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن ۱۳۸۳ش ج۹ ص۳۶۲.
۵. آیت الله مکارم شیرازی تفسیر نمونه دار الکتب الإسلامیة چاپ اول سال ۱۳۷۴ ج۱۷ ص ۲۹۵.
۶. علامه طباطبایی المیزان فی تفسیر القرآن جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ۱۴۱۷ق ج۱۶ ص ۳۱۱.
مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
<<< لینک مبدأ >>>
