زیارت

مقدمه:
چرا شیعه به شدت مشتاق زیارت ائمه است؟
چرا شیعه مشتاق زیارت قبر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و قبور ائمه است؟
محبت اهل بیت (علیه السلام) چگونه ما را به زیارت ایشان هدایت می‌کند؟
ارزش زیارت از منظر امامان اهل بیت (علیه السلام) چیست؟ 

محبت
محبّت امام (علیه السلام) نشانه‌ی ایمان و کمالِ آن است. محبّت امری است که از اعماق قلب آدمی سرچشمه می‌‌گیرد و البتّه این چشمه جوشان قلبی، نهرهایی جاری را نیز در ظاهر به دنبال دارد و محبّتِ قلب، دارای آثار و عوارضی در ظاهر خواهد بود. در این مقام قصد داریم تا با یاری جستن از خداوند متعال، یکی از این نهرهای زلال و جاری را بیشتر بکاویم و آن زیارت است. 
واژه زیارت به معنای دیدار است. از مهمترین نشانه‌‌های محبّت و دوستی، میل و شوقِ دیدار و لقای دوست است. شوقِ دیدار، امری فطری و طبیعی بشمار می‌‌رود و هر میزان که محبّت و دوستی فزونی گیرد، شوق دیدار نیز شدیدتر خواهد بود.
از این رو بود که صحابی والا مقام و دلباخته پیامبر اکرم صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله، اویس قرنی از مادر خویش برای زمانی محدود رخصت می‌‌طلبد تا او را ترک کرده و از راهـی دور عـازم مدیـنـه شـود تـا بـرای یک بار هم که شده موفّق به دیدار پـیـامـبـر صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله گـردد، اما آن هنگام به مدینه می‌‌رسد که رسول مکرّم صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله در سفر هستند و اویس به جهت اطاعت امر مادر، علی ‌‌رغم اشتیاق فراوان برای زیارت رسول خدا صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله ناچار به ترک مدینه می‌‌گردد و آن گاه که پیامبر صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله به مدینه باز ‌می‌‌گردند، رو به سوی دیار اویس می‌‌فرمایند:"همانا من بوی بهشت را از این جانب استشمام می‌‌کنم."
در شریعت مقدس اسلام نیز این میل فطری مورد تأیید کامل قرار گرفته است. دیدار خویشان و نزدیکان (صله رحم) و دوستان و براداران دینی دارای پاداش و اجری بزرگ است و از همه مهمتر دیدار و زیارت امام و مولای خویش.
این شوق دیدارِ محبوبی است که در قید حیاتست، امّا پس از رحلت محبوب از دنیا، این علاقه و محبّت قطع نمی‌‌گردد و پس از آن نسبت به آثار و بقایای او و از همه مهمتر مزار و مقبره ی او بروز و ظهور می‌‌یابد. مگر نه این است که آنان که عزیزی را از دست می‌‌دهند خود را به حضور در آرامگاه او تسلّی می‌‌بخشد و برای زنده نمودن یاد و خاطره آن عزیز به زیارت مزار وی می‌‌شتابند. آری هر چه محبّت عمیقتر باشد دل کندن از محبوب دشوارتر و تحمّل دوری وی سخت‌‌تر خواهد بود و چه مرهمی شفا بخش‌‌تر از زیارت مزار آن محبوب. پدر و مادری که عزیز خود را از دست داده‌‌اند، در هر مناسبت و فرصتی خود را به مزار فرزند خویش می‌‌رسانند و با او خلوت کرده، راز دل می‌‌گویند.
این حال انسان است نسبت به عزیزی که از دست داده، پس حالِ انسان نسبت به امامان اهل‌‌بیت علیهم‌‌السلام و عزیزان رسول خدا صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله چگونه باید باشد؟ مگر به موجب آیه ی شریفه نباید ایشان را از فرزندان خود بیشتر دوست بداریم و بر آنها مقدّمشان بداریم؟
پس چه ملامت است بر کسی که در راه زیارت قبور پاک ایشان سر از پا نمی‌‌شناسد و هر آن گاه که بتواند دل را به زیارت این بزرگواران صفا و جلایی تازه می‌‌بخشد؟ آیا اگر اکنون به ما مژده دیدار با رسول اکرم صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله را بدهند، لحظه‌‌ای درنـگ را جـایز می‌‌شـماریـم؟ و آیـا اگـر فـضـیـلـتِ هـجرت بسوی رسول خدا صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله در زمان حضور ایشان برای ما میسّر شود، در به دست آوردن آن شکّ و تردید به خود راه می‌‌دهیم؟ مسلـّم است که خیر. پس بدانیم که رسول خدا صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله خود این گونه فرمودند که:
من زارنی بعد وفاتی کان کمن زارنی فی حیاتی و کنتُ له شهیداً و شافعاً یوم القیامة (بحارالانوار ۱۰۰/۱۴۳ به نقل از کامل‌‌الزیارات)
هرکس بعد از وفاتم مرا زیارت کند چنان است که در حیاتم مرا زیارت کرده باشد و به نفع او در روز قیامت شهادت داده، شافعِ او خواهم بود.
من زار قبری بعد موتی کان کمن هاجر الیّ فی حیاتی (بحارالانوار ۱۰۰/۱۴۳ به نقل از کامل‌‌الزیارات)
هرکس که مزار مرا پس از مرگم زیارت کند، همانند کسی است که در حیاتم بسوی من هجرت کرده باشد. و این معنا برای تمامی اهل‌‌بیت علیهم‌‌السلام صادق است:
قال الصادق (علیه السلام): من زارنا فی مـماتـنا فکأنّـما زارنا فی حیاتـنا (بحارالانوار ۱۰۰/۱۲۴ به نقل از المزارالکبیر)
هر کس ما را پس از مرگمان زیارت کند، چنان است که در حیات ما زیارتمان کرده باشد.

لـذاسـت کـه مـؤمـنـان و دوسـتـداران رسـول اکرم صلّی‌‌اللّه‌‌علیه‌‌وآله و امامان اهل‌‌بیت علیهم‌‌السلام در راه محبّت و دوستی ایشان به زیارت قبور و مزار مطهّرشان می‌‌شتابند و این امر ثمره فطرت پاک هر مؤمن و دینداری است که زیارت قبور ائمه علیهم‌‌السلام را نشانی از دوستی حقیقی امام بشمارد. چنانکه امام رضا (علیه السلام) زیارت قبر امام را نشانه‌‌ای از وفاء به عهد او می‌‌نامند:
انّ لکلّ امام عهداً فی عُنُقِ أولیایه و شیعته و انّ من تمام الوفاء بالعهد و حُسن الأداء زیارة قبورهم، فمن زارهم رغبة فی زیارتهم و تصدیقاً بما رغبوا فیه کان أیمّـتهم شفعایهم یوم القیامة.(بحارالانوار ۱۰۰/۱۱۶ به نقل از عیون أخبارالرضا (علیه السلام)
همانا هر امامی عهد و پیمانی بر گردن دوستداران و شیعیانش دارد و بخشی از وفای به آن عهد و هم چنین نشانه حُسنِ ادای آن، زیارت قبور امامان است. پس هرکس ایشان را از روی رغبت و به خاطر تصدیق آنچه در ترغیب زیارت قبور آمده است زیارت کند، امامانشان در روز قیامت شافعان ایشان خواهند بود.

زیارت مایه امید به رحمت الهی
روحِ زیارت، محبّت ودوستی امام (علیه السلام) است. بنابراین زائر امام (علیه السلام)، دوستدار وی و آشنا به مقام و منصب الهی اوست. از این رو وعده ی بخشایش گناهان و ورود به بهشت و دیگر پاداشهای زیارت، تنها مایه‌ی امیدواری به رحمت و مغفرت الهی خواهند بود و نه آن که العیاذ بالله به جرأت بر گناه و معصیت بیانجامد و شخص با اتّکای به این امور، خود را به گناهان بیالاید. نظیر آنکه خداوند متعال خود می‌‌فرماید:
قل یا عبادی الّذین أسرفوا علی أنفسهم لا تقنطوا من رحمة اللّه انّ اللّه یغفر الذنوب جمیعاً انّه هو الغفور الرحیم (زمر/۳۹)
بگو ای بندگان من که بر نفس خویش [ بواسطه گناه ] زیاده‌‌روی کردید از رحمت خدا ناامید نگردید. همانا خداوند تمامی گناهان را می‌‌آمرزد که او آمرزنده و مهربان است.
اما هیچ یک از مؤمنان راستین از این وعده عامّ الهی جرأت بر گناه را درنمی‌‌یابند. شیعیان و محبّان امام رضا (علیه السلام) نیز که زیارتشان از روی معرفت و شناخت و به جهت ابراز محبّت به امام است هرگز راضی نمی‌‌شوند که برخلاف رضای محبوب خویش عمل کنند. مگر نه آنکه هر گناهِ محبّین مایه‌ی رنجش خاطر مولا می‌‌شود؟ پس هیچ محبّی هرگز راضی نمی‌‌شود تا با ارتکاب معاصی مولا و محبوب خود را بیازارد چه رسد به آنکه این امر را با اتّکا به کرامت و مهربانی مولای خویش انجام دهد! 
لیکن محبّین و شیعیان نیز به هنگام غفلت از ذکر و یاد و محبّت امام (علیه السلام) و تسلط هوای نفس احتمال لغزش دارند. در اینجاست که وعده ی مغفرت و شفاعت و دستگیری اهل‌‌بیت علیهم‌‌السلام مایه امید می‌‌گردد و شخص با توسل به درگاه ایشان از خداوند طلب مغفرت و بخشایش می‌‌نماید و با خدای خود عهد می‌‌بندد که دیگر دست از حرام بشوید و با عمل به دستورات الهی و فرموده‌‌های امامان علیهم‌‌السلام خود را هر چه بیشتر به محبوب و مولای خود نزدیک کند.
آری وعده‌ی شفاعت و مغفرت باعث امید به رحمت و مایه‌ی ترک گناه است نه جرأت‌بخش بر معاصی. خداوند به حقّ اولیای معصوم خویش علیهم‌‌السلام، ما را از زائران عارف آنان قرار دهد و به برکت شفاعت ایشان از گناهان ما درگذرد.

هدف از زیارت ائمه چیست؟
هدف از زیارت، عبادت خدای متعال و تقرّب به اوست. بنابراین لازم است که زائر با عنایت به این مطلب به زیارت قبور مطهّر اهل‌‌بیت علیهم‌‌السلام بشتابد و خود را در محضر الهی و مشغول به عبادت او احساس کند و وقار و متانت خویش را حفظ کند و رفتارش مورد پسند امام (علیه السلام) باشد، زیرا امام (علیه السلام) او را می‌‌بیند و صدایش را می‌‌شنود.
أشهد أنّک تری مقامی و تسمع کلامی (اذن دخول مشاهد ایمّه علیهم‌‌السلام)

آداب زیارت
برای زیارت اهل‌‌بیت علیهم‌‌السلام آدابی با الهام از روایات نقل شده است که برخی از آنها را ذکر می‌‌کنیم:
۱- طهارت و غسل زیارت
همانند سایر اعمال عبادی برای زیارت نیز کسب طهارت ظاهری مطلوب است و در روایات زیادی بر استحباب غسل زیارت تأکید شده است و دعاهایی نیز به هنگام به جا آوردن آن نقل شده است.
۲- پوشیدن بهترین و پاکیزه‌‌ترین لباس جهت زیارت 
۳- استعمال عطر و بوی خوش جز برای زیارت حرم مطهّر سیّدالشهداء علیه‌السلام
۴- گام برداشتن با وقار و آرامش به هنگام تشرّف به حرم
۵- توقّف در مقابل باب حرم و خواندن اذن دخول قبل از ورود به حرم
اذن دخول برای حرمهای مطهّر و مشاهد مشرّفه از اهل‌‌بیت علیهم‌‌السلام روایت شده است که در کتب دعا مذکور است.
۶- حضور قلب در تمامی حالات و اعمال زیارت
۷- ایستادن در مقابل ضریح و رو بسوی امام به هنگام زیارت
۸- خواندن دو رکعت نماز زیارت که بهترین مکان بجا آوردن آن در بالای سر مبارک و عقبتر 
از امام (علیه السلام) است و نباید جلوتر از امام (علیه السلام) به نماز ایستاد.
۹- دعا کردن پس از نماز زیارت
۱۰- رساندن سلام برادران دینی که موفّق به انجام زیارت نشده‌‌اند و انجام زیارت به نیابت از آنان و دعا برای ایشان محبّت امام زمان (علیه السلام)
امید است که در این روز شیعیان به زیارت آن امام موفق شوند، و دوستان خویش را نیز از دعای خیر محروم ننمایند.
آنچه که درباره محبّت و ولایت ایمّه علیهم‌‌السلام گفته شد درباره ی تمامی ایشان جاریست. امّا درباره ی امام زمان (علیه السلام) از آن جهت که در زمان ما و به طور مستقیم امام ما محسوب می‌‌شوند، عنایت ویژه‌‌ای لازم است.

فضیلت و پاداش زیارت
فلسفه و روحِ زیارت، همان ابراز محبّت و دوستی به امام (علیه السلام) است و هم چنین زیارت نشانه ی وفاء به عهد و حُسنِ ادایِ پیمان امام (علیه السلام) برعهده ی مؤمن است. از این رو طبیعی است که اهمّیّت و فضیلت زیارت به اهمّیّت و فضیلت محبّت امام و عهد امامت مرتبط گردد. روایات بی شماری در فضیلت زیارت قبور اهل بیت علیهم السلام روایت شده است که هر انسان مؤمن و منصفی را به سر حدّ یقین میرساند. 
مسلّماً مجموع روایات در مورد فضیلت زیارت قبور اهل بیت علیهم السلام دارای تواتر معنوی است. تواتر معنوی به این معناست که مطلبی آن قدر با عبارات مختلف روایت شده باشد که انسان یقین کند این مطلب را معصومین علیهم السلام فرموده اند.
ما با عنایت به میلاد فرخنده ی امام رضا(علیه السلام) روایاتی چند را در فضیلت و پاداشِ زائرِ مزارِ ایشان می‌آوریم: 
قال رسول ا لّله صلّی اللّه علیه و آله: سَـتُدْفَن بضعة منّی بأرض خراسان لا یزورها مؤمن الا أوجب ا لّله عزّوجلّ له الجنّه و حرّم جسده علی النار.
(بحارالانوار ۱۰۲/۳۱ به نقل از عیون أخبارالرضا (علیه السلام))
رسول خداصلّی اللّه علیه و آله فرمودند: همانا پاره تن من به زودی در زمین خراسان دفن میشود، هیچ مؤمنی او را زیارت نمی‌کند مگر آنکه خداوند عزوجل بهشت را بر او واجب میگرداند و بدنش را بر آتش جهنم حرام میگرداند.
ستُدفَنُ بَضعة منّی بخراسان ما زارها مکروبٌ الا نفّس ا لّله کربته و لا مذنبٌ الا غفر ا لّله ذنوبه. 
(بحارالانوار ۱۰۲/۳۴ به نقل از عیون أخبارالرضا (علیه السلام))
همانا پاره ی تن من به زودی در خراسان دفن میشود؛ هیچ گرفتاری او را زیارت نمی‌کند مگر آنکه خداوند گرفتاریش را می‌گشاید و هیچ گناهکاری زیارتش نمیکند مگر آنکه خداوند گناهانش را می‌آمرزد. 
قال الرضا (علیه السلام): ... هذه تربتی و فیها أدفن و سیجعل ا لّله هذا المکان مختـلف شیعتی و أهل محبّـتی وا لّله ما یزوری منهم زائر و لا یسلّــم علیّ منهم مسلّم الا وجب له غفران ا لّله و رحمته بشفاعتـنا أهل البیت. 
(بحارالانوار ۱۰۲/۳۶ به نقل از عیون أخبارالرضا (علیه السلام))
امام رضا (علیه السلام) [در حالی که به مزار خویش اشاره می‌کردند] فرمودند:
این خاکِ مزار من است و در آن مدفون میشوم و خداوند این مکان را محل آمد و شد شیعیان و اهل محبّت من می‌گرداند. به خدا سوگند هیچ زائری از ایشان مرا زیارت نمی‌کند و هیچ سلامکننده ای از ایشان بر من درود نمی‌فرستد، مگر این که غفران و رحمت الهی به سبب شفاعت ما اهل بیت بر او واجب می‌گردد.
مطابق با این روایات شریف - که با دهها روایت دیگر تأیید و تقویت می‌شوند- وعده ی شفاعت اهل بیت علیهم السلام و مغفرت الهی به زائر بارگاه مطهّر امام هشتم(علیه السلام) داده شده است. البته روشن است که معرفت و شناخت صحیح، روح و مغزِ تمامی اعمال است و این وعده ها نیز در صورتی است که با معرفت و شناخت صحیح امامان علیهم السلام همراه باشد. هم چنان که امام صادق)ع(می فرمایند :
یقتل حفـدتی بأرض خراسان فی مدینه یقال لها طوس من زاره عارفاً بحقّه أخذته بیدی یوم القیامه و أدخلته الجنة و ان کان من أهل الکبایر قلت: جعلت فداک و ما عرفان حقّه؟ قال: یعلم أنّه مفـترض الطاعة غریب شهید. من زاره عارفاً بحقّه أعطاه ا لّله عزّوجلّ أجر سبعیـن شهیداً ممّن استــشهد بیـن یدی رسول ا لّله علی حقـیـقة (بحارالانوار ۱۰۲/۳۵ به نقل از أمالی صدوق)
نوه ی من در سرزمین خراسان در شهری که بدان طوس گفته می‌شود، کشته می‌شود. هرکس او را زیارت کند در حالی که عارف به حقّ او باشد، با دست خودم او را در روز قیامت گرفته، به بهشت واردش می‌کنم هرچند که اهل ارتکاب گناهان کبیره نیز باشد. پرسیده شد: 
شناخت حقّ او چیست؟ حضرت فرمودند: این که او را امامی بدانی که اطاعتش واجب است و این که او غریب و شهید است. هرکس او را با شناخت حقّش زیارت کند خداوند به او اجر هفتاد شهید که در رکاب رسول خدا به شهادت رسیده باشند، اعطا می‌کند.
آری ارزش هر عملی در گروی اعتقاد و نیّت باطنی آدمی است و اهمّیّت و عظمت امامت و اعتقاد به آن است که چنین فضیلت و ثوابی را برای زائر بارگاه ملکوتی امام هشتم (علیه السلام) به ارمغان می‌آورد.
این اجر عظیم را خداوند متعال خود تعیین فرموده است، همان طور که سایر احکام دین را خداوند متعال قرار میدهد و برای هریک اجر وپاداشی معین میفرماید. در فضیلت نماز و روزه و حجّ و جهاد و اجر آنها، هر آنچه خداوند متعال تعیین می‌فرماید، مقبول مؤمنان است؛ اگر از حکمت و علّت آن نیز بی اطلاع باشند، با اعتماد به حکمت و علم بی کران الهی آنرا حکیمانه دانسته، بعیدش نمی‌شمارند.
فضیلت عظیم زیارت قبور اهل بیت علیهم السلام نیز همانند دیگر احکام دین حکیمانه بوده و هیچ کس را یارای آن نیست که این فضیلت را از فضل عظیم الهی دور بداند



فطرت