ملامحسن فیض کاشانی
فقیه، متکلم، محدث، مفسر، فیلسوف و استاد اخلاق محمد فیض کاشانی، مشهور به ملامحسن فیض کاشانی، فرزند رضی الدین شاه مرتضی، در چهاردهم صفر سال 1007 هجری قمری در کاشان به دنیا آمد.
تحصیلات
ملا محسن در دو سالگی پدر خود را از دست داد و دایی و عمویش تربیت او را به عهده گرفتند. ایشان مقدمات علوم را تا سن بلوغ در کاشان و در نزد عمو و دایی اش فراگرفت.
بیست ساله بود که برای ادامه تحصیل به اصفهان مهاجرت کرد و از اساتید برجسته آن دیار کسب فیض نمود. از جمله اساتید این عالم بزرگ عبارتند از: ملا محمد تقی مجلسی، شیخ بهایی، میرداماد، میرفندرسکی و ملاصدرا.
سپس ملا محسن برای کسب علم از سید ماجد بحرانی به شیراز کوچ کرد و مدت دو سال به تکمیل علم حدیث و روایت پرداخت و بار دیگر به اصفهان بازگشت.
بعد از آن برای انجام فریضه حج به مکه مشرف شده و در آنجا به ملاقات شیخ محمد زینالدین عاملی رفته و از آن بزرگوار نیز کسب فیض نمود.
پس از مراجعت از مکه، وقتی ملاصدرا از شیراز به شهر مقدس قم مهاجرت کرد و در روستای کهک اقامت گزید، ملامحسن و ملا عبدالرزاق لاهیجی نیز به آنجا رفته و مدت هشت سال مونس تنهایی او بودند. و در همین دوران بود که ملاصدرا دو دختر فاضل و عالم خود را به دو شاگردش ملامحسن و ملا عبدالرزاق تزویج کرد.
سپس ملامحسن فیض کاشانی همراه ملاصدرا به شیراز رفته و بعد از دو سال به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم، تبلیغ و ترویج و تألیف و تصنیف مشغول گردید.
تألیفات:
بنابر آنچه نقل شده مرحوم فیض کاشانی نزدیک به دویست جلد کتاب ارزشمند در علوم و فنون مختلف تألیف کرده است. برخی از تالیفات این مرد بزرگ عبارتند از:
تفسیر صافی، تفسیر اصفی، تفسیر مصفی، الوافی، الشافی، النوادر، المحجه البیضاء، مفاتیح الشرایع، اصول المعارف، اصول العقاید، علم الیقین، الحق الیقین، عین الیقین، الحق المبین، الجبر و الاختیار، ضیاء القلب، الفت نامه، زاد السالک، شرح الصدر، گلزار قدس، آب زلال، دهر آشوب، شوق المهدی، شوق العشق،دیوان قصاید و بسیاری کتب دیگر.
شاگردان:
ملا محسن کاشانی در دوران زندگی پربار خود شاگردان فراوانی را تقدیم جهان تشیع کرد. از جمله آن بزرگواران عبارتند از: علَم الهدی فرزند خود فیض کاشانی، معین الدین فرزند دیگر فیض، عبدالغفوربرادر فیض کاشانی، شاه مرتضی دوم پسر برادر فیض کاشانی، ضیاء الدین محمد، ملا شاه فضل الله، ملا محمد باقر مجلسی، سید نعمت الله جزائری، قاضی سعید قمی، ملا محمد صادق خضری، شمس الدین محمد قمی، شیخ محمد محسن عرفان شیرازی و بسیاری از علمای دیگر.
اخلاق فیض
ملا محسن همواره دارای منشی بلند بود و از عناوین و القاب گریزان، از به دست آوردن شهرت و قدرت با وجود امکانات خودداری می‌کرد. جناب استاد انسانی گوشه‌گیر بود تا بیشتر به علوم باطنی و دانش و تفکر برسد.
ایشان از رفتن به مهمانی و مجالست با اصحاب و انصار حکومت فاصله می‌گرفت و در جستجوی اهل کمال و کاوشهای علمی مسافرتهای زیاد می‌کرد.
ملامحسن فیض کاشانی، در بیان آراء و نظریات خود صریح بوده و از ریاء و تظاهر و تملق پرهیز می‌کرد و نارضایتی خود را از هرگونه بی‌بندباری، تظاهرات صوفیانه، تقدس خشک، ابراز می‌نمود.
در راه اعتلای کلمه حق و عقاید راستین شیعه هیچ ترسی و هراسی به خود راه نداده و آرزوی او این بوده است که مسلمانان همه سرزمینها بدور از تفرقه و پراکندگی همزیستی داشته باشند.
کلام فیض در سلوک
محافظت بر نمازهای یومیه: گزاردن آن در اول وقت به جماعت و سنن و آداب؛ پس اگر بیعلتی و عذری از اول وقت تأخیر کند، یا به جماعت حاضر نشود، یا سنتی از سُنن، یا ادبی از آداب آن را فرو گذارد از سلوک راه بیرون رفته و با سایر عوام که در بیابان جهالت و ضلالت سرگردان میچرند و از راه و مقصد بیخبرند و ایشان را هرگز ترّقی نیست، مساوی است.
محافظت بر نماز جمعه، عید فطر، عید قربان و آیات: با اجتماع شرایط و اگر سه جمعه متوالی ترک نماز کند بیعلّتی، دل او زنگ گیرد به حیثیتی که قابل اصلاح نباشد.
محافظت بر نمازهای مستحبی: که 34 رکعت است که ترک آن را معصیت شمردهاند الا چهار رکعت از نافله عصر و دو رکعت از نافله مغرب و نافله عشا که ترک آن بیعذری نیز جایز است.
محافظت بر روزه ماه رمضان: چنانچه زبان را از لغو و غیبت و دروغ و دشنام و نحو آن و سایر اعضا را از ظلم و خیانت و چیزهایی که روزه را باطل میکند و از حرام و شبهه بیشتر حفظ و نگهداری کند که در سایر ایام می‌کرد.
وفات
سرانجام ملا محسن فیض کاشانی در سن 84 سالگی، در بیست و دوم ربیعالثانی سال 1091 هجری قمری در شهر کاشان از دنیا رفت و در قبرستانی که در زمان حیاتش زمین آن را خریداری و وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.
منابع
گنجینه، شماره ششم.
ریحانة الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، تهران، چاپخانه شفق.
ده رساله فیض کاشانی، اصفهان، مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمؤمنین
نویسنده: سید محمد ناظمزاده قمی
سایت ابنا
