علامه محمد باقر مجلسی در سال 1037 هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد. جد بزرگوارش ابونعیم اصفهانی صاحب کتاب"حلیة الاولیاء"و پدرش مولا محمدتقی مجلسی از شاگردان بزرگ شیخ بهایی و از علمای معروف اصفهان بود.
مقام علمی
محمدباقر از همان کـودکـی زیر نظر پدر علامهاش مشغول تحصیل علوم دینیه شد و با استعداد و پشتکاری که داشت در مـدت کوتاهی مراحل گوناگون علمـی را طی کرد.
مرحوم علامه مجلسی از محضر بزرگانی همچون پدرش در علوم نقلی و آقا حسین خوانساری در علوم عقلی استفاده برد. همچنین نزد اساتید معروفی چون وحید بهبهانی، علامه بحرالعلوم و شیخ انصاری نیز کسب فیض کرد و ملقب به لقب"علامه"شد. همچنین مجلسی، از طرف مولا محمد صالح مازندرانی، ملا محسن فیض کاشانی، سیدعلی خان مدنی و شیخ حرّ عاملی اجازه نقل حدیث گرفت.
علامه در علوم مختلفی مثل تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه دارای رای و نظر بود و در علوم دیگر نیز مثل فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، لغت، جغرافیا، طب، نجوم و علوم غریبه نیز شخصیت معتبری شناخته میشد.
علامه مجلسی بعد از تحصیلات حوزوی رایج به تحقیق در اخبار اهل بیت(علیه السلام) پرداخت و با استفاده از نفوذ معنوی و قدرت سلطان زمانش یعنی شاه سلیمان صفوی به جمع آوری کتابهای مربوط،از هر مرز و بومی همت گمارد، و با این امکانات و اطلاعات وسیع و با کمک شاگردانش بنای عظیم کتاب"بحار الانوار"را پایه گذاری کرد و احادیث اهل بیت(علیه السلام) را از هر گوشه و کنار که به دست میآمد، ثبت و ضبط میکرد.
آثار و تالیفات
علامه مجلسـی در عمر هفتاد و سه سالهاش بیش از سیصد جلد کتاب به زبان فارسی و عربی نگاشته است.
مهمترین کتب فارسی ایشان عبارتند از: حق الیقین در اعتقادات، زاد المعاد در اعمال و ادعیه ماهها، تحفة الزائر در زیارات، عین الحیاة در اخلاق، حلیلة المتقین در آداب و احکام، حیاة القلوب در تاریخ پیامبران و جلاءالعیون در تاریخ امامان(علیه السلام).
اما برخی از کتابهایی که ایشان به زبان عربی نگاشتهاند عبارتند از: مرآة العقول شرح کافی ثقة الاسلام کلینی، ملاذ الأخیار شرح تهذیب شیخ طوسی، الفراید الطریفة شرح صحیفه سجادیه، شرح أربعین حدیث، صراط النجاة، الوجیزه فی الرجال، الفواید الطریقه فی شرح الصحیفه السجادیه، رساله الاوزان، المسائل الهندیه، رساله اعتقادات، رساله فی الشکوک، مقیاس المصابیح، ربیع الاساییع، رساله فی جفر و بسیاری کتب دیگر.
بحار الانوار
اما مهمترین کتاب مرحوم مجلسی کتاب عظیم"بحارالانوار"میباشد. بحارالانوار یک مجموعه بزرگ روایی و تاریخی در 110 جلد است که در ضمن آن تفسیر بسیاری از آیات قرآن کریم نیز آمده است. بحارالأنوار در واقع دایرة المعارف علوم شیعی است که هیچ محققی از مراجعه به آن بی نیاز نیست.
برخی خصوصیات این کتاب گرانسنگ عبارتست از اینکه:
مولف در هر عنوان ابتدا آیات مربوط به آن، سپس تفسیر آنها را بیان می‌کند، سپس روایات مربوطه را نقل کرده و پس از آن معضلات و مشکلات روایات را توضیح می‌دهد.
علّامه مجلسی در این اثر روایات صحیح، حسن، موثق و ضعیف را گردآوری نموده و در مواردی به عدم وثوق خود به برخی روایات اشاره می‌کند.
نویسنده در تألیف بحارالأنوار کوشیده است که از کتب اربعه (کافی، تهذیب، من لایحضره الفقیه و استبصار) همچنین صحیفه سجّادیه نقل حدیث نشود و علت این امر هم این است که مرحوم مجلسی نخواسته اقبال عمومی به این کتب ارزشمند به واسطه کتاب خود کم شود.
مولف در تألیف کتابش از بیش از حدود ششصد اثر شیعه و اهل سنّت استفاده کرده است.
اما ترتیب موضوعات کتاب بحارالانوار به این گونه است: عقل و علم و جهل، توحید، عدل، معاد، احتجاجات و مناظرات، قصص انبیا، تاریخ و سیره پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، امامت، فتنهها و غصب خلافت، تاریخ و احوال ایمّه اطهار(علیه السلام)، جهان خلقت، مکارم اخلاق، آداب و سنن و موضوعات فقهی.
شاگردان
مرحوم مجلسی در طول مدت عمر بابرکتش شاگردان بسیاری را تعلیم داد به طوری که برخی تعدادشان را بیش از یکهزار نفر میدانند. برخی از آن بزرگان عبارتند از:
سید نعمت اللّه جزائری، جعفر بن عبد اللّه کمره ای اصفهانی، زین العابدین بن شیخ حرّ عاملی، سلیمان بن عبد الله ماحوزی بحرانی، شیخ عبد الرزاق گیلانی، عبد الرضا کاشانی، محمد باقر بیابانکی، میرزا عبد الله افندی، سید علی خان مدنی شیخ حرّ عاملی، ملا سیمامحمد بن اسماعیل فسایی شیرازی، محمد بن حسن فاضل هندی و بسیاری از بزرگان دیگر.
مقام معنوی
مرحوم علامه محمدباقر مجلسی از نظر مقام معنوی نیز مانند مقام علمیاش دارای مراتب بسیار بالایی بود. برخی از خصوصیات اخلاقی این استاد بزرگ را در اینجا متذکر میشویم: یکی از خصوصیاتی که شاگرد ایشان مرحوم جزائری نقل می‌کند این است که ایشان همواره یاد خداوند تعالی بود و تمام اعمالش را با قصد قربت انجام میداد.
همچنین علامه مجلسی به زیارت ائمه اطهار(علیه السلام) اهمیت فراوان میداد و با وجود مشکلات بسیار چندین بار به سفر حج و زیارت ائمه عراق، بقیع و مشهد مقدس نایل شد و هر بار مدتی طولانی در جوار آن بزرگواران اقامت کرد.
یکی از خصوصیات ایشان تواضعش بود. علامه هیچگاه به مقام اجتماعی و بالا و پایین بودن موقعیت یا سنّ افراد نگاه نمیکرد.
وفات
علامه محمد باقر مجلسـی سرانجام در سن هفتاد و سه سالگی در بیست و هفتم رمضان سال 1111 هجری قمری در اصفهان از دنیا رفت و بدن پاک و مطهرش در مسجد جامع اصفهان در کنار مزار پدر علامهاش مرحوم محمدتقی مجلسی به خاک سپرده شد.
منابع:
ــ گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
ــ ریاض العلماء، عبدالله افندی اصفهانی، قم، کتابخانة آیتالله مرعشی.
ــ ریحانة الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، تهران، چاپخانه شفق.
نویسنده: سیدمحمد ناظمزاده قمی
/
ابنا
