محتوای عمیق و جامعیت نهج البلاغه
یکی از امتیازات فوق العاده ((نهج البلاغه)) مساله جامعیت و تنوع عجیب و محتوای ژرف آن است و هر خواننده آگاهی در همان لحظات نخستین که با آن آشنا می شود نمی تواند باور کند که چگونه یک انسان بتواند این همه گفتار نغز و سخنان شیرین و حساب شده و دقیق در موضوعات کاملا مختلف بلکه متضاد را گردآوری کند و مسلما این کار از غیر شخصیتی همچون امیر المومنین علی بن ابی طالب علیه السلام که قلبش گنجینه اسرار الهی و روحش اقیانوس عظیم علم و دانش است، ساخته نیست همان کسی که می فرماید:
علمنی رسول الله صلی الله علیه و آله الف باب من العلم و تشعب لی من کل باب الف باب.
رسول خدا صلی الله علیه و آله هزار باب علم به من آموخت که از هر یک از آن درها برایم هزار در دیگر گشوده می شود.
کنز العمال، جلد ۶، ص ۳۹۲ و ۴۰۵.
در این بخش نیز به گواهی چند نفر از دانشمندان اشاره می کنیم:
۱ - سید رضی قدس سره گردآورنده نهج البلاغه گاهی در لابه لای این کتاب شریف اشارات کوتاه و پر معنایی را در عظمت محتوای نهج البلاغه آورده است که بسیار قابل دقت و ملاحظه میباشد از آن جمله است:
پس از ذکر خطبه (۲۱):
... فان الغایه امامکم و ان وراهکم الساعه تحدوکم تخففوا تلحقوا فانما ینظر باولکم آخرکم...
((رستاخیز در جلو شما است، و مرگ همچنان شما را میراند، سبکبار شوید، تا به قافله برسید و بدانید شما در انتظار بازماندگان نگهداشته شده اید))
می گوید: این سخن اگر بعد از کلام خدا و کلام رسول الله صلی الله علیه و آله با هر سخن دیگری سنجیده شود از آن برتری خواهد داشت، و بر آن پیشی خواهد گرفت.
نهج البلاغه، خطبه ۲۱، ص ۴۲، چاپ دارالثقلین - قم
۲ - شارح معروف نهج البلاغه ((ابن ابی الحدید معتزلی)) در جلد ۱۱ ص ۱۵۳ میگوید:
((من بسیار در شگفتم از مردی که در میدان جنگ چنان خطبه می خواند که گواهی میدهد طبیعتی همچون شیران دارد، سپس در همان میدان هنگامی تصمیم بر موعظه و پند و اندرز می گیرد، چنان سخن می گوید، که گویی طبیعتی همچون راهبانی دارد که لباس مخصوص رهبانی را بر تن کرده و در دیرها زندگی میکند، نه خون حیوانی را می ریزد، و حتی از گوشت هیچ حیوانی نمی خورد، گاه در چهره ((بسطام بن قیس)) و ((عتیبه بن حارث)) و ((عامر بن الطفیل)) (سه قهرمان معروف میدان نبرد در زمان جاهلیت که به آنها مثل زده می شد) ظاهر می شود، و گاه در چهره ((سقراط حکیم)) و ((یوحنا)) و ((مسیح بن مریم))، من سوگند می خورم به همان کسی که تمام امت ها به او سوگند یاد می کنند، من این (خطبه الهاکم التکاثر) را از پنجاه سال قبل- نهج البلاغه، حطبه ۲۲۱، ص ۳۵، چاپ دارالثقلین، قم-. تاکنون بیش از هزار بار خوانده ام، و هر زمان که آن را خوانده ام ترس و وحشت و بیداری عمیقی تمام وجود مرا در برگرفت و در قلب من اثر عمیقی گذاشت و لرزه بر اندامم انداخت. هر زمان در محتوای آن دقت کردم به یاد مردگان از خانواده و بستگان و دوستانم افتادم و چنان پنداشتم که من همان کسی هستم که امام در لابه لای این خطبه توصیف می کند.
چقدر واعظان و خطیبان و فصیحان در این زمینه سخن گفته اند و چقدر من در برابر سخنان آنها به طور مکرر قرار گرفته ام، اما در هیچ کدام از آنها تاثیری را که این کلام در دل و حاکم می گذارد، ندیده ام)).
و همچنین در ج ۱۶ صفحه ۱۴۶ می گوید: ((سبحان الله! چه کسی این همه امتیازات گران بها و ویژگی‌های شریف و ارزشمند را به این مرد نمونه (علی علیه السلام) بخشیده؟!!! چگونه می شود یکی از فرزندان عرب مکه که تنها در آن محیط زیسته و با هیچ یک از فلاسفه همنشین نبوده، در دقایق علوم الهیه و حکمت متعالیه، از افلاطون و ارسطو آگاه تر باشد، کسی که با بزرگان عرفان و اخلاق هرگز معاشر نبوده، در این باب برتر از سقراط باشد، کسی که در میان شجاعان پرورش یافته (چون اهل مکه صاحبان تجارت بودند نه جنگجو) با این حال شجاع ترین فردی باشد که قدم بر روی زمین نهاده است....
آری ما نیز با اشاره به همین گفته صحیح این عالم و دانشمند بزرگ سنی می‌گوییم: بله این امتیازات گرانبها را همان کسی عطا فرموده است که به پسر عمویش رسول خدا صلی الله علیه و آله آن ویژگی‌های منحصر به فرد را اعطا نمود تا او را در میان انسان ها اقامه کند و چراغ هدایت و سعادت را به دست او بسپرد. آری همان خدایی که پیامبر اسلام را به رسالت الهی برگزید همو علی بن ابیطالب را چنین فضیلت‌های پر شماری بخشید و او را وصی و خلیفه رسولش قرار داد و او را ولی و حجت خود معرفی نمود.
برای اطلاع بیشتر مراجعه شود به:
* کتاب ((کشکول))، تالیف شیخ بهایی قدس سره (جلد ۳، ص ۳۹۷).
* کتاب ((عبقریه الشریف الرضی)) تالیف دکتر زکی مبارک (جلد ۱، ص ۳۹۶).
* کتاب ((العبقریات)) تالیف عباس محمود العاقد مصری (جلد ۲، ص ۱۳۸ و ص ۱۴۴ و ۱۴۵).
* کتاب ((مصادر نهج البلاغه)) تالیف محمد امین نواری (جلد ۱، ص ۹۰).
* کتاب ((اصول کافی)) تالیف ثقه الاسلام کلینی قدس سره (جلد ۱، ص ۱۳۶).
* کتاب ((البیان)) تالیف سید ابوالقاسم خویی قدس سره (صفحه
برگرفته از کتاب آشنایی با نهج البلاغه امام علی علیه السلام اثر سید جعفر حسینی
سایت فطرت
