غدیر از نگاه چهارده معصوم
اساس مذهب تشیع بر دو حدیث پایه گذاری شده است: یکی حدیث ثقلین (۱)، که پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در کمتر از نود روز در چهار مکان آن را به مردم گوشزد کرد؛ دیگری حدیث غدیر. میتوان گفت حدیث دوم مکمل حدیث اول است.
سفارش بیش از حد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در باره قرآن و عترت و نیز اصرار آن حضرت بر امامت و جانشینی امیرمومنان(علیه السلام) نشان دهنده این حقیقت است که حضرت نگران آشوبی بود که امت اسلامی بعد از وی با آن رو به رو میشود.
اهمیت دادن به غدیر، اهمیت دادن به رسالت پیامبرگرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) است. ما در این مقاله واقعه غدیر را از زبان عارفان واقعی غدیر یعنی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم(علیهم السلام) مورد مطالعه قرار میدهیم.
رسول خدا و غدیر
شیخ صدوق در کتاب « امالی » از امام باقر(علیه السلام) و آن حضرت از جدش چنین نقل میکند: روزی رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) به امیرمومنان(علیه السلام) فرمود: ای علی، خداوند آیه « یاایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک » (۲) را در باره ولایت تو بر من نازل کرد. اگر آنچه به من امر شده تبلیغ نکنم، عملم باطل است و کسی که خدا را بدون ولایت تو ملاقات کند، کردارش باطل است. ای علی، من جز سخن خدانمیگویم. (۳)
امام علی و غدیر
سلیم بن قیس هلالی به بیعت امیرمومنان (۴) باابوبکر اشاره کرده، میگوید:
« ثم اقبل علیهم علیفقال: یا معشرالمسلمین و المهاجرین و الانصار انشد کم الله اسمعتم رسول الله یقول یوم غدیرخم کذا و کذا فلم یدع شییا قال عنه رسول الله الا ذکرهم ایاه قالوا نعم » (۴)
پس علی(علیه السلام) به مردم فرمود: ای مسلمانان و مهاجران و انصار، آیا نشنیدید که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روز غدیرخم چنین و چنان فرمود. سپس تمام چیزهایی را که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در آن روز فرموده بود به مردم یاد آوری کرد. همگی گفتند: آری.
در این زمینه میتوان به استدلالهای امیرمومنان علی(علیه السلام) اشاره کرد. از جمله استدلال آن حضرت برای ابوبکر که فرمود: بر اساس حدیث پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر، آیا من مولای تو و هر مسلمانی هستم یا تو؟ ابوبکر گفت: شما. (۵)
ابی الطفیل میگوید: در روز شورا در خانه بودم و شنیدم که علی(علیه السلام) گفت: آیا غیر از من کسی در میان شما هست که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به او گفته باشد: « من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه. » همگی گفتند: نه. (۶)
حضرت زهرا(سلام الله علیها) و غدیر
ابن عقده در کتاب معروفش « الولایه » از محمد بن اسید چنین روایت کرده است: از فاطمه زهرا پرسیدند: آیا پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) پیش از رحلتش در باره امامت امیرمومنان چیزی فرمود؟ آن حضرت جواب داد: « و اعجباانسیتم یوم غدیرخم؟ » (۷) شگفتا! آیا روز غدیرخم را فراموش کردید؟!
فاطمه بنت الرضا از فاطمه بنت الکاظم(علیه السلام) و او از فاطمه بنت الصادق(علیه السلام) چنین نقل کرد: ام کلثوم، دختر فاطمه زهرا(سلام الله علیها) نقل کرد که پیامبر در روز غدیر فرمود: « من کنت مولاه فعلی مولاه » (۸)
امام حسن مجتبی(علیه السلام) و غدیر
ازامام جعفر صادق(علیه السلام) چنین روایت شده است: امام حسن(علیه السلام) هنگامی که میخواست با معاویه آتش بس اعلام کند، به او فرمود: امت مسلمان از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدند که در باره پدرم فرمود: « انه منی بمنزله هارون من موسی » ؛ همچنین دیدند که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وی را در غدیرخم به عنوان امام نصب فرمود. (۹)
امام حسین(علیه السلام) و غدیر
سلیم بن قیس مینویسد: امام حسین(علیه السلام) قبل از مرگ معاویه خانه خدا را زیارت کرد. سپس بنیهاشم را جمع کرده فرمود: آیا میدانید پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) علی(علیه السلام) را در روز غدیر خم نصب کرد؟ همگی گفتند: آری. (۱۰)
امام زین العابدین(علیه السلام) و غدیر
ابن اسحاق، تاریخ نویس معروف، میگوید: به علی بن حسین گفتم: « من کنت مولاه فعلی مولاه » یعنی چه؟ حضرت فرمود: « اخبرهم انه الامام بعده » ؛ به آنها خبر داد که اوست امام بعد از خودش. (۱۱)
امام محمد باقر(علیه السلام) و غدیر
ابان بن تغلب میگوید: از امام باقر(علیه السلام) در باره گفته پیامبر: « من کنت مولاه فعلی مولاه » پرسیدم: حضرت فرمود: ای اباسعید، پیامبر فرمود: امیرمومنان در میان مردم جانشین من خواهد بود. (۱۲)
امام جعفرصادق(علیه السلام) و غدیر
زید شحام میگوید: نزد امام صادق بودم، مردی معتزلی از وی در باره سنت پرسید. حضرت در پاسخ فرمود: هر چیزی که فرزند آدم به آن نیاز دارد (حکم آن) در سنت خدا و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وجود دارد و چنانچه سنت نبود، خداوند هرگز بر بندگان احتجاج نمیکرد.
مرد پرسید: خداوند با چه چیزی بر ما احتجاج میکند؟
حضرت فرمود: « الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دین » ؛ بدین وسیله ولایت را تمام گردانید و اگر سنت یا فریضه تمام نبود، خدا به آن احتجاج نمیکرد. (۱۳)
امام موسی کاظم(علیه السلام) و غدیر
عبدالرحمن بن حجاج از حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) در باره نماز در مسجد غدیرخم (۱۴) پرسید. حضرت در پاسخ فرمود: « صل فیه فان فیه فضلا و قد کان ابی یامربذلک » (۱۵) ؛ نماز بخوان، بدرستی که در آن فضل فراوان وجود دارد و پدرم به آن امر میکرد
امام رضا(علیه السلام) و غدیر
محمد بن ابی نصر بزنطی میگوید: خدمت امام رضا(علیه السلام) بودم، در حالی که مجلس پر از جمعیت بود و با یکدیگر درباره غدیر گفتگو میکردند، برخی از مردم این واقعه را منکر شدند؛ امام فرمود: پدرم از پدرش روایت کرد که روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین. سپس فرمود: ای ابی نصر، « این ماکنت فاحضر یوم الغدیر » ؛ هرکجا که هستی در این روز نزد امیرمومنان(علیه السلام) باش. بدرستی که در این روز خداوند گناه شصت سال از مردان و زنان مومن و مسلم را میآمرزد و دو برابر آنچه در ماه رمضان از آتش دوزخ میرهاند؛ در این روز آزاد میکند... سپس فرمود: « والله لوعرف الناس فضل هذا الیوم بحقیقه لصافحتهم الملایکه کل یوم عشر مرات » (۱۶) اگر مردم ارزش این روز را میدانستند، بیتردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه میکردند.
امام محمد جواد(علیه السلام) و غدیر
ابن ابی عمیر از ابو جعفرثانی(علیه السلام) در ذیل آیه « یا ایهاالذین آمنوا اوفوا بالعقود » (۱۷) چنین روایت کرد: پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله و سلم) در ده مکان به خلافت اشاره کرده است؛ سپس آیه « یا ایهاالذین آمنوا اوفوا بالعقود » نازل شد. (۱۸)
در توضیح این روایت باید گفت: آیه یاد شده در اول سوره مایده است. این سوره، آخرین سورهای است که بر قلب نبیاکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد. در این سوره، « آیه اکمال » و « آیه تبلیغ »، که ناظر به واقعه غدیر است، وجود دارد.
امام هادی(علیه السلام) و غدیر
شیخ مفید، در کتاب شریف ارشاد، زیارت امیرمومنان علی(علیه السلام) را از امام حسنعسکری(علیه السلام) و آن امام از پدرش نقل میکند و میگوید: امام جواد(علیه السلام) در روز عید غدیر، حضرت علی(علیه السلام) را زیارت کرد و فرمود: « اشهد انک المخصوص بمدحةالله المخلص لطاعةالله... »؛ شهادت میدهم که مدح خدا به تو اختصاص دارد و در طاعت او مخلصی.
سپس میفرماید: خداوند حکم فرمود: « یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فمابلغت رسالته و الله یعصمک من الناس. »
آنگاه ادامه میدهد: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به مردم کرد و از آنها پرسید: آیا آنچه برعهده داشتم، ابلاغ کردم؟
همگی گفتند: آری.
سپس فرمود: خدایا گواه باش! بعد از آن فرمود: « الست اولی بالمومنین من انفسهم؟ فقالوا بلی فاخذ بیدک و قال من کنت مولاه فهذا علی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله » آیا من به مومنان از خود آنها سزاوارتر نیستم؟ گفتند: بله. پس از آن دست علی(علیه السلام) را گرفت و فرمود: هرکس من مولای اویم، این علی مولای اوست... (۱۹)
امام حسن عسکری(علیه السلام) و غدیر
حسن بن ظریف به امام حسن عسکری(علیه السلام) نامه نوشت و پرسید: گفته پیامبر « من کنت مولاه فعلی مولاه » یعنی چه؟ حضرت در پاسخ فرمود: « اراد بذلک ان جعله علما یعرف به حزب الله عند الفرقة » ؛ خداوند اراده فرمود که این جمله، نشان و پرچمی باشد تا حزب خدا هنگام اختلافها با آن شناخته شود.
اسحاق بن اسماعیل نیشابوری میگوید: حضرت حسن بن علی(علیه السلام) به ابراهیم چنین نوشت: خداوند متعال با منت و رحمت خویش واجبات را بر شما مقرر کرد. این کار به سبب نیاز او نبود، بلکه رحمت او بود که متوجه شما شد. هیچ معبودی جز او وجود ندارد؛ او چنان کرد تا ناپاک را از پاک جدا سازد و اندرون شما را بیازماید تا به سوی رحمت او پیش بگیرد و منازل شما در بهشت معین شود. از اینرو، حج و عمره، اقامه نماز، پرداخت زکات، روزه و ولایت را بر شما واگذار کرد و دری را فرا راهتان قرار داد تا درهای دیگر واجبات را باز کنید؛ کلیدی را برای یافتن راه خود قرار داد. اگر محمد و جانشینان او از فرزندش نبود، شما مانند حیوانات سرگردان میماندید و هیچ واجبی از واجبات را فرا نمیگرفتید. مگر میتوان از غیر در، وارد مکانی شد؟ وقتی خداوند به سبب تعیین اولیا پس از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، نعمت خود را بر شما تمام کرد، فرمود: « الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دین » (۲۰) امروز دینتان را کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و راضی شدم که اسلام دین شما باشد. سپس برای اولیای خود برگردن شما حقوقی قرار داد و به شما فرمان داد حقوق آنها را ادا کنید تا زنان و اموال و خوراک و آشامیدنیها بر شما حلال باشد و به واسطه آن برکت و رشد و ثروت را به شما بشناساند و اطاعت کنندگان شما را به واسطه غیبت بشناساند... (۲۱)
امام زمان(علیه السلام) و غدیر
در دعای ندبه که ظاهرا منسوب به آن حضرت است چنین میخوانیم: «...فلما انقضت ایامه اقام ولیه علیبن ابی طالب صلواتک علیهما و آلهما هادیا اذ کان هوالمنذر و لکل قوم هاد فقال و الملاء امامه من کنت مولاه فعلی مولاه... »
پینوشتها:
۱ـ حدیث ثقلین در بیشتر منابع اهل سنت وارد شده است. ما به پارهای از آنها اشاره میکنیم: السنه شیبانی، ص ۳۳۷ و ۶۲۹ ح ۱۵۵۱؛ صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۶۶۳؛ سنن کبری بیهقی، ج ۱۰، ص ۱۱۴؛ المستدرک، حاکم نیشابوری، ج ۳، ص ۱۱۰؛ فضایل الصحابه، احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۱۷۱ و ج ۲، ص ۵۸۸؛ سنن ابیداود، ج ۲، ص ۱۸۵؛ طبقات کبری، ابن سعد، ج ۲، ص ۱۹۴؛صحیح مسلم، ج ۴، ص.۱۸۷۳
۲ـ سوره مایده، آیه.۷۱
۳ـ امالی شیخ صدوق، مجلس، ۷۴، ص.۴۰۰
۴ـ کتاب سلیم بن قیس هلالی، نشر موسسه بعثت، ص.۴۱
۵ـ خصال شیخ صدوق، ص ۵۰۵، باب اربعین، ج.۳۰
۶ـ امالی شیخ صدوق، ج ۱، ص.۳۴۲
۷ـ اثبات الهداة، حرعاملی، ج ۲، ص ۱۱۲، ح ۴۷۳؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج ۳، ص ۲۵ ـ.۲۶
۸ـ اثبات الهداة، ج ۲، ص ۱۱۲؛ احقاق الحق، ج ۱۶، ص.۲۸۲
۹ـ امالی شیخ صدوق، ج ۲، ص.۱۷۱
۱۰ـ سلیم بن قیس، ص.۱۶۸
۱۱ـ معانی الاخبار، ص ۶۵؛ بحارالانوار، ج ۳۷، ص.۲۲۳
۱۲ـ معانی الاخبار، ص.۶۶
۱۳ـ تفسیر برهان، ج ۱، ص.۴۴۶
۱۴ـ در باره اهمیت این مسجد به مجله میقات حج شماره ۱۲ مراجعه شود.
۱۵ـ اصول کافی، ج ۴، ص.۵۶۶
۱۶ـ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۲۴، ح ۵۲؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج ۳، ص.۴۱
۱۷ـ سوره مایده، آیه.۱
۱۸ـ تفسیرقمی، ج ۱، ص.۱۶۰
۱۹ـ بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص.۳۶۳
۲۰ـ همان، ج ۳۷، ص.۲۲۳
۲۱ـ علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۴۹، باب ۱۸۲، ح.۶۶
* برگرفته از مجله کوثر شماره ۲۵
* نوشته ی: ص ـ ناطقی
شیعه نیوز
