ضیافت الاهی
چکیده
به فرمایش صادق آل محمد (علیه السلام) ماه مبارک رمضان برترین و شریف ترین ماه سال است.(۱) ماهی که شب قدر در آن قرار دارد و قرآن در آن نازل شده است. در این ماه عظیم و شریف خداوند متعال بندگان خود را به ضیافتی بزرگ و مقدس فراخوانده است. شرافت این ضیافت و عظمت وصف ناشدنی میزبانش از یک سو و پستی و حقارت میهمانان از سوی دیگر رعایت ادب حضور را صد چندان می‌کند. در این نوشتار کوتاه با دقت نظری در آیات و روایات و هم چنین ادعیه و مناجات‌های این ماه مبارک به اهمیت و شرافت این ماه و آداب حضور در این ضیافت الاهی اشاره می‌کنیم.
ماه مبارک رمضان شرافت و عظمت آن
« أیها الناس إنّه قد أقبل إلیکم شهر اللّه بالبرکة و المغفرة....هو شهر دعیتم فیه إلی ضیافة اللّه و جعلتم فیه من أهل کرامة اللّه» (۲)
(ای مردم اینک ماه خداوند با برکت و آمرزش به طرف شما روی آورده.... شما در این ماه به ضیافت خداوند دعوت شده و نزد خداوند گرامی هستید.)
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان به مردم (به همه مردم) بشارت می‌دهند که به ضیافت الاهی در ماهی بس شریف و عظیم دعوت شده اند. در حقیقت با فرارسیدن زمان این ضیافت ـ یعنی ماه مبارک رمضان ـ همه مردمان و نه فقط میمنان وارد این ضیافت می‌شوند. ضیافتی که میزبان آن خداوند تبارک و تعالی است و دعوت شدگان آن بندگان حضرت حق.
برای آگاهی از عظمت و شرافت این ماه و این ضیافت باید تأملی در آیات قرآن و روایات معصومین(علیه السلام) در این خصوص نمود:
الف) آیات قرآن:
۱- خداوند متعال تعداد ماه‌های سال را دوازده ماه اعلام می‌دارد:
« إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْض.. »(توبه/۳۶)
(تعداد ماهها نزد خداوند در کتاب الاهی از آن روز که آسمان ها و زمین را آفریده دوازده ماه است.)
در این میان تنها ماهی که نام آن در قرآن کریم آمده است ماه مبارک رمضان است:
«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ... »(بقره /۱۸۵)
۲- ماه رمضان ماهی است که خداوند متعال قرآن را در آن نازل فرموده است: « شَهْر رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ..... » (بقره /۱۸۵)
۳- لیله القدر با آن عظمت غیر قابل درک در ماه مبارک رمضان قرار دارد:« إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ * وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ * لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (قدر/۱-۳)
۴- فریضه روزه که خداوند متعال آن را به خود نسبت می‌دهد و به عطای اجر آن توسط خویش تأکید می‌فرماید(۳) در ماه مبارک رمضان واجب شده است. « فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْه.. »(بقره /۱۸۵)
ب) روایات:
۱- امام صادق(علیه السلام) با توجه به آیات فوق فرمودند:« همانا تعداد ماه‌های سال نزد خداوند متعال دوازده ماه است. و سرآمد آن ماه ها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان شب قدر است....)(۴)
۲- حضرت سید الساجدین امام زین العابدین(علیه السلام) در دعای ورود به ماه رمضان می‌فرمایند: « حمد و سپاس خداوندی را که یکی از آن راه ها که در برابر ما گشوده ماه خود ماه رمضان است ماه صیام و ماه اسلام ماه پاکیزگی از آلودگیها ماه رهایی از گناهان ماه نماز ماهی که در آن قرآن نازل شده قرآنی که راهنمای مردم است و نشانه آشکار هدایت و تمیز دهنده حق از باطل است.»(۵)
۳- پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: « ای گروه مردمان چون هلال ماه رمضان طلوع کند شیاطین سرکش به غل کشیده می‌شوند و درهای آسمان و درهای بهشت و درهای رحمت همگی گشوده می‌شود و درهای دوزخ بسته می‌گردد و دعا به اجابت می‌رسد و خدای تبارک و تعالی را در هنگام افطار آزادشدگانی است که ایشان را از آتش آزاد میسازد و در هر شب منادیی ندا می‌دهد که: آیا توبه کننده ای هست آیا درخواست کننده ای هست آیا آمرزش خواهی هست» (۶)
۴- رسول مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در خطبه معروف خود در آخرین روز ماه شعبان فرمودند:« ای مردم اینک ماه خداوند با برکت و آمرزش به طرف شما روی آورده ماهی که در نزد خداوند از همه ماهها برتر است روزهای آن بهترین روزها و شب‌های آن نیکوترین شب ها و ساعات آن برترین ساعات می‌باشد.ای مردم شما در این ماه به ضیافت خداوند دعوت شده و نزد خداوند گرامی هستید.
نفسهای شما در این ماه تسبیح و خواب شما در آن عبادت و اعمال شما در آن مقبول و دعای شما در آن مستجاب است... شقی و بدبخت و بدعاقبت آن کسی است که در این ماه از رحمت خداوند محروم گردد و از فیوضات این ماه مقدس و مبارک بیبهره باشد.
.. هر کس در این ماه بر من صلوات بفرستد خداوند میزان اعمال او را سنگین می‌کند در روزی که میزانها سبک خواهند شد و هر کس در ماه رمضان آیهای از قرآن را تلاوت کند مانند این است که در سایر ماهها یک ختم قرآن کرده باشد.
ای مردم در این ماه درهای بهشت باز است از خداوند بخواهید آن درها را بروی شما باز گذارد و درهای آتش دوزخ در این ماه بسته است. از پروردگار بخواهید آنها را بروی شما باز نکند. شیطانها در این ماه در زنجیرند. از خداوند بخواهید آنها را بر شما مسلط نکند.... »(۷)
آری ماه مبارک رمضان ماهی است عظیم و شریف که رحمت و جود و احسان خداوند رحمان در آن ظهور و ریزشی مضاعف دارد.
ادب حضور
این ماه دارالضیافه الاهی استو بدیهی است که برای هر ضیافتی آداب خاص و ویژه ای است. حال که ما به این ضیافت شریف و بزرگ دعوت شده و وارد آن گشته ایم شایسته است که با توجه به جایگاه میزبان و میهمان ادب حضور را رعایت نماییم:
و اما میزبان: خدواند کریمی که بزرگ تر از آن است که وصف شود. خداوندی که نسبت به بندگان رحیم است و ریوف. خداوند بی نیاز و بی همتایی که همه بندگان را از بد و خوب به ضیافت خود دعوت کرده است. خداوند پاک و منزه ای که ارحم الراحمین و اکرم الاکرمین است. خداوندی که صاحب ماه رمضان است: اللهم رب شهر رمضان...
و میهمان: ما بندگان که ارتکاب معاصی رویمان را سیاه و پشت مان را خم کرده است. بندگانی که در مسیر بندگی بسیار کاهلی و کوتاهی کرده ایم بندگانی نیازمند که از خود هیچ نداریم و اسیر شیطان و دربند هواهای نفسانی شده ایم.
اما با این وجود میهمانِ خداوند متعال و وارد ضیافت او شده ایم. هر چند که باز ممکن است گستاخی کرده و دعوت او را اجابت ننماییم:
« فلم ار مولی کریما اصبر علی عبد لییم منک علیّ یا ربّ انّک تدعونی فاولّی عنک و تتحبّب الیّ فأتبغّض الیک و تتودّد الیّ فلا اقبل منک کانّ لی التّطوّل علیک فلم یمنعک ذلک من الرّحمة لی و الاحسان الی»(دعای افتتاح)
(من مولای بزرگواری را که شکیباتر از تو بر بنده پست باشد بر خود ندیده ام.پروردگارا!تو مرا می‌خوانی ولی من از تو روی می‌گردانم تو به من دوستی می‌کنی ولی من با تو دشمنی می‌نماییم تو به من محبت می‌کنی ولی من نمی‌پذیرم.گوی من هستم که منتی بر تو دارم. اما این بدی‌های من تو را از رحمت و احسان بر من باز نداشته است.)
این چنین است که باید بیاندیشیم: این بنده و آن رب و این ضیافت و دعوت!
از این رو باید برای رعایت ادب حضور در برابر این مولای کریم:
اول: سر بر آستان حضرت حق ساییده و خداوند رحمان را سپاس گوییم که ما را به این ضیافت دعوت کرده است. باید همواره با نگاه به عظمت آن رب یگانه از یک سو و حقارت و پستی این بنده بی چیز از سوی دیگر متذکر عز ربوبیت و ذل عبودیت شده و با اعتراف به پستی و حقارت خود به درگاه کرم و احسانش پناهنده شویم:
« یا رب هذا مقام من لاذبک و استجار بکرمک و الف احسانک و نعمک»(دعای ابوحمزه ثمالی)
(پروردگارا! این است مقام و جایگاه (فقر و ذلت) آن کس که به درگاه تو روی آورده و به لطف و کرمت پناه جسته و به نعمت ها و احسانت انس و الفت گرفته است.)
وظیفه ماست که از این نعمت عظیمی که به ما عطاء شده است غافل نشویم و خداوند متعال را شکر گزار باشیم:
« الحمد للّه الّذی تحبّب الیّ و هو غنیّ عنّی و الحمد للّه الّذی یحلم عنّی حتّی کانّی لا ذنب لی »(دعای ابوحمزه ثمالی)
(ستایش خدایی را که با من اظهار کمال دوستی فرمودبا آن که از من بینیاز است و سپاس خدایی را که بر گناهم حلم و بردباری کرد چنان که گویی گناهی از من سر نزده است.)
دوم: همان گونه که خود امر فرموده دست نیاز و حاجت خود را به سوی آن ذات بی نیاز و کریم دراز کرده و با یقین به فضل و عنایتش از او بخواهیم:
« ولیس من صفاتک یا سیدی ان تأمر بالسوال و تمنع العطیه و انت المنان بالعطیات علی اهل مملکتک و العاید علیهم بتحنن رافتک» (دعای ابوحمزه ثمالی)
(مولای من! تو این گونه نیستی که به درخواست از خویش امر کنی و بخشش را دریغ نمایی در حالی که عطایای تو نسبت به مخلوقاتت بی شمار است و بخشش نعمت‌هایت به واسطه مهربانی و محبتت به آن ها پی در پی خواهد بود.)
در حقیقت یقین نداشتن به اجابت و امیدوار نبودن به دریای بیکران رحمت و جود الاهی بی توجهی به ساحت قدس ربوبی است.
سوم: زیبا ترین و شایسته ترین رفتار در این ضیافت رعایت تقوای الاهی و دوری از محرمات است. هنگامی که حضرت مولی الموحدین امیر میمنان علی(علیه السلام) از سرور کاینات حضرت ختمی مرتبت(صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد برترین اعمال در این ماه سوال کردندپیامبر عظیم الشان اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) این گونه پاسخ فرمودند:« أفضل الأعمال فی هذا الشّهر الورع عن محارم اللّه عزّ و جل» (۸) و این همان است که قرآن کریم از آن به عنوان اصلی ترین دستآورد و یا به تعبیر صحیح تر اصلی ترین هدیه میزبان به میهمان یاد می‌کند:
« یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون»(بقره/۱۸۳)
با توجه به ویژگی‌های شاخص ماه مبارک رمضان (ریزش رحمت الاهی به صورت بسیار گسترده و بی نظیر در بند شدن شیاطین استجابت دعا عطاء اجر مضاعف برای انجام واجبات و....) شرایط برای حرکت سریع در مسیر بندگی حضرت حق کاملا فراهم است و انسان به مدد الاهی می‌تواند بسیار سریعبهترین و زیبا ترین لباس را بر تن نماید و آراسته به ملکه تقوا شود.
به تعبیری رعایت تقوای الاهی ظهور عبودیت حضرت حق و رسیدن انسان به کمال مطلوب است. کمالی که هدف خلقت انس و جن است.« وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»(ذاریات/۵۶). از این رو آن کس که در مسیر بندگی موفق تر باشد و با جدیت نسبت به رعایت حریم تقوای الاهی جهاد نماید نزد خداوند متعال گرامی تر و مقرب تر است:« إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»(حجرات/۱۳) و همان گونه که ذکر شد ماه مبارک رمضان بهترین زمان برای کسب تقوای الاهی و رسیدن به قرب خداوند رحمان است.
چهارم: متذکر این مهم باشیم که مجرای این همه فیض و برکت و خیر و مغفرت وجود حجت خدا است. به واسطه وجود مقدس امام است که بندگان بی مقدار مورد عنایت حضرت حق قرار می‌گیرند. همان امامی که تمام مقدرات عالم در قلب ماه مبارک رمضان ـ در لیله القدر ـ بر قلب ایشان نازل شده و با تأیید و تنفیذ حضرتش اجرا می‌گردد.
بدین جهت شایسته است که در این ایام بیش از پیش به یاد امام زمان(عج) بوده و فرجش را از خداوند کریم مسیلت نماییم.
دقت نظر در ادعیه و مناجات‌های این ماه مبارک اهمیت این موضوع را آشکار می‌کند که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: (برای آگاهی بیشتر مراجعه شود به جلد دوم کتاب مکیال المکارم بخش اوقات و حالات تأکید شده برای دعا قسمت ماه رمضان)
۱- در فراز‌های آخر دعای افتتاح (که منسوب به ساحت قدس مهدوی است) می‌خوانیم:
« اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَةٍ کَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَه.... اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ فَقْدَ نَبِیِّنَا وَ غَیْبَةَ وَلِیِّنَا.... »
(خدایا! ما مشتاق تشکیل دولت با کرامتی هستیم که در آن اسلام و مسلمانان عزیز و گرامی هستند.... خدایا! ما از فقدان پیامبرمان ـ که درود تو بر او و خاندانش باد ـ و غیبت ولی مان به تو شکایت می‌کنیم.....)
۲- دعای « اللهم ادخل علی اهل القبور السرور.... » اشاره به حکوت حضرت مهدی(عج) دارد. چرا که تنها در حکومت عدل مهدوی است که همه فقراء غنی و همه اسرا آزاد می‌شوند و فساد ریشه کن شده و امور مسلمان اصلاح می‌گردد.
۳- از مهم ترین اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان که در بین شب‌های قدر از اهمیت خاصی برخوردار است اهتمام بردعای فرج(اللهم کن لویک...) می‌باشد.
کلام آخر
در ماه مبارک رمضان ماه نزول قرآن ماهی که شب قدر در آن قرار دارد و قرآن در آن نازل شده است خداوند کریم خود بندگانش را به ضیافتی بزرگ دعوت فرموده است. در این ضیافت میهمانان از رحمت و بخشش و فضل بیکران الاهی بهره مند شده شیاطین در غل و زنجیر قرار گرفته درهای بهشت گشوده و درهای دوزخ بسته گشته است و انسان در مسیر بندگی به اوج کمال می‌رسد و به لباس تقوا آراسته می‌گردد.
شرافت این ضیافت و عظمت وصف نشدنی میزبان از یک سو و پستی و حقارت میهمانان از سوی دیگر رعایت ادب حضور را صد چندان می‌کند. ادبی که با شکر این نعمت و یقین داشتن به فضل و کرم حضرت حق و رعایت تقوای الاهی و توجه و توسل بیشتر به مجرای فیض الاهی حضرت حجت بن الحسن(عج) حاصل می‌گردد.
با توجه به شرافت این ماه و متذکر بودن به آداب حضور زیبایی این فرمایش رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و امیدواری به درگاه کرم و رحمت الاهی دو چندان می‌شود:
« أیها الناس إنّه قد أقبل إلیکم شهر اللّه بالبرکة و المغفرة....هو شهر دعیتم فیه إلی ضیافة اللّه و جعلتم فیه من أهل کرامة اللّه»
پی نوشتها:
توجه: احادیث این گفتار از نرم افزار« گنجینه نور- مرکز تحقیقات کامپیوتری اسلامی» نقل شده است.
۱- کافیج۴کتاب الصیام باب فضل شهر رمضانح۱
۲- مسند الإمام الرضا علیه السلامج۲ باب فضایل شهر رمضانح۴
۳- امام صادق(علیه السلام) فرمودند:« إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی عَلَیْه»- کافی ج۴کتاب الصیامباب ما جاء فی فضل الصوم و الصایمح ۶
۴- کافیج۴کتاب الصیام باب فضل شهر رمضانح۱
۵- صحیفة سجادیة- ترجمه آیتی نیایش چهل و چهارم
۶- من لا یحضره الفقیه- ترجمه غفاریج۲ (باب فضیلت ماه رمضان و ثواب روزه داشتن آن)
۷- مسند الإمام الرضا علیه السلامج۲ باب فضایل شهر رمضانح۴
۸- همان
سایت والقلم
