شرح حال فقیه بزرگ،شیخ حر عاملی
بیست و یکم ماه مبارک رمضان، مصادف با سالروز وفات فقیه سترگ اهل‌بیت صمت و طهارت (علیه السلام)"شیخ حر عاملی رحمة الله علیه"(صاحب موسوعه بزرگ وسایل الشیعة) است. نوشته زیر،شرح حالی کوتاه از این شخصیت بزرگ جهان اسلام است.
ولادت
«شیخ محمد بن حسن حر عاملی» در سال 1033 ق. در روستای"مشغره"از توابع"جبع"چشم به جهان گشود.
جبع یکی از مراکز مهم عامل است که شخصیت‌های ارزنده ای همچون «شیخ بهایی» و «شهید ثانی»، تحویل جامعه اسلامی داده است. دیاری که شیخ حر عاملی در آن چشم به جهان گشود یکی از سرزمینهای تشیع و عالم پرور است که تشیع آن ریشه در تبعید ابوذر دارد. سر سلسله خاندان شیخ حر عاملی حر بن یزید ریاحی، نخستین قربانی عشق حسین(علیه السلام) در روز عاشوراست.
در بستر بیماری
بیش ازده سال از عمر حر عاملی نمی‌گذشت که بیماری شدیدی وی گریبانگیر شد به طوری که اهل خانه با نا امیدی از بهبودی او دست به دعا برداشتند. شیخ ما در حالی که در تب می‌سوخت در عالم خواب و بیداری به محضر پیامبر و امامان پاک و معصوم (علیه السلام) می‌رسد و بار دیگر به ساحل سلامت باز می‌گردد. وی بعدها این خواب را در کتاب اثبات الهداة جزء معجزاتی می‌آورد که به چشم خود دیده است و می‌نویسد:"در کودکی ـ حدود ده سالگی ـ به مرض بسیار سختی دچار شدم، بستگانم گرد من جمع و در حال گریه مهیای عزا شدند و یقین کردند که من امشب از دنیا خواهم رفت. در همان حال بین خواب وبیداری، پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و چهارده معصوم (علیه السلام) را دیدم. به آنها سلام کردم و با یک یک مصافحه کردم، به خصوص با حضرت صادق (علیه السلام) گفتگو کردم که اکنون در خاطرم نیست جز اینکه می‌دانم در حقم دعا کردند. چون به حضرت صاحب(عج) سلام و با ایشان مصافحه کردم، گریستم و عرض کردم:"مولای من! می‌ترسم در این مرض بمیرم در صورتی که هنوز بهره خویش را از علم و عمل نگرفته‌ام". حضرت (عج) فرمود:"نترس که در این مرض نخواهی مرد، بلکه خدایت شفا دهد و عمری دراز کنی". سپس کاسه ای که در دست داشت به من داد، نوشیدم، همان حال خوب شدم و مرض به کلی زایل گردید. بستگانم ازاین حال در شگفت شدند و تا چند روز قضیه را برای آنها نقل نکردم."
شیخ حر، پس از بهبودی کامل، کوشاتر از گذشته دروس علمی را پی گرفت و پس از گذراندن مراحل مختلف علمی برای کسب فیض از محضر بزرگان دیگر، زادگاه خود را به سوی"جبع"ترک کرد و در آنجا در محضر درس عموی خود شیخ محمد، فرزند علی بن محمد بن الحسن الحر العاملی المشغری الجبعی حاضر شد.
استادان شیخ حر عاملی
شیخ حر عاملی موفق شده از اساتید و علمای بزرگی کسب فیض کند و از آنان اجازاه نقل روایت بگیرد، که در اینجا برخی اساتید شیخ را نام می‌بریم:
1- پدرش علامه شیخ حسن حر عاملی که در محضر او درس خوانده و از او روایت کرده است.
2- عموی ایشان علامه شیخ محمد حر که در محضر او شاگردی کرده و از وی روایت نیز نقل می‌کند.
3- جد مادری او علامه شیخ عبدالسلام.
4- علامه شیخ علی، فرزند محمود مشغری عاملی.
5- علامه شیخ زین الدین، فرزند محمد بن الحسن، فرزند شهید ثانی.
6- علامه شیخ حسین، فرزند حسن بن ظهیرالدین عاملی ظهیری.
7- علامه سید حسن حسینی عاملی.
8- علامه شیخ عبدالله حرفوشی.
9- مرحوم علامه مجلسی.
10- صاحب کتاب وافی، فیض کاشانی.
11- علامه مولی محمد طاهر، نویسنده کتابهای مشهور مثل:"حجة الاسلام"در شرح تهذیب الاحکام و"حکمة العارفین"و"الفواید الدینیه"در رد حکما و صوفیه.
12- علامه سید محمد فرزند شرف الدین مشهور به سید میرزا جزائری نجفی
13- علامه شیخ علی، مؤلف"الدرالمنثور"از نوادگان شهید ثانی.
14- علامه سید علی، فرزند علی موسوی عاملی.
15- علامه محقق خوانساری، آقا حسین شارح کتاب"دروس".
16- علامه سید هاشم بحرانی توبلی، صاحب تفسیر"البرهان".
17- علامه مولی محمد کاشانی مقیم قم.
آثار شیخ حر عاملی
1- جواهر السنیة: شیخ در اولین تجربه نگارش به جمع آوری احادیث قدسی که همان کلام خداوند متعال است، می‌پردازد و چند سالی را در تدوین این احادیث به صورت کتابی مستقل می‌کوشد.
2- صحیفه ثانیه: شیخ حر عاملی در مقدمه این کتاب می‌نویسد: صحیفه سجادیه کامل که قسمتی از دعاهای امام زین العابدین را در بردارد به مهمات دین و دنیا مربوط است.
3- الایقاظ: این کتاب حاوی بیش از ششصد حدیث و شصت و چهار آیه و ادله بسیاری از قدما و متاخرین و جواب شبهات در موضوع رجعت است.
4- خلق الکافر: آنچه در زمینه خلقت کافر به ذهن شیخ رسیده است به رشته تحریر در آورده است.
5- القواید الطوسیه: این کتاب پاسخ برخی از احادیث مشکل و درهای تحقیق بعضی از مسائل پیچیده ای است که اهل علم و کمال در زمان اقامتم در طوس سوال نموده اند.
6- بدایه الهدایه: شیخ حر درباره این کتاب می‌نویسد: گروهی از برادران مومن که خواهان حق و حقیقت بودند از من در خواست کردند تا در حد توان احادیث مربوط به واجبات و محرمات را جمع آوری نمایم.
7- امل الامل: شرح حال علمای جبل عامل که شیخ در این کتاب نگاشته 209 نفر و از علمای غیر جبل عامل 1110 نفر است.
8- اثبات الهدایة: این کتاب در اثبات نبوت و امامت و بیان معجزات پیامبر اکرم، از آثار شیرین و خواندنی است.
9- هدایه الامة: این کتاب حاوی احکامی است که برای هر فرد ضرورت دارد.
10- وسایل الشیعة: اما کتابی که شیخ حر را با آن و آن را با شیخ حر می‌شناسیم کتاب گرانسنگ"وسایل الشیعه"است. این اثر یکی از کتابهای مرجع در زمینه احادیث اهل بیت است که از اعتبار و اعتماد خاصی در میان کتابهای حدیثی برخوردار است. در این کتاب، نویسنده روش خاص خود را بکار برده و احادیث فقهی که فقها در استنباط احکام شرعی بدان نیازمندند و بر آنها تکیه می‌زنند جمع آوری کرده است و شمار آنان به بیست هزار حدیث می‌رسد که شیخ حر از مصادر و کتب معتبر شیعه چون اصول کافی، من لایحضره الفقیه، استبصار، تهذیب و کتب دیگر که شمار آنها به هفتاد منبع و ماخذ می‌رسد جمع آورده است. شیخ حر در سال 1088 در مشهد مقدس این کتاب را به اتمام رساند.
دیگر کتابهای شیخ حر عاملی عبارتند از: تعلیقه ای بر کتاب مزار تالیف علامه نسب شناس مرحوم سید شرف الدین علی حسینی مرعشی حایری، الفصول المهمه فی اصول الائمه، کتابی در رد صوفیه، کتاب کشف التعمیه فی حکم التسمیه و دهها کتاب دیگر.
هجرت و مقام شیخ الاسلامی
چهل سال از عمر پربار شیخ حر عاملی می‌گذشت که او برای زیارت مرقد مطهر امام هشتم از مشغره عازم مشهد شد. اما چیزی نگذشت که با واقعیتهای جامعه آن روز تشیع در ایران روبرو گشت. شیخ حر با آنکه از واژه شاه و شاهی نفرت داشت و عزلت و ریاضت را بر حضور و ریاست ترجیح می‌داد. در حساس ترین برهه تاریخ تشیع به دیگر عالمان شیعه اقتدا کرد و با پذیرفتن برخی مسیولیت‌های اجتماعی در حساس ترین نقطه ایران (خراسان) که در معرض تهاجم ازبکها و اهل تسنن هم مرز ایران بود دین خود را در صحنه سیاست نیز به تشیع ادا کرد.
پذیرفتن مقام شیخ الاسلامی از سوی شیخ حر به ماجرای سفرش به اصفهان باز می‌گردد که او از طرف علامه مجلسی به دیدار کاخ شاه رفته بود. شیخ حر در مجلس شاه سلیمان بدون اجازه از شاه در بالای مجلس نزد شاه نشست به طوری که بین او و شاه یک متکا بیش نبود. شاه پس از نشستن رو به شیخ کرد و گفت: به من گفته اند تو از علمای جلیل و بزرگ عرب محمد بن حسن بن حر عاملی هستی حال به من بگو فاصله میان حر و خر چقدر است؟ شیخ بی درنگ (به شوخی) گفت: یک متکا. که شاه از شجاعت و حاضر جوابی شیخ یکه خورد.
وفات در شب عروج امیرمؤمنان(علیه السلام)
پس از یک عمر خدمت به اسلام و تشیع شیخ ما در بیست و یکم ماه رمضان، شب قدر و شب قرآن، شب شهادت مولی الموحدین امیرمؤمنان، ندای حق را لبیک گفته و جان به جانافرین تسلیم نمود.
"شیخ در میان اشک عزاداران در بیست و یکم ماه رمضان 1104 تشییع و برادر علامه‌اش شیخ احمد بر او نماز گزارد. پس از آن، جسم مطهر شیخ بر دستان هزاران شیعه دلباخته و روزه دار به سمت حرم مطهر امام رضا(علیه السلام) که او سال ها در کنار ضریحش به درس و بحث و تهجد و عبادت می‌پرداخت، تشییع گردید و در حرم آن حضرت به خاک سپرده شد.
.........................
منابع اصلی مورد استفاده:
امل الامل ـ الذریعة ـ شهیدان راه فضیلت ـ روضات الجنات ـ ریاض العلماء.
سایت ابنا
