سند حدیث غدیر
واقعه عظیم غدیر،شامل مراحل مقدماتی قبل از خطبه و متن خطبه و وقایعی که همزمان با خطبه اتفاق افتاد و آنچه پس از خطبه بوقوع پیوست،بطوریکه روایت واحد و متسلسل بدست ما نرسیده است.بلکه هر یک از حاضرین در غدیر،گوشهای از مراسم یا قطعهای از سخنان حضرت را نقل نمودهاند.البته قسمتهایی از این جریان بطور متواتر بدست ما رسیده است،و خطبه غدیر نیز بطور کامل در کتب حدیث حفظ شده است.
روایت حدیث غدیر در شرایط خفقان
خبر غدیر و سخنان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)در آن مجمع عظیم،طوری در شهرها منتشر شد که حتی غیر مسلمانان هم از این خبر مهم آگاه شدند. جا داشت بیش از یکصد و بیست هزار مسلمان حاضر در غدیر،هر یک بسهم خود خطبه غدیر را حفظ کند و متن آنرا در اختیار فرزندان و فامیل و دوستان خود قرار دهد.
متأسفانه جو حاکم بر اجتماع آنروز مسلمین و فضای ایجاد شده بعد از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)ـکه حدیث گفتن و حدیث نوشتن در آن ممنوع بود و سالهای متمادی همچنان ادامه داشتـاینها سبب شد که مردم سخنان سرنوشت ساز پیامبر دلسوزشان در آن مقطع حساس را به فراموشی بسپارند و اهمیت آنرا نادیده بگیرند.
طبیعی است که باید چنین میشد،زیرا مطرح کردن غدیر مساوی با بر چیدن بساط غاصبین خلافت بود،و آنان هرگز اجازه چنین کاری را نمیدادند.البته جریان غدیر بصورتی در سینهها جا گرفت که عده زیادی خطبه غدیر یا قسمتی از آن را حفظ کردند و برای نسلهای آینده بیادگار گذاشتند و هیچکس را قدرت کنترل و منع از انتشار چنین خبر مهمی نبود.
شخص امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا صلوات الله علیهما که رکن غدیر بودند،و نیز ائمه علیهم السلام یکی پس از دیگری تأکید خاصی بر حفظ این حدیث داشتند،و بارها در مقابل دوست و دشمن بدان احتجاج و استدلال میفرمودند،و در آن شرایط خفقان میبینیم که امام باقر علیه السلام متن کامل خطبه غدیر را برای اصحابشان فرمودهاند.
بهمین جهت در بین قاطبه مسلمین،هیچ حدیثی به اندازه « حدیث غدیر » روایت کننده ندارد،و گذشته از تواتر آن،از نظر علم رجال و درایت،اسناد آن در حد فوق العادهای است.
معرفی کتاب درباره سند حدیث غدیر
کتب مفصلی در زمینه بحثهای رجالی و تاریخی مربوط به سند حدیث غدیر تألیف شده است که بهترین نمونه آن کتاب « الغدیر » تألیف علامه بزرگ شیخ عبد الحسین امینی نجفی رضوان الله علیه است.
در این کتابها،اسماء راویان حدیث غدیر جمع آوری شده و از نظر رجالی در باره موثق بودن راویان بحث شده و تاریخچه مفصلی از اسناد و راویان حدیث غدیر تدوین شده و جنبههای اعجاب انگیز آن در زمینههای اسناد و رجال تبیین گردیده است.ذیلا به دو نمونه اشاره میشود:
ابو المعالی جوینی میگوید:در بغداد در دست صحافی یک جلد کتاب دیدم که بر جلد آن چنین نوشته بود: « جلد بیست و هشتم از اسناد حدیث « من کنت مولاه فعلی مولاه » و بعد از این مجلد بیست و نهم خواهد بود » (۱).
إبن کثیر میگوید: « کتابی در دو جلد ضخیم دیدم که طبری در آن،احادیث غدیر خم را جمع آوری کرده بود » (۲).
اگر چه کتاب برای معرفی در این زمینه بسیار زیاد است ولی در اینجا چند کتاب بعنوان راهنمایی و برای آگاهی از مباحث مربوط به سند حدیث غدیر معرفی میشود:
۱.الطرایف،سید ابن طاووس:ص.۳۳
۲.کشف المهم فی طریق خبر غدیر خم،سید هاشم بحرانی.
۳.بحار الأنوار،علامه مجلسی:ج ۳۷ ص ۱۸۱ و.۱۸۲
۴.عوالم العلوم،شیخ عبدالله بحرانی:ج ۱۵/۳ ص ۳۰۷ تا.۳۲۷
۵.عبقات الأنوار،میر حامد حسین هندی،جلد غدیر.
۶.الغدیر،علامه امینی:ج ۱ ص ۱۲ تا ۱۵۱،و ۲۹۴ تا.۳۲۲
۷.خلاصه عبقات الأنوار،علامه محقق سید علی حسینی میلانی دامت افاضاته،جلد غدیر.
مدارک متن کامل خطبه غدیر
در تاریخچه کتابهای اسلامی،اولین بار در نقل خطبه غدیر بصورت مستقل،به کتابی که عالم شیعی استاد بزرگ علم نحو شیخ خلیل بن احمد فراهیدی متوفای ۱۷۵ هجری تألیف کرده بر میخوریم،که تحت عنوان « جزء فیه خطبة النبی(صلی الله علیه و آله و سلم)یوم الغدیر » (۳) معرفی شده است،و بعد از او کتابهای بسیاری در این زمینه تألیف گردیده است.
خوشبختانه متن مفصل و کامل خطبه غدیر در هفت کتاب از مدارک معتبر شیعه که هم اکنون در دست میباشد و بچاپ هم رسیده،با اسناد متصل نقل شده است.روایات این هفت کتاب به سه طریق منتهی میشود:
یکی بروایت امام باقر(علیه السلام)است که با اسناد معتبر در سه کتاب « روضة الواعظین » تألیف شیخ إبن فتال نیشابوری (۴)، « الإحتجاج » تألیف شیخ طبرسی (۵)،و « الیقین » تألیف سید إبن طاووس (۶) نقل شده است.
طریق دوم بروایت زید بن ارقم است که با اسناد متصل در سه کتاب « العدد القویة » تألیف شیخ علی بن یوسف حلی (۷) « التحصین » تألیف سید إبن طاووس (۸)،و « الصراط المستقیم » تألیف شیخ علی بن یونس بیاضی (۹)،و « نهج الایمان » تألیف شیخ حسین بن جبور (۱۰) بنقل از کتاب « الولایة » تألیف مورخ طبری روایت شده است.
طریق سوم بروایت حذیفة بن الیمان است که با اسناد متصل در کتاب « الإقبال » تألیف سید بن طاووس (۱۱) بنقل از کتاب « النشر و الطی » نقل شده است.
شیخ حر عاملی در کتاب « اثبات الهداة » (۱۲) و علامه مجلسی در « بحار الأنوار » (۱۳) و سید بحرانی در کتاب « کشف المهم » (۱۴) و سایر علمای متأخر،خطبه مفصل غدیر را از مدارک مذکور نقل کردهاند.
بدین ترتیب،متن کامل خطبه غدیر بدست این بزرگان شیعه حفظ شده و بدست ما رسیده است،که این خود در عالم اسلام از افتخارات تشیع است.
اسناد و رجال روایت کننده متن کامل خطبه غدیر
ذیلا عین اسناد مربوط به روایت خطبه غدیر بعنوان پشتوانه آن تقدیم میگردد.
روایت امام باقر(علیه السلام)به دو سند است:
۱ـ قال الشیخ أحمد بن علی بن ابی منصور الطبرسی فی کتاب « الإحتجاج »:
حدثنی السید العالم العابد ابو جعفر مهدی بن أبی الحرث الحسینی المرعشی رضی الله عنه قال:أخبرنا الشیخ أبو علی الحسن بن الشیخ أبی جعفر محمد بن الحسن الطوسی رضی الله عنه،قال:أخبرنا الشیخ السعید الوالد أبو جعفر قدس الله روحه،قال:أخبرنی جماعة عن أبی محمد هارون بن موسی التلعکبری،قال:
أخبرنی أبو علی محمد بن همام،قال:أخبرنا علی السوری قال:أخبرنا أبو محمد العلوی من ولد الأفطس ـ و کان من عباد الله الصالحین ـ قال:حدثنامحمد بن موسی الهمدانی،قال:حدثنا محمد بن خالد الطیالسی،قال:حدثنا سیف بن عمیرة و صالح بن عقبة جمیعا عن قیس بن سمعان عن علقمة بن محمد الحضرمی عن أبی جعفر محمد بن علی(الباقر)علیهما السلام.
۲ـ قال السید إبن طاووس فی کتاب « الیقین »:قال أحمد بن محمد الطبری المعروف بالخلیلی فی کتابه « أخبرنی محمد بن أبی بکر بن عبد الرحمان،قال:حدثنی الحسن بن علی أبو محمد الدینوری،قال:حدثنا محمد بن موسی الهمدانی،قال:حدثنا محمد بن خالد الطیالسی،قال:حدثنا سیف بن عمیرة عن عقبة عن قیس بن سمعان عن علقمة بن محمد الحضرمی عن أبی جعفر محمد بن علی(الباقر) (علیه السلام).
روایت زید بن أرقم به سند زیر است:
قال السید إبن طاووس فی کتاب « التحصین »:قال الحسن بن أحمد الجاوانی فی کتابه « نور الهدی و المنجی من الردی »:عن أبی المفضل محمد بن عبد الله الشیبانی،قال:أخبرنا أبو جعفر محمد بن جریر الطبری و هارون بن عیسی بن سکین البلدی،قالا:حدثنا حمید بن الربیع الخزاز،قال:حدثنا یزید بن هارون،قال:حدثنا نوح بن مبشر،قال:حدثنا الولید بن صالح عن إبن امرأة زید بن أرقم و عن زید بن أرقم.
روایت حذیفة بن الیمان به سند زیر است:
قال السید إبن طاووس فی کتاب « الإقبال » قال مؤلف کتاب « النشر و الطی »:عنأحمد بن محمد بن علی المهلب:أخبرنا الشریف أبو القاسم علی بن محمد بن علی بن القاسم الشعرانی عن أبیه:حدثنا سلمة بن الفضل الأنصاری،عن أبی مریم عن قیس بن حیان(حنان)عن عطیة السعدی عن حذیفة بن الیمان.
پینوشتها:
(۱) بحار الأنوار:ج ۳۷ ص.۲۳۵
(۲) بحار الأنوار:ج ۳۷ ص.۲۳۶
(۳) الذریعة:ج ۵ ص ۱۰۱ شماره.۴۱۸
(۴) روضة الواعظین:ج ۱ص.۸۹
(۵) الاحتجاج:ج ۱ ص ۶۶،بحار الأنوار:ج ۳۷ ص.۲۰۱
(۶) الیقین:ص ۳۴۳ باب ۱۲۷.بحار الأنوار:ج ۳۷ ص.۲۱۸
(۷) العدد القویة:.۱۶۹
(۸) التحصین:ص ۵۷۸ باب ۲۹ از قسم دوم.
(۹) الصراط المستقیم:ج ۱ ص.۳۰۱
(۱۰) نهج الایمان(نسخه خطی کتابخانه امام هادی(علیه السلام)در مشهد):ورقه ۲۶ـ.۳۴
(۱۱) الإقبال:ص ۴۵۴ و ۴۵۶،بحار الأنوار:ج ۳۷ ص ۱۲۷ و.۱۳۱
(۱۲) اثبات الهداة:ج ۲ ص ۱۱۴،و ج.۵۵۸ ۳
(۱۳) بحار الانوار:ج ۳۹۷ ص.۲۰۱
(۱۴) کشف المهم:ص ۱۹۰
* برگرفته از کتاب اسرار غدیر ص ۹۰
* نوشته ی محمد باقر انصاری
شیعه نیوز
