روایت « لو لا علی (علیه السلام) لهلک عمر » در چه منابعی آمده است؟
این عبارت که از زبان خلیفه دوم عمر بن خطاب، در جریانهای مختلفی و بارها از زبان وی نسبت به حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام صادر شده است که ما ابتدا اسناد آن از کتب شیعه نقل کرده و سپس جریانات را از منابع معتبر اهل سنت نقل می‌کنیم که برای اهل سنت نیز قابل اعتماد باشد.
لولاعلی در منابع شیعه
کافی، کلینی، ج ۷، ص ۴۲۴، تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۶۰۶، ج ۱۰، ص۵۰، من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج ۴، ص ۳۶، اختصاص، شیخ مفید، ص ۱۱۱ و ۱۴۹ مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۳۱۱، المسترشد، طبری شیعی، ص ۵۴۸ و ۵۸۳، شرح الاخبار، قاضی نعمان، ج ۲، ص ۳۱۹، مدینه المعاجز، علامه بحرانی، ج ۲، ص ۴۶۰ و ج ۵ ، ص ۷۱، الشافی فی الامامة، سید مرتضی، ج ۱، ص ۲۰۳، ج ۳، ص ۱۳۰، منهاج الکرامة، علامه حلی، ص ۱۸، الطرایف، سید ابن طاووس، ص ۲۵۵ و ۵۱۶.
لولاعلی در منابع اهل سنت:
تاویل مختلف الحدیث، ابن قتیبه، ص ۱۵۲، مواقف، ایجی، ج ۳، ص ۶۲۷ و ۶۳۶، شرح مقاصد، تفتازانی، ج ۲، ص ۲۹۴، تفسیر روح المعانی، فخررازی، ج ۲۱، ص ۲۲،شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید ، ج ۱، ص ۱۸و ج ۱۲، ص ۱۷۹، تمهید الاوایل، باقلانی، ص ۴۷۶، مناقب علی ابن ابیطالب، ابن مردویه اصفهانی، ص ۸۸، ینابیع المودة، قندوزی حنفی، ج ۱، ص ۲۱۶و ج ۲، ص ۱۷۲و ج ۳، ص ۱۴۷، تاویل مختلف الحدیث، ابن قتیبه، ج ۱، ص ۱۶۲، تمهید الاوایل فی تلخیص الدلایل، باقلانی، ج ۱، ص ۴۷۶ و ۵۴۷، الحاوی الکبیر، ماوردی شافعی، ج ۱۲، ص ۱۱۵ و ج ۱۳، ص ۲۱۳، تفسیر سمعانی، ج ۵، ص ۱۵۴، المفصل فی صنعه الاعراب، زمخشری، ج ۱، ص ۴۳۲، العواصم من القواصم، ابوبکر بن عربی، ج ۱، ص ۲۰۳، حاشیه الرملی، رملی، ج ۴ ص ۳۹، الجد الحثیث، سعودی غزی عامری، ج ۱، ص ۱۸۶، بریقه محمودیه، محمد بن محمد خادمی، ج ۲ ص ۱۰۸، منع الجلیل، محمد علیش، ج ۹، ص ۶۴۸، دستور العلماء، قاضی عبدالنبی نکری، ج ۱، ص ۸۰.
ماجراهای بیان این مطلب توسط عمر:
۱. قال أحمد ابن زهیر حدثنا عبید الله بن عمر القواریری حدثنا مؤمل بن إسماعیل حدثنا سفیان الثوری عن یحیی بن سعید عن سعید بن المسیب قال کان عمر یتعوذ بالله من معضلة لیس لها أبو الحسن وقال فی المجنونة التی أمر برجمها وفی التی وضعت لستة أشهر فأراد عمر رجمها فقال له علی إن الله تعالی یقول وحملة وفصاله ثلاثون شهرا الحدیث وقال له إن الله رفع القلم عن المجنون الحدیث فکان عمر یقول لولا علی لهلک عمر.
استیعاب ابن عبدالبر ج ۳ ص ۱۱۰۳.
و درباره زن دیوانه ای که عمر امر به سنگسار او کرد و در مورد زنی که شش ماهه بچه اش به دنیا آمده بود پس عمر خواست که آنها را سنگسار کند پس حضرت علی به او گفت همانا خدای متعال می‌گوید: و حمل زن و شیر دادنش سی ماه است... و همچنین به او گفت: هماا خدا تکلیف را از دیوانه برداشته است... پس عمر می‌گفت: اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.
سند روایت
سعید بن مسیب (از راویان صحیح بخاری)
سعید بن المسیب... أحد العلماء الأثبات الفقهاء الکبار من کبار الثانیة اتفقوا علی أن مرسلاته أصح المراسیل وقال ابن المدینی لا أعلم فی التابعین أوسع علما منه.
تقریب التهذیب - ابن حجر - ج ۱ ص ۳۶۴.
یحیی بن سعید (از راویان بخاری)
یحیی بن سعید بن قیس بن عمرو، الإمام أبو سعید الأنصاری، قاضی السفاح، عن أنس، وابن المسیب، وعنه مالک، والقطان، حافظ فقیه حجة، مات ۱۴۳
الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة - الذهبی - ج ۲ ص ۳۶۶.
یحیی بن سعید بن قیس الأنصاری المدنی أبو سعید القاضی ثقة ثبت، من الخامسة مات سنة أربع وأربعین أو بعدها / ع.
تقریب التهذیب - ابن حجر - ج ۲ ص ۳۰۳.
۳. سفیان ثوری (از راویان صحیح بخاری)
و قال شعبة، وسفیان بن عیینة، وأبو عاصم النبیل، ویحیی بن معین، وغیر واحد من العلماء: سفیان أمیر المؤمنین فی الحدیث.
تهذیب الکمال - المزی - ج ۱۱ ص ۱۶۵.
۴. مومل بن اسماعیل (از روات صحیح بخاری)
مؤمل بن إسماعیل البصری العمری مولاهم... قال أبو حاتم: صدوق شدید فی السنة کثیر الخطأ... مات ۲۰۶. ت س ق.
الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة - الذهبی - ج ۲ ص ۳۰۹.
قال ابن أبی خیثمة عن ابن معین ثقة وقال عثمان الدارمی قلت لابن معین أی شی حاله فقال ثقة قلت هو أحب إلیک أو عبید الله یعنی ابن موسی فلم یفضل وقال أبو حاتم صدوق شدید فی السنة کثیر الخطأ.
تهذیب التهذیب - ابن حجر - ج ۱۰ ص ۳۴۰
۵. عبید الله بن عمر القواریری (از راویان صحیح بخاری)
عبید الله بن عمر القواریری أبو سعید البصری الحافظ روی مایة ألف حدیث... مات فی ذی الحجة ۲۳۵. خ م د س.
الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة - الذهبی - ج ۱ ص ۶۸۵.
عبید الله بن عمر بن میسرة القواریری أبو سعید البصری نزیل بغداد ثقة ثبت.
تقریب التهذیب - ابن حجر - ج ۱ ص ۶۳۷.
۶. احمد بن زهیر
احمد بن زهیر بن حرب بن شداد... الحافظ الکبیر ابن الحافظ... قال الخطیب کان ثقة عالما متقنا حافظا بصیرا بأیام الناس وأیمة الأدب.
لسان المیزان - ابن حجر - ج ۱ ص ۱۷۴
بنابر این این روایت طبق مبانی رجالی اهل سنت صحیح می‌باشد.
۲. ان رجلا اتی به إلی عمر کأن قال: فی جوابهم لما سألوه کیف أصبحت قال: أصبحت أحب الفتنة، وأکره الحق، واصدق الیهود والنصاری، وآمن بما لم أره وأقر بما لم یخلق، فأرسل عمر إلی علی (علیه السلام) فلما جاء اخبره بما قال الرجل فقال: صدق قال الله تعالی: إنما أموالکم وأولادکم فتنة، ویکره الحق یعنی الموت، قال الله تعالی وجایت سکرة الموت بالحق، وصدق الیهود والنصاری قال الله تعالی: وقالت الیهود لیست النصاری علی شی وقالت النصاری لیست الیهود علی شی، ویؤمن بما لم یره یعنی الله، ویقر بما لم یخلق یعنی الساعة فقال عمر: لولا علی لهلک عمر.
نظم درر السمطین زرندی حنفی ص ۱۳۰.
روزی مردی نزد عمر آمد و در پاسخ به این سوال که به او گفته شد چگونه صبح کردی گفت: صبح کردم در حالیکه فتنه را دوست داشتم و از حق کراهت داشتم و یهود و نصاری را تصدیق می‌کردم و به چیزی که ندیدم ایمان داشتم و به چیزی که خلق نشده اقرار داشتم پس عمر به دنبال حضرت علی علیه السلام فرستاد پس زمانی که حضرت آمد آنها را از حرفهایی که مرد زده بود با خبر کرد و گفت راست می‌گوید زیرا خدای متعال می‌گوید: همانا اموال و اولاد شما فتنه است و از حق کراهت دارد یعنی مرگ (که حق است) زیرا خدای متعال می‌گوید : و سکره موت به حق آمد و تصدیق می‌کند یهود و نصاری را خدا ی متعال می‌فرماید: و یهود می‌گوید نصاری چیزی نیستند و نصاری می‌گویند یهود چیزی نیست و به چیزی که ندیده ایمان دارد یعنی خدای عزوجل و به چیزی که خلق نشده اقرار دارد یعنی ساعة (قیامت) پس عمر گفت: اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.
قاضی عضد الدین ایجی از علمای علم مشهور اهل سنت در علم کلام در کتاب کلامی مواقف در بیان ادله در اعلمیت حضرت علی علیه السلام در میان اصحاب رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم این روایت را نقل و آن را تایید می‌کند:
۳. وروی أن امرأة أتت بولد لستة أشهر من وقت النکاح فی زمان عمر رضی الله عنه فهم عمر برجمها، فقال علی رضی الله عنه لا سبیل لک علیها، وتلا قوله تعالی: * (وحمله وفصاله ثلاثون شهرا) فقال عمر: لولا علی لهلک عمر.
مواقف ایجی ج ۳ ص ۶۳۶، تفسیر سمعانی ج ۵ ص ۱۵۴.
روایت شده است که زنی در زمان عمر فرزندش را شش ماه بعد از ازدواج به دنیا آورد پس عمر دستور به سنگسار او داد پس حضرت علی علیه السلام فرمود:تو اجازه چنین کاری نداری و آین آیه شریفه را تلاوت کرد (و حمله و فصاله ثلاثون شهرا) پس عمر گفت: اگر علی نبود عمر هلاک شده بود.
خوارزمی بعد از نقل این ماجرا کلام عمر را به صورت کاملتر بیان می‌کند:
عجزت النساء أن تلدن مثل علی بن أبی طالب، لولا علی لهلک عمر
المناقب موفق خوارزمی ص ۸۱
زنان عاجزند از اینکه مثل علی ابن ابیطالب به دنیا آورند اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.
اعوذ بالله من کل معضلة
در بسیاری از جریانات خلیفه دوم عبارت دیگری نیز دارد که جالب است وی به خدا پناه می‌برد از هر مشکلی که حضرت علی علیه السلام در آن حاضر نباشد و مسئله را حل نکند.
ابن حجر عسقلانی در فتح الباری می‌نویسد:
وفی کتاب النوادر للحمیدی والطبقات لمحمد بن سعد من روایة سعید بن المسیب قال کان عمر یتعوذ بالله من معضلة لیس لها أبو الحسن یعنی علی بن أبی طالب
فتح الباری، ابن حجر، ج ۱۳، ص ۲۸۶.
وقال أحمد بن زهیر حدثنا أبی قال حدثنا ابن عیینة عن ابن جریح عن ابن أبی ملکیة عن ابن عباس قال قال عمر علی أقضانا قال أحمد ابن زهیر حدثنا عبید الله بن عمر القواریری حدثنا مؤمل بن إسماعیل حدثنا سفیان الثوری عن یحیی بن سعید عن سعید بن المسیب قال کان عمر یتعوذ بالله من معضلة لیس لها أبو الحسن.
استیعاب، ابن عبدالبر، ج ۳، ص ۱۱۰۳.
همچنین در منابعی نظیر: فیض القدیر، مناوی، ج ۴، ص ۴۷۰، اسدالغابة، ابن اثیر، ج ۴، ص ۲۳، تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج ۷، ص ۲۹۶، من حیاة خلیفة عمر بن الخطاب، احمد البکری، ص ۳۲۰ ، نهج الایمان، ابن جبر، ص ۱۴۷، ینابیع المودة، قندوزی حنفی، ج ۲، ص ۴۰۵، تاج العروس، ج ۱۵، ص۴۹۷، تاویل مختلف الحدیث، ابن قتیبه، ص ۱۵۲، الفایق فی غریب الحدیث، زمخشری، ج ۲، ص ۳۷۵، تاریخ مدینه دمشق، ج ۲۵، ص ۳۶۹ و ج ۴۲، ص ۴۰۶، تاریخ الاسلام، ذهبی، ج ۳، ص ۶۳۸، البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج ۷، ۳۹۷، المناقب، موفق خوارزمی، ص ۹۶، غریب الحدیث، ابن قتیبه، ج ۲، ص ۲۹۳، النهایة فی غریب الحدیث، ج ۳، ص ۲۵۴، لسان العرب، ابن منظور، ج ۱۱ ص ۴۵۳.
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج
سایت موسسه حضرت ولی عصر (عج)
