در سوگ اسوه صبر و مقاومت حضرت زینب کبری(سلام الله علیها)
اشاره
بحث و بررسی در زندگانی الگوهای کمال و انسانیت ـ بویژه بانوان پاک دامنِ آسمانی که از خاندان اهل بیت عصمت و طهارت(علیه السلام) سر برآورده اند ـ برای هر انسانِ شیفته حق و عدالت و تعالی مفید و درس آموز هست. یکی از بانوانِ کامل حضرت زینب(سلام الله علیها)، دختر مولی الموحّدین، حضرت امام علیّ(علیه السلام) می‌باشد که مطالعه و مرور مراحل مختلف زندگی آن بزرگوار از ولادت تا رحلت، برای همه مردم به ویژه بانوان و دختران مسلمان و غیر مسلمان، آموزنده و عبرت آموز می‌باشد.
آن حضرت، الگویی از تعالی معنوی و کمالات نفسانی در جنبه‌های علمی، اخلاقی، تربیتی بودند که نتیجه ی آن در علم و تقوی و معاشرت و بردباری و صبر و حماسه و محبت و عشق و دل دادگی و احساس مسیولیت بروز کرده بود. در این نوشتار کوتاه، مروری به برخی از مراحل زندگانی، سیره و رفتار آن عقیله ی بنی هاشم خواهیم انداخت تا چه در نظر آید و چه مقبول افتد.
۱. ولادت نور
حضرت زینب(سلام الله علیها) بنا به قول مشهور در پنجم جمادی الاُولی سال ششم هجری در مدینه منوّره متولد شد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نامش را زینب(به معنای درخت خوش بوی نیکو منظره ای که از بوی خوش آن افراد سر مست می‌شوند) گذاشت. (۱) کنیه اش امّ عبدالله، امّ کلثوم، امّ العزایم، امّ هاشم، امّ المصایب، و لقبش را عالمة، عقیله ی بنی هاشم، صدّیقه ی کبری، نایبة الزهراء و بطلة کربلا گفته اند. (۲)
۲. در سوگ جدّ بزرگوار و مادر عزیزش
حضرت زینب(سلام الله علیها) پنج سال داشت که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به ملکوت اعلی پیوست. او شاهد غم و اندوه مادرش، حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بود که در فراغ پدر ارجمندش، گریه می‌کرد و می‌ســوخت. زمانی نگذشت که مـــادر عزیزش، دردانه ی عصمت و طهارت، کوثر نبوی(صلی الله علیه و آله و سلم) در اثر سختی ها و فشارهای روحی و جسمانی مانند هجوم به خانه ی امام علیّ(علیه السلام) و شکستن حرمت اهل بیت(علیه السلام)، غصب فدک و از دست دادن حقوقش، بی حرمتی به عصمت نبوی(صلی الله علیه و آله و سلم)، در بستر بیماری افتاد و پس از ۷۵ روز(به روایتی) و ۹۵ روز(به روایتی دیگر) به شهادت رسید.(۳)
۳. ازدواج و مسیولیت پذیری
حضرت زینب(سلام الله علیها) در سن ۱۳ سالکی پس از خواستگاری عبدالله بن جعفر بن ابی طالب، به ازدواج او در آمد.(۴) و صاحب ۴ فرزند، به نام‌های جعفر، عون، محمّد و امّ کلثوم شد. و بعضی فرزندی به نام عباس را به او نسبت داده اند. (۵) مورخان نوشته اند: عون و محمد در سن ۱۸ و ۲۰ سالگی در کربلا در رکاب دایی عزیزشان حضرت سیّد الشهداء(علیه السلام) به فیض شهادت رسیدند. (۶)
۴. فضایل و کمالات انسانی
الف) علم و دانش
از حضرت امام سجاد(علیه السلام) نقل شده که خطاب به ایشان فرمود:« أنتِ بحمدالله عالمة غیرمعلّمة فَهِِمة» یعنی؛ ای عمه جان، شما دانشمندی هستی که از کسی نیاموخته ای و دانا و فهمیده ای هستی که از کسی یاد نگرفته ای!. به راستی چنین است، خانمی که از پدری همانند امام علیّ بن ابی طالب(علیه السلام) وارث علم پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، و مادری همانند فاطمه ی زهرا(سلام الله علیها)، کوثر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، متولد شده باشد و در دامان آن بزرگواران رشد و نُموّ یافته، باید چنین باشد. خصوصیت و ویژگی مرتبطین با اهل بیت(علیه السلام) چنین هستند.
حضرت زینب(سلام الله علیها) در مسجد کوفه، مجلس درس تفسیر قرآن و احکام برقرارکرده بود و گاهی مردان نیز در جلسات ایشان شرکت می‌کردند. گفته می‌شود، عبدالله بن عباس هم از آن کسان بوده است. چنان که او نقل می‌کند: «بانوی خردمند ما حضرت زینب بنت علیّ(علیه السلام) چنین روایت می‌کند». (۷)
امام حسین(علیه السلام) به خواهرش دستور داد تا احکام دینی را از طرف امام سجّاد(علیه السلام) برای بستگانش تبیین کند، او از طرف حضرت زین العابدین(علیه السلام) نیابت خاصه داشت تا احکام دینی و شرعی را برای مردم بیان کند و خانه ی آن علویه ی مکرّمه، همواره محل رفت و آمد و مراجعه مردم بود.
ب) شجاعت و جهاد و مبارزه با دشمنانان
آن حضرت، در حادثه روز عاشورا به عنوان یار و یاور برادرش بزرگوارش، حضرت سید الشهداء(علیه السلام) شرکت داشت و در آن مبارزه خونین، نقش تاریخی خود را با صبر و بردباری و پرستاری از زخمی ها و مجروحین و... ادامه داد و هرگز از دشمن اموی و منحرفین خوف و هراسی نداشت. طبق روایتی امام علیّ(علیه السلام) فرمود: « جهاد بر سه قسم است، با دست، با زبان و با دل». (۸)
حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) با قدرت و تسلط بی نظیر به مبانی دینی و قرآنی و قدرت و تسلط بر مردم، چنان حکیمانه سخن می‌گفت که دهان مردم از تعجب باز می‌ماند!. چنان که در مجلس یزید با ابّهت و شکوهی ویژه سخن گفت که نه یزید امکان قطع سخن او را یافت و نه کسی از حاضران جرأت مخالفت پیدا کرد!. (۹)
ج) استقامت در راه هدف مقدس
حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) پس از رخداد خونینِ کربلای حسینی، با شجاعت بی نظیر و استقامت همانند کوه خود، در کنار برادرزاده ارجمندش حضرت سیّد الساجدین(علیه السلام) به ادای وظیفه دینی پرداخت. که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود:
اول. در کوفه:
عمر بن سعد کاروان اسراء را، به گونه ای ترتیب داده بود تا سپیده دم دوازدهم محرم الحرام به شهر کوفه برسند. کاروان خسته و غم بار از مشکلات و دشواری‌های روزهای قبل در حالی که سرهای مقدّس و مطهّر شهداء بر نیزه ها بود، نزد عبیدالله بن زیاد برده شدند. او با چوبی که در دست داشت به لب ها و دندان‌های سر مبارک حضرت سید الشهداء(علیه السلام) می‌زد!؟.... حضرت زینب(سلام الله علیها) که کهنه ترین جامه‌های خود را پوسیده بود با اُبّهت و جلالی هر چه تمام تر، قدم پیش نهاد و در گوشه ای نشست!. عبیدالله بن زیاد (لع) سؤال کرد این زن کیست؟ پاسخی نشنید تا اینکه یکی گفت: این زینب دختر علیّ(علیه السلام) و فاطمه(سلام الله علیها) است. عبید الله گفت: سپاس خدایی را که شما را رسوا کرد و کشت!؟. حضرت زینب(سلام الله علیها) اظهار داشت: سپاس خداوندی را که نبیّ خاتم حضرت محمّد بن عبدالله(صلی الله علیه و آله و سلم) را گرامی داشت و ما را پاک و پاکیزه نمود. تو ای عبیدالله، تبه کار، رسوا و بدکاره ای؟ عبیدالله گفت: ببین خدا با خانواده ات چه کرد؟ حضرت فرمود: «ما رأیت الاّ جمیلا...» یعنی؛ غیر از زیبایی چیزی نمی‌بینم. مطمین باش که به زودی خداوند میان آنان(شهداء) و تو قضاوت خواهد کرد. مادرت به عزایت بنشنید ای پسر مرجانه!.
دوم. در مجلس یزید در شام:
اسیران را به طرف قصر یزید بن معاویه(لع) حرکت دادند، درحالی که یزید(لع) اشعار ابن زِبَعری را می‌خواند که بوی کفر و شرک و بی دینی از آن می‌آمد!؟. این صحنه برای امام سجّاد(علیه السلام) و حضرت زینب(سلام الله علیها) بسیار تلخ و دشوار بود! امام سجاد(علیه السلام) خطاب به یزید فرمود: چه می‌گویی در حالی که جدّ ما رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) هست!. در این مجلس وقتی یکی از شامیان از یزید خواست تا فاطمه بنت الحسین(علیه السلام) را به عنوان کنیز به او بدهد، حضرت زینب(سلام الله علیها) فرمود: نه تو و نه یزید چنین حق و جرأتی ندارند. وقتی جسارت یزید را مشاهده کرد فرمودند: تو امیر و مسلط هستی. از روی ظلم و ستم دشنام می‌دهی و تندی می‌کنی و زور می‌گویی. در این موقع یزید ساکت شد و ادامه نداد!. آری این چنین هست جرأت، هیبت و ابّهت اهل بیت(علیه السلام) که با شجاعت و منطق، دلهره در دل دشمنانان می‌انداختند به طوری که آنان را به عقب نشینی وادار می‌کردند. حضرت زینب(سلام الله علیها) در ادامه سخنانش مردم را منقلب کرد و با قرایت آیات قرآن و استدلال به تفسیر و تاویل واقعی آن ها، بنیان ظلم و ستم اُمویان را افشا و بر حقّانیت راه پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندانش شهادت داد به طوری که مردم کم کم بیدار شدند و به عمق ظلم و ستم و فساد خاندان بنی امیه پی بردند!. (۱۰)
سوم. در مدینه:
کاروان خسته و غم ناک اهل بیت(علیه السلام)، پس از تحمّل سختی‌های راهِ طولانی شام به مدینه، وارد شهر شدند. نسیم بوی آشنای شهر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به مشام کاروانیان می‌رسید، اما آن ها که در هنگام خروج از مدینه با حضرت امام حسین(علیه السلام) حضرت ابوالفضل العباس(علیه السلام)، حضرت علی اکبر(علیه السلام) و... بودند، اینک آن ها به ملکوت اعلی پیوسته اند و اســــراء تنها شده اند!. فقدان آن ها بر اعضای کاروان سنگینی می‌کرد ولی چاره ای نبود و تسلیم قضا و قدر الهی بودند. آن ها خوش حال از این که مأموریت محوله را به خوبی انجام داده اند. کاروان اسراء با حزن و اندوه و گریه و اشک مردم مدینه به زیارت قبر مطهّر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) رفتند و حضرت زینب(سلام الله علیها) با چشمانی گریان، خطاب به رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کرد: « یا جدّاه، انّی ناعیة الیک وَلَدک الحسین[ع]» یعنی، ای جدّ بزرگوار و عزیزم، با حزن و اندوه خبر کشته شدن فرزندت حسین(علیه السلام) را آورده ام. گروهی برای تسلیت به خانه عبدالله بن جعفر رفتند و عبدالله گفت: «خدا را شکر که بچه‌هایم فدای حسین(علیه السلام) شدند و جانشان را برای او دادند». سپس حضرت زینب(سلام الله علیها) به دیدار امّ البنین[مادر حضرت عباس(علیه السلام)] رفت و او را دل داری داد. بنی هاشم با حالت عزاداری بر شهدای کربلا در بقیع اجتماع کردند و نوحه‌های جان گداز سر دادند و بعضی از اعضای کاروان کربلا، به نوحه سرایی و بیان حوادث، سختی ها و شجاعت و چگونگی جان فشانی شهداء و مقاومت اسراء پرداختند. خانواده پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) عزا دار و سیاه پوش شدند و دیگر شادی نکردند!. حضرت زینب(سلام الله علیها) در کنار امام سجّاد(علیه السلام) چگونگی حوادث واقعه کربلا را برای مردم بازگو می‌کردند و اظهار می‌داشتند آن ها همه ی این مصائب را به خاطر خدا تحمل کردند و مانند کوه استوار، لحظه ای از خدا غافل نبودند. در نتیجه حضرت امام زین العابدین(علیه السلام) و حضرت زینب(سلام الله علیها) و سایر اسراء، پاسدار حقیقی و واقعی ثار الله(خون خدا) شدند و نگذاشتند نهضت و حماسه ی جان گداز و خونین کربلا فراموش شود. حادثه ای که موجب حفظ و بقای اسلام از انحرافات و کجی ها شد و بنیان و اساس حکّام فاسق و بی دین و بنی امیه را نابود کرد.(۱۱)
« سلامٌ علیها یوم وُلِدت و یوم تٌوفیّت و یوم تٌبعث حیّا»
ــــــــــــــــــــــــ
پی نوشتها:
۱. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب(علیه السلام) ۳: ۳۵۷.
۲. مسعودی، مروج الذهب... ۳: ۶۳؛ ابن الفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین: ۹۵؛ محمّد زاده، مرضیه؛ بانوی آفتاب: ۲۶.
۳. اربلّی، کشف الغمة فی معرفة الأیمة(علیه السلام) ۲: ۶۳.
۴. ابن سعد، الطبقات الکبری ۶: ۱۰۰.
۵. همان ۸: ۳۴۱؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب(علیه السلام) ۴: ۱۲۲.
۶. مفید، الإرشاد... ۲: ۲۴۸؛ ابو الفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین: ۱۲۲.
۷. ابو الفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین: ۹۵؛ صدوق، کمال الدین، باب ۴۵ ح۳۷.
۸. نهج البلاغة، حکمت ۳۷۵.
۹. ابومخنف، وقعة الطف (تحقیق: یوسفی غروی) ۲۶۲؛ سیّد ابن طاووس، الملهوف...۱۹۱.
۱۰. سید ابن طاووس، الملهوف...: ۳۱۵؛ طبرسی، الاحتجاج ۲: ۱۲۲.
۱۱. مجلسی، بحار الأنوار... ۴۵: ۱۲۴؛ سید ابن طاووس، الملهوف...: ۲۴۰؛ ادب الطف ۱: ۷۱.
ابنا
