حکمت برابری زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) با سیدالشهدا(علیه السلام)
آیة‌الله ری‌شهری می‌گوید: برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) مقید است به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهل‌بیت(علیه السلام) در آن مقطع تاریخی در آن زندگی می‌کردند.
تبار حضرت عبدالعظیم حسنی با چهار واسطه، به سبط اکبر پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندان وحی می‌رسد، احمد بن علی نجاشی -که یکی از ارکان علم رجال است- درباره نسب آن بزرگوار می‌نویسد: هنگامی که جنازه او را برای غسل برهنه می‌کردند، در جیب لباس وی نوشته‌ای یافت شد که در آن، نسبش، این گونه ذکر شده بود: من ابوالقاسم، عبدالعظیم‌بن عبدالله‌بن علی‌بن حسن‌بن زید‌بن علی‌بن حسن‌بن علی‌بن ابی‌طالب هستم.[۱]
حضرت عبدالعظیم که کنیه‌اش ابوالقاسم و ابوالفتح نیز بوده، در روز پنج‌شنبه چهارم ماه ربیع‌الآخر سال ۱۷۳ هجری قمری، در زمان هارون الرشید در مدینه در خانه جدش حضرت امام حسن مجتبی(علیه السلام) متولد شده … و پس از مدت ۷۹ سال و شش ماه و یازده روز قمری عمر، در روز آدینه پانزدهم شوال المکرم سنه ۲۵۲ هجری قمری، در زمان المعتزّ بالله عباسی به سرای آخرت رحلت کرد. [۲]
در ادامه به شرح آیت‌الله محمّد محمّدی ری‌شهری از حکمت برابری زیارت عبدالعظیم(علیه السلام) با زیارت سیدالشهدا(علیه السلام) که در کتاب «حکمت‌نامه حضرت عبدالعظیم(علیه السلام)» آمده است، می‌پردازیم:
برای اثبات عظمت علمی حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) کافی است که بدانیم امام معصوم، مردم را برای حل مشکلات دینی و یافتن پرسش‌های اعتقادی و عملی‌شان به ایشان ارجاع داده است.
صاحب بن عَبّاد در رساله‌ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) نوشته[۳]، در توصیف علمی ایشان آورده است: ابوتراب رویانی روایت کرد که شنیدم ابوحمّاد رازی می‌گفت: خدمت امام هادی(علیه السلام) در سامرا رسیدم و مسایلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم، امام به پرسش‌های من پاسخ داد و هنگامی که خواستم از ایشان خداحافظی کنم، به من فرمود: «ای ابوحماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه‌ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان».[۴]
این تعبیر، به روشنی نشان می‌دهد که حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) در عصر خود، مجتهد توانمندی بوده که براساس اصول و قواعدی که از اهل‌بیت(علیه السلام) در اختیار داشته، می‌توانسته دیدگاه‌های اسلام ناب را در زمینه‌های مختلف اعتقادی و عملی استخراج کند و به پرسش‌های مردم پاسخ گوید.
مهم‌ترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار با فضیلت زیارت سیدالشهدا(علیه السلام) است.
شیخ المحدّثین «صدوق» از محمّد بن یحیی عطّار –که یکی از اهالی ری است– این گونه نقل کرده که خدمت امام هادی(علیه السلام) رسیدم، ایشان فرمود: «کجا بودی؟»
گفتم: حسین بن علی(علیه السلام) را زیارت کردم، امام هادی (علیه السلام) فرمود: «بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی(علیه السلام) را زیارت کرده باشد».[۵]
برای توضیح این روایت و تبیین عظمت معنوی حضرت عبدالعظیم(علیه السلام)، باید موضوعات فضیلت زیارت امام حسین(علیه السلام) و مقصود از برابری زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت امام حسین(علیه السلام) و حکمت آن بررسی شود:
الف ـ فضیلت زیارت امام حسین(علیه السلام)
در احادیث اهل‌بیت(علیه السلام)، فضایل، آثار و برکات فراوانی برای زیارت امام حسین(علیه السلام) بیان شده است، مانند: آمرزیده شدن گناهان، دعای فرشتگان، دعای اهل‌بیت(علیه السلام) طولانی شدن عمر، افزوده شدن روزی، زدوده شدن اندوه، شادی دل، تبدیل شدن بدی‌ها به خوبی‌ها، تبدیل شدن شقاوت به سعادت و برخورداری از حقّ شفاعت، همچنین در شماری از احادیث، فضیلت زیارت امام حسین(علیه السلام) بیشتر از حج و حتی طبق برخی از احادیث، ثواب آن، بیش از هزار حج و هزار عمره است.[۶]
ب ـ مقصود از برابری زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت امام حسین(علیه السلام)
مسئله این است که براساس حدیثِ یاد شده، آیا زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) به طور مطلق می‌تواند جایگزین زیارت امام حسین(علیه السلام) شود و یا در شرایط خاصّی، از چنین فضیلتی برخوردار است؟ در یک جمله، آیا برابری زیارت عبدالعظیم(علیه السلام) و زیارت امام حسین(علیه السلام) مطلق است و یا مقید؟
بی‌تردید، مقصود امام هادی(علیه السلام) در حدیث یاد شده، این نیست که از فضایل زیارت امام حسین(علیه السلام) بکاهد و یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) مبالغه کند.
بنابراین در پاسخ به سؤالی که مطرح شد، می‌توان گفت: برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) مقید است، به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهل‌بیت(علیه السلام) در آن مقطع تاریخی در آن زندگی می‌کردند، در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فرا گرفته بود و جامعه تشیّع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، مُعتـّز و معتمد عباسی، سخت‌ترین دوران‌های تاریخی خود را سپری می‌کرد.
در چنین شرایطی، امام هادی(علیه السلام) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت‌های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) را با زیارت امام حسین(علیه السلام) برابر دانسته است، به تعبیری روشن‌تر، زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) برای کسانی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت امام حسین(علیه السلام) را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) شعبه‌ای از حرم سیدالشهدا(علیه السلام) است و این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل‌بیت(علیه السلام) و عظمت معنوی ایشان است.
ج ـ حکمت برابری زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) با زیارت سیدالشهدا(علیه السلام)
برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت سالار شهیدان ـ هر چند در شرایط ویژه - بی‌تردید بدون حکمت نیست، شاید نتوان به حکمت آن پی برد؛ لیکن راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی، عملی و جهادی آن بزرگوار، جستجو کرد.
در میان امام‌زادگان، شخصیت‌های بزرگی وجود دارند؛ اما درباره هیچ یک از آنها نقل نشده و حداقل به ما نرسیده که زیارتش با زیارت سیدالشهدا برابری کند، بنابراین حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهرش نور حرم حسینی ساطع شود و شمیم دل‌انگیز سیدالشهدا از آن استشمام شود.
احادیث دیگری نیز در فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) نقل شده‌است، مانند آنچه از شهید ثانی در تعلیقه خلاصة الأقوال علامه حلّی از امام رضا(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «هر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند، بر خدا لازم می‌شود که او را داخل بهشت کند».[۷]
پی‌نوشت‌ها:
[۱] رجال النجاشی: جلد ۲، صفحه ۶۷، شماره ۶۵۱
[۲] ر.ک: مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت حضرت عبدالعظیم(علیه السلام): جلد ۳، صفحات ۱۸۱- ۱۸۵ (رساله «عراضة الإخوان: سفرنامه معلّم حبیب آبادی به آستانه حضرت عبدالعظیم و شهرری»، محمدعلی معلّم حبیب‌آبادی.
[۳] این رساله در سال ۵۱۶ قمری به خط یکی از بنی بابویه نگارش یافته است. (ر.ک. خاتمه مستدرک الوسایل: جلد ۴ صفحه ۴۰۴ شماره ۱۷۳)
[۴] شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم حسنی(علیه السلام) و شهرری/مجموعه رساله‌های خطّی و سنگی: ص ۲۳ (رساله «رساله فی فضل عبدالعظیم(علیه السلام) » صاحب بن عباد)
[۵] ثواب الاعمال: صفحه ۱۲۴ حدیث ۱.
[۶]برای آشنایی با متن احادیثی که به آنها اشاره شد، ر. ک: دانشنامه امام حسین(علیه السلام): جلد ۱۱ (فصل سوم و چهارم از بخش سیزدهم) و برای توضیحات لازم، ر. ک: همان: جلد ۱۱، صفحات ۱۰۱-۱۱۱ (پژوهش درباره ارزش زیارت امام حسین علیه‌السلام)
[۷] حاشیة الشهید الثانی علی خلاصة الأقوال: صفحه ۱۹۱ حدیث ۲۸۹، مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم حسنی(علیه السلام) جلد ۳ صفحه ۴۲ (مقاله «زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(علیه السلام)»، رضا استادی)
شیعه آنلاین
