حوادث یازدهم محرم
پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) در عاشورای سال شصت و یک هجری، عمر بن سعد به همراه یارانش تا ظهر روز یازدهم محرم در سرزمین کربلا ماندند و به جمعآوری و تدفین کشتگان خود پرداختند.[۱] آنگاه در حالی که اجساد بیسر و مطهر امام(علیه السلام) و یارانش را بر روی زمین رها کرده بودند، بانگ الرحیل سر داده زنان و دختران سالار شهیدان را که امانتهای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در میان امتش بودند را در برابر دیدگان هزاران دشمن با رویی گشوده و بدون چادر و پوشش بر شترهای برهنه و بیجهاز سوار کردند و همانند اسیران ترک و روم و در حالی که در اوج مصیبت و غم و اندوه به سر میبردند به سوی کوفه حرکت کردند.[۲]
وداع با شهیدان کربلا به دستور عمر بن سعد سپاه کوفه کاروان اسرا را از میان قتلگاه عبور دادند.[۳] در پی این اقدام ناجوانمردانه، داغ اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) تازه شد و صدای شیون و زاری آنان به آسمان برخاست. از قرة بن قیس تمیمی[۴] -که خود یکی از سپاهیان عمر بن سعد و از حاضرین در میدان کربلا بود- روایت شده که میگفت: «پس از عبور کاروان اسرا از میان قتلگاه، زنان اهل بیت(علیه السلام) را دیدم که وقتی بر کشته حسین(علیه السلام) و اهل بیتش گذشتند، شروع به شیون و زاری کردند و به صورتهای خویش میزدند. پس سوار بر اسب از کنارشان گذشتم.... من هر آن چه را فراموش کنم، سخنان زینب(سلام الله علیها)، دختر فاطمه(سلام الله علیها) را فراموش نخواهم کرد، زمانی که بر کشته برادر خویش گذشت، میگفت: «یا محمداه، یا محمداه صلی علیک ملایکة السماء، هذا الحسین(علیه السلام) بالعراء، مزمل بالدماء، [مُعَفَّرٌ بِالتُّرابِ،] ُقَطَّعُ الأعضاء، یا محمداه و بناتک [فِی العَسکَرِ] سبایا، و ذریتک مقتله (قَتلی)، تسفی عَلَیهِمُ الصبا. هذا ابنُکَ مَحزُوزُ الرَّأسِ مِنَ القَفا، لا هُوَ غایِبٌ فَیُرجی ولا جَریحٌ فَیُداوی؛وا محمداه، وا محمداه، فرشتگان آسمان بر تو درود میفرستند، این حسین [تو] است که با تنی پاره پاره و آغشته به خون در این دشت افتاده است، یا محمداه، اینها دختران تو هستند که به اسارت میروند و کسانی که باقی ماندهاند، این کشتگانند که [بیسر و عریان بر زمین افتادهاند و] باد بر آنها میوزد.»[۵] «این، پسر توست، با سرِ بریده از قَفا نه گم شدهای است که به بازگشتش امید باشد، و نه زخمی است که مداوایش کنند»[۶] - [۷] زینب(سلام الله علیها) پیوسته از این سخنان میگفت تا این که به خدا سوگند، دوست و دشمنی را باقی نگذاشت؛ مگر آن که همه از سخنانش به گریه افتادند.[۸] من حتّی اشک بعضی از سپاهیان را دیدیم که بر سُم اسبانشان فرو میریخت.[۹] سپس سکینه(سلام الله علیها) -دختر امام حسین(علیه السلام)- پیش آمد و جنازه پدر را در آغوش گرفت و به عزاداری پرداخت. سخنان او با پدر و گریههایش بر شهید کربلا هم چنان ادامه داشت تا این که گروهی از یاران عمر بن سعد پیش آمدند و او را به زور از پیکر پاک پدرش جدا کردند و کشان کشان نزد دیگر اسرا بردند.[۱۰] دفن اجساد مطهر شهدا بسیاری از مورخان و سیرهنگاران اعم از شیعه و سنی بر این اعتقادند که در روز یازدهم محرم و پس از عزیمت سپاه عمر بن سعد به سوی کوفه، گروهی از بنیاسد که در غاضریه ساکن بودند، خود را به اجساد مطهر امام حسین(علیه السلام) و یارانش رسانده بر آنان نماز گزارده و آنان را دفن نمودند.[۱۱] بنیاسد امام حسین(علیه السلام) را در همین جایی که اکنون قبر شریف آن حضرت(علیه السلام) است، دفن نموده و سپس فرزندش علی اکبر(علیه السلام) را کنار پای آن حضرت(علیه السلام) به خاک سپردند آنان هم چنین برای دیگر شهیدان کربلا -اعم از بنیهاشم و غیر بنیهاشم- گودالی در پایین پای حسین(علیه السلام) کنده و همگی را گرد آورده در آنجا دفن کردند، سپس به سراغ جسم مطهر علمدار کربلا -عباس بن علی(علیه السلام)- رفتند و او را در سر راه غاضریه همان جایی که به شهادت رسیده بود و اکنون قبر شریف او است، دفن نمودند.[۱۲] ورود اسرای اهل بیت(علیه السلام) به کوفه نقل شده بعد از این که اسرای اهل بیت(علیه السلام) را به کوفه منتقل کردند، بسیاری از مردم کوفه به تماشای اسرا آمدند و برخی از آنان چون اسرا را در این وضع ناگوار دیدند، صدا به گریه و زاری بلند کردند، امام سجاد(علیه السلام) سر بلند کردند و خطاب به آنان فرمودند: «اگر شما برای ما گریه و زاری میکنید، پس چه کسی ما را کُشت؟!»[۱۳] سرانجام اسرای اهل بیت(علیه السلام) را پس از مدتی گرداندن در کوچههای کوفه به دارالاماره بردند. آن روز عبیدالله بن زیاد در قصر دار الاماره نشست و بار عام داد و دستور داد تا سر امام حسین(علیه السلام) را در پیش روی او قرار دادند، سپس دستور داد تا اهل بیت امام(علیه السلام) را بر او وارد کردند.[۱۴] پس زنان اهل بیت(علیه السلام) و نیز امام سجاد(علیه السلام) را در حالی که غل و زنجیر بر گردنش افکنده بودند، بر پسر زیاد وارد کردند.[۱۵] شهادت دو نوجوان بنا بر نقل برخی از منابع، پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) و به اسارت در آمدن اهل بیت آن حضرت، دو تن از نوجوانان اهل بیت(علیه السلام) از اسارتگاه عمر بن سعد فرار کردند. این دو نوجوان که از پسران عبداللّه بن جعفر یا پسران پسر عبداللّه بن جعفر بودند، به مردی از قبیله طَی پناه بردند. اما این مرد آن دو نوجوان را با قساوت تمام به شهادت رساند و سرهایشان را نزد ابنزیاد برد. ابنزیاد نیز به مأمورانش دستور داد تا به پاس این عمل ناجوان مردانه، گردن آن مرد را زدند و خانهاش را ویران کردند.[۱۶]
[۱]. شیخ مفید؛ الارشاد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳، ج ۲، ص ۱۱۴ و طبرسی؛ اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق، ج ۱، ص ۴۷۰ و سید بن طاوس؛ اللهوف، تهران، جهان، ۱۳۴۸ش، ص ۱۴۲ و البحرانی، عبدالله؛ العوالم الامام الحسین(علیه السلام)، تحقیق مدرسه الامام المهدی(عج)، قم، مدرسه الامام المهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۷، ص ۳۶۷ و بدون ذکر"تا زمان ظهر"در البلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷، ج ۳، ص ۲۰۶ و الطبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷، ج ۵، ص ۴۵۶. [۲]. سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۴۳. [۳]. در برخی از منابع آمده که عبور اسرا از میان قتلگاه به درخواست خود اسرا بوده است. سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۳۲. [۴]. در برخی روایات نام راوی محمد بن مسلم ذکر شده است. الخوارزمی، الموفق بن احمد؛ مقتل الحسین(علیه السلام)، تحقیق و تعلیق محمد السماوی، قم، مکتبة المفید، بیتا، ص ۳۹. [۵]. البلاذری، پیشین، ص ۲۰۶ و الطبری، پیشین، ص ۴۵۶ و الخوارزمی، پیشین، ص ۳۹ و حلی، ابن نما؛ مثیر الاحزان، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۶، ص ۸۴. [۶]. الخوارزمی، پیشین، ص ۳۹. [۷]. در برخی از منابع براین سخنان، سخنان دیگری نیز اضافه شده است برای اطلاع بیشتر رجوع شود به: سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۳۳ - ۱۳۴ و البحرانی، پیشین، ص ۳۰۳ و ضمن این که در برخی از منابع نیز این سخنان با بیانی متفاوت به ثبت رسیده است. ابن شهر آشوب؛ مناقب آلابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج ۴، ص ۱۱۲. [۸]. البلاذری، پیشین، ص ۲۰۶ و الطبری، پیشین، ص ۴۵۶ و الخوارزمی، پیشین، ص ۳۹ و ابن نما، پیشین، ص ۸۴. [۹]. الخوارزمی، پیشین، ص ۳۹. [۱۰]. سید بن طاوس، پیشین، ص۱۳۴ و البحرانی، پیشین، ص ۳۰۳. [۱۱]. البلاذری، پیشین، ص ۲۰۵ و الطبری، پیشین، ص ۴۵۵ و شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۴ و برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: المسعودی، علی بن الحسین؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، چاپ دوم، ۱۴۰۹، ج ۳، ص ۶۳ و ابن شهر آشوب، پیشین، ص ۱۱۲ و سید بن طاوس؛ الملهوف علی قتلی الطفوف، جمع آوری عبدالزهرا عثمان محمد، قم، المعد، چاپ اول، ۱۹۸۸، ص ۱۰۷. [۱۲]. شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۴ و طبرسی، پیشین، ص ۴۷۰ - ۴۷۱. [۱۳]. الکوفی، ابن اعثم؛ الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۹۹۱، ج ۵، ص ۱۲۱ و سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۴۶. [۱۴]. شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۴ و طبرسی، پیشین، ص ۴۷۱ و سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۶۰. [۱۵]. الخوارزمی، پیشین، ص ۴۰. [۱۶]. البلاذری، پیشین، ص ۲۲۶ و الطبری، پیشین، ص ۳۹۳ و ابنکثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر؛ البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج ۸، ص ۱۷۱.
سید علی اکبر حسینی
سایت پژوهشکده باقر العلوم
