تاکنون آثار و مطالب متعددی در مورد بهاییت به رشته نگارش درآمده و داوری‌های مختلفی در مورد معتقدان این آیین نوظهور صورت گرفته است و هفدمین شماره فصلنامه مطالعات تاریخی جدیدترین محصول فرهنگی در این زمینه است.
در این شماره از فصلنامه خوانندگان به آثاری از روح‌الله حسینیان، سید هادی خسرو شاهی،علی ابوالحسنی، احسان‌الله شکراللهی طالقانی، سید مصطفی تقوی، ابراهیم انصاری، سعید شریفی، رحیم نیکبخت، ابراهیم ذوالفقارِی، علی اکبر علیمردانی، فاطمه نورایی‌نژاد و محمد حسن رجبی در مقالاتی با عناوین بهاییت، رژیم پهلوی و مواضع علما، نگاهی به خاطرات صبحی، اظهارات و خاطرات آیت‌الله حاج شیخ حسین لنکرانی درباره بابیگری و بهاییگری، خشت اول: بازشناسی و بازخوانی اسناد و نسخه‌های توبه‌نامه سید علی محمد باب، بهاییت و سیاست عدم مداخله در سیاست، بهایی‌ها و اسراییل، شیفتگی عبد بهاء به غرب؛ در اندیشه و عمل، فعالیت بهاییان در آذربایجان به روایت اسناد، اولین زن کابینه، بهاییت و اوقاف، مکتبوبی از ابوالفضل گلپایگانی در باب معاد و مباحثه وی با حکیم جلوه، ردیه‌ای بر تفسیر و تاویل بهاییان از مشروطیت آشنا می‌شوند. ۱
برای آشنایی بیشتر با محتوای این شماره فصلنامه و اهداف پدیدآورندگان این اثر باب گفتگویی را با هدایت‌الله بهبودی سردبیر فصلنامه مطالعات تاریخی بازکردیم.
- آقای بهبودی! تاکنون آثار متعددی در مورد بهاییت نوشته شده که نمونه آخر آن ویژه نامه روزنامه جام جم است. بفرمایید که در این شماره از فصلنامه شما به کدام پرسش پاسخ نگفته در مورد بهاییت خواستید جواب دهید؟
* بسم‌الله الرحمن الرحیم، اگر دوستانی که علاقه‌مند به پژوهش هستند دقت کرده باشند، از انقلاب تاکنون مجموعهای که توانسته باشد در مورد فرقه سیاسی بهاییت با نگرش تاریخی یک محصول مکتوب بدست داده باشد، نداریم. یعنی مجموعهای در مورد بهاییت که در صورت مراجعه علاقه‌مندان به کتابخانه‌ها در دسترس آنها قرار گیرد وجود نداشت.
- منظورتان این است که به آثاری که تاکنون در این زمینه نوشته شده نقد دارید؟
* بهبودی: من از مجموعه مقاله صحبت می‌کنم نه کتابهایی که تاکنون در این زمینه نوشته شده است. به هر حال یک جنگی که بتواند لایه‌های این فرقه سیاسی را بازکاوی کند نداشتیم. به همین خاطر در سال ۸۵ هییت تحریریه فصلنامه مطالعات تاریخی این موضوع را در دستور کار خود قرار داد و بعد از چهارده ماه رایزنی با نویسندگان و پژوهشگران موفق به انتشار چنین مجموعهای شد. البته این قدم اول و آخر نیست. مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی قرار است برنامه‌های دیگری را در این زمینه تدارک ببیند که انشاءالله بعد از انتشار در دسترس علاقه‌مندان به تاریخ قرار خواهد گرفت. به هر حال این مجموعه یک مصدر کتابخانه‌ای است که یافته‌های تازه و مدارک جدیدی را در خود دارد و البته جای نقد هم ممکن است داشته باشد که در طول زمان آشکار می‌شود.
- با تورقی در این فصلنامه خواننده متوجه خواهد شد که نویسندگان مقالات آن کمتر از منابع بهایی استفاده کردند و جز یک مقاله، بقیه مطالب عمدتاً به منابع غیر بهایی یا منابعی که توسط کسانی که از بهاییت برگشتند و به انتقاد از این آیین پرداختند ارجاع داده شده است. فکر نمی‌کنید این موضوع، یکی از نکات ضعف‌های این مجموعه باشد؟
* بهبودی: انتقاد شما وقتی وارد بود که ما می‌خواستیم به مبانی اعتقادی بهاییت ورودی داشته باشیم. بنابراین لابد و ناچار به مراجعه به منابع بهاییت بودیم. ما در اینجا کاری به مبانی اعتقادی بهاییت نداشیم و صرفاً یک پژوهش تاریخی در این مورد عرضه کردیم. اینکه بهاییت با چه خاستگاه اجتماعی و سیاسی بوجود آمده و چه کارکردهایی در دوره قاجاریه و پهلوی داشته است. بنابراین ما قبل از اینکه نیاز به منابع بهایی داشته باشیم نیازمند مدارک و اسنادی بودیم که در مورد فرقه بهایی و بدست خود حکومت پهلوی نوشته شده بود و اسناد منتشر شده و منتشر نشده آن را در معرض دید مخاطبان قرار دهیم.
- البته منابع تاریخی فرقه بهاییت کم تعداد نیستند و در این زمینه می‌توان به تاریخ نبیل، ظهور الحق، واقعه راستین نور و خاطرات حاج سیاح اشاره کرد. یعنی منابع بهایی صرفاً اعتقادی نیست بلکه آثار و نوشته‌هایی هم دارند که به تاریخ سیاسی و اجتماعی این فرقه نیز پرداخته است. در واقع در شرایط فعلی، بهایی‌ها در عرصه وبلاگ نویسی و اداره سایت نیز فعال هستند و مدعیات تاریخی زیادی نیز بخصوص در مورد نقش بهاییان در جنبش مشروطه ایران ارائه می‌کنند.
* بهبودی: البته در شماره این فصلنامه مقالات آقایان منذر، سید مصطفی تقوی و سعید شریفی ارجاعاتی متعدد به منابع بهایی دارند.
- به اعتقاد من، انتشار فصلنامه‌ای تخصصی با انتشار مجموعهای از اسناد متفاوت است. آیا به نظر شما لزومی داشت که در کنار مباحث تحلیلی و پژوهشی نویسندگان ویژه نامه بهاییت، با این تعداد زیاد اصل سندها را منتشر کند؟
* بهبودی: انتشار اسناد به خاطر اهمیت آن بوده است. فرض اگر آیت‌الله بروجردی علیه بهاییان اقدامی صورت داده باشد که سند آن جایی منتشر نشده باشد، انتشار آن اهمیت دارد. یا اینکه به سندی برخورد کنید که شرح فعالیت‌های ۹ ساله یا ۹ ساله‌ای از فعالیت بهاییان برای گسترش عقایدشان در ایران را ارائه داده باشد طبیعی است که آن را منتشر می‌کنید. بنابراین علت اصلی انتشار اسناد بنا به ضرورت و اهمیت آن بوده است.
- همانطور که وعده کردید، فصلنامه شماره ۱۷ مطالعات تاریخی اولین و آخرین کار مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی در این زمینه نخواهد بود. شماره بعدی این مجموعه در چه زمانی و با چه کیفیتی منتشر خواهد شد؟
* بهبودی: ما برای بررسی پرونده بهاییت دو شماره را در نظر گرفتیم که فصلنامه هفدهم مطالعات تاریخی، اولین شماره از این مجموعه است. برای انتشار شماره دوم آن اقداماتی را انجام دادیم و ۵۰ درصد از مقالات آن را تهیه کردیم. البته فصلنامه ۱۸ مطالعات تاریخی که بعداً منتشر خواهد شد به پرونده بهاییت اختصاص نخواهد داشت بلکه ما منتظر بازخوردهای انتشار شماره اول پرونده بهاییت هستیم تا بتوانیم تبعات آن را در شماره‌های بعدی لحاظ بکنیم. البته یکی از برنامه‌های ما این است که در صورتی که حجم مقالات بالا بود آن را به صورت کتاب منتشر کنیم.
- بحث و بررسی در مورد موضوع بهاییت در رشته تاریخ تا مقطع حکومت پهلوی امتداد پیدا می‌کند و پرداختن به این موضوع از این مقطع به بعد ظاهراً به رشته‌های دیگر غیر از تاریخ ارجاع داده شده است. شما با انتشار این فصلنامه قصد سد شکنی دارید؟
* تعمدی برای این کار نبوده است. عاملی که باعث ایجاد مانع برای پرداختن به موضوع بهاییت بعد از انقلاب شده سیاسی شدن این مسئله است. یعنی حضور بهاییان در خارج از کشور و حمایت‌های آمریکا، انگلیس و اسراییل از این فرقه دست ساز بخصوص در بعد از انقلاب بحدی که برخی از مسیولان مراکز ایرانشناسی در برخی مجامع بین‌المللی با حمایت قدرت‌های بزرگ از میان بهاییان انتخاب می‌شوند موضوع را شدید سیاسی و آن را از صورت تاریخی خارج کرده است. پرداخت و نگاه ما به مسائل جاری کشور کاملاً است و ما باید به مقطعی مراجعه می‌کنیم که کار روی این موضوع شکلی تاریخی داشت البته برای پرداختن به مسئله بهاییت بعد از انقلاب اسلامی مانعی جدی ندارد و حتی در ویژه نامه‌ای که اخیراً توسط روزنامه جام جم و با همت موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران منتشر کرده به وضعیت فعلی فرقه بهاییت و ارتباط آنها را با آمریکا و انگلیس و اسراییل پرداخته است.
- فصلنامه مطالعات تاریخی چه برنامه‌هایی دیگری برای بررسی فرقه سیاسی بهاییت دارد؟
* انتشار این شماره از فصلنامه روال طبیعی خود را داشته و ممکن است برخی موضوعات تکراری باشد. البته بدین معنی نیست که موضوعات تاریخی مثل مشروطه، فداییان اسلامی و... که قبلاً مورد بررسی قرار گرفته در تحقیقات جدید مورد توجه نباشد بلکه موضوعات تکراری مثل هر اثر تاریخی حاوی اطلاعات جدیدی است.
نکته دیگری اینکه ارائه و انتشار آثاری در مورد بهاییت، تبعات خاص خود را بخصوص در میان بهاییان خواهد داشت و این مسئله در خصوص انتشار ویژه نامه بهاییت جام جم هم کاملاً نمود داشت و نشاندهنده حساسیت معتقدان به این فرقه در قبال مباحث علمی است. ما متوجه شدیم که نسل جوان بهاییت به لحاظ تاریخی آشنایی کافی با گذشته این فرقه ندارد و به همین خاطر معتقدیم در صورت وجود یک وجدان موجه و انتشار مطالب علمی پیروان این فرقه دست ساز با سابقه و گذشته سیاسی بهاییت آشنایی بیشتری پیدا خواهند کرد.
/
خبرگزاری فارس
