برخی از ویژگیهای حضرت علی علیه السلام در گوشه ای از بیانات جاحظ
- نظّام: علیبن ابیطالب، گوینده را مایه گرفتاری و آزمایشی سخت است، اگر در حق او سنگ تمام گذارد به افراط و غلو انجامد، و اگر از حقّش بکاهد به زشتی و گناه در افتد؛ حد میانه هم چندان ظریف و تیز زبان و بلند ستیغ است که آگاهی از آن و صعود بر آن بسی دشوار آید مگر بر گوینده زیرک و هوشمند. (سفینة البحار ۱ / ۱۴۶، به نقل از جاحظ.)
- جاحظ با همه عداوتی که با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دارد در رسالهای که در فضل اهل بیت - علیهم السلام - نوشته گوید: زادگاهش مکانی والا، تربیتش مبارک و با کرامت، مقامش ارجمند و دانشش بسیار است، نظیری برایش نیست، همتش عالی، نیرویش کامل، بیانش شگفت، زبانش سخنور و سینهاش فراخ و گشادهاست... (نهجالصباغه ۳ / ۱۵۰.)
- ابنابیالحدید گوید: معاویه مردم عراق و شام و سرزمینهای دیگر را به دشنام و بیزاری از علی علیه السلام واداشت و به همین روش بر منابر اسلام خطبه خواند، و این در روزگار بنیامیه سنّتی شد تا آنکه عمربن عبدالعزیز به حکومت رسید و این بدعت را برداشت. شیخ ما ابوعثمان جاحظ آوردهاست: معاویه در پایان خطبه نماز جمعه میگفت: “خداوندا، ابوتراب از دین تو منحرف شده، و راه تو را مسدود کردهاست، پس او را سخت لعنت کن و به عذابی دردناک گرفتار ساز”. این مطلب را به سراسر کشورهای اسلامی نوشت، و به این کلمات تا خلافت عمربن عبدالعزیز اشاره میرفت. و نیز ابوعثمان گفتهاست: هنگامی که هشامبن عبدالملک به حج رفت در موسم حج خطبه خواند، پس مردی برخاست و گفت: ای امیرمؤمنان، امروز روزی است که خلفا لعن ابوتراب را در آن مستحب میدانستند! هشام گفت: ساکت باش که ما برای این کار نیامدهایم. مبرّد در “کامل” گفتهاست: خالدبن عبداللَّه قسری درروزگاری که در خلافت هشام امیر عراق بود علی علیه السلام را بر بالای منبر لعن میکرد و میگفت: “خداوندا، علیبن ابیطالببن عبدالمطّلببن هاشم، داماد و همسر دختر رسول خدا و پدر حسن و حسین را لعنت کن”. سپس به مردم روکرده میگفت: آیا نام او را درست و کامل بیان کردم؟! و نیز ابوعثمان روایت نموده: گروهی از بنیامیه به معاویه گفتند: ای امیرمؤمنان، تو به آرزویت رسیدهای، چه بهتر که دیگر دست از لعن این مرد برداری! معاویه گفت: نه، به خدا سوگند دست برندارم تا بر این کار کودکان بزرگ شوند و بزرگان پیر گردند و هیچ گویندهای فضیلتی را از او یاد نکند... و سیرهنویسان روایت کردهاند که ولیدبن عبدالملک در روزگار خلافت خود اینچنین از علی علیه السلام یاد کرد: “لعنهاللَّهِ -و اللَّهُ را به غلط اللَّهِ گفت- او دزد پسر دزد بود”. مردم از غلط او در کلمهای که هیچ کس غلط نمیگوید و از اینکه حضرتش را به دزدی نسبت داد تعجب نموده گفتند: نمیدانیم کدام یک شگفتآورتر است؟! و ولید اشتباه زبانی فراوان داشت. و مغیرةبن شعبه که در آن روزگار از سوی معاویه امیر کوفه بود، حُجربن عَدی را دستور داد که در میان مردم برخیزد و علی علیه السلام را لعنت کند. حجر نپذیرفت و مغیره او را تهدید کرد. حجر برخاست و گفت: ای مردم، امیر شما مرا دستور داده که علی را لعن کنم، پس او را لعنت کنید. مردم کوفه گفتند: خدا او را لعنت کند. و منظور حُجر از “او” مغیره بود... و حجاج -لعنه اللَّه- علی علیه السلام را لعن میکرد و دیگران را نیز به آن وامیداشت. روزی در حالی که سواره میرفت کسی راه بر او گرفت و گفت: ای امیر، خانوادهام مرا عاق کرده و نامم را علی نهادهاند؛ نام مرا تغییر ده و صلهای به من ده که مرا بسنده باشد زیرا که من مردی فقیرم. حجاج گفت: به خاطر ظرافتی که در این باره به کار بردی تو را فلان نامیدم و فلان کار را به تو سپردم، برو تحویل بگیر. و ابنکلبی از پدرش از عبدالرحمنبن سایب روایت کرده که گفت: روزی حجاج به عبداللَّهبن هانی -که مردی بود از بنیاَود که طایفهای از قحطان بودند، و از بزرگان قوم خود بود و در همه جنگها با حجاج شرکت داشت و از یاران و شیعیان او به شمار میرفت- گفت: به خدا سوگند من هنوز پاداش تو را ندادهام. سپس نزد اسماءبن خارجه بزرگ بنیفزاره فرستاد که دخترت را به همسری عبداللَّهبن هانی درآر؛ وی گفت: نه، به خدا سوگند چنین نکنم و کرامتی نزد من ندارد. حجاج تازیانه طلبید. وقتی اسماء شکنجه را به چشم دید گفت: آری، او را همسر میدهم. آنگاه نزد سعیدبن قیس هَمْدانی رییس یمامه فرستاد که دخترت را به همسری عبداللَّهبن اَود درآر؛ او گفت: اَود کیست؟ نه، به خدا سوگند او را همسر ندهم و کرامتی ندارد. حجاج گفت: شمشیر بیاورید! وی گفت: مرا رها کن تا با خانوادهام مشورت کنم؛ با آنان مشورت نموده، گفتند: او را همسر ده و خود را گرفتار این فاسق مساز؛ او هم چنین کرد. حجاج به عبداللَّه گفت: من دختر بزرگ قبیله فزاره و دختر بزرگ قبیله همدان و بزرگ کهلان را به همسری تو آوردم در صورتی که اَوْدی در کار نبود. عبداللَّه گفت: خدا امیر را به صلاح دارد، این را مگویید، زیرا ما مناقبی داریم که احدی از عرب ندارد. حجاج گفت: آنها چیست؟ عبداللَّه گفت: امیرالمؤمنین عبدالملک هیچگاه در اجتماع ما سب نشدهاست. گفت: به خدا این منقبتی است. عبداللَّه گفت: و در جنگ صفّین هفتاد مرد از ما همراه امیرالمؤمنین معاویه بود و یک نفر هم از ما با ابوتراب نبود و او به خدا سوگند تا آنجا که من میدانم مرد بدی بود. حجاج گفت: این هم به خدا منقبتی است. عبداللَّه گفت: زنانی از ما بودند که نذر کردند اگر حسینبن علی کشته شود هر کدام ده شتر بکشند و چنین کردند. گفت: این هم به خدا منقبتی است. عبداللَّه گفت: و هیچ مردی از ما نیست که ناسزا و لعن علی را بر او عرضه کنند جز آنکه چنان کند و حتی دو فرزندش حسن و حسین و مادرشان فاطمه را هم بیفزاید. حجاج گفت: این هم به خدا منقبتی است. (شرح نهجالبلاغة ۴ / ۵۶ - ۶۱.)
سایت فطرت
