ابن براج مصری؛ عزالدین و عزالمؤمنین
فقیه بزرگ و قاضی طرابلس شام، سعد الدین ابوالقاسم عبدالعزیز بن نحیری بن عبدالعزیز ابن برّاج طرابلسی، معروف به ابن برّاج و قاضی، در حدود سال 400 هجری قمری در منطقه مصر به دنیا آمد.
مقام علمی
قاضی، ابن براج تـحـصیلات خود را ابتدا در زادگاه خویش شروع کرد، آوازۀ درس سید مرتضی علم الهدی او را به بغداد کشاند. ابن براج در سال 429 قمری در درس وی حاضر شد و هفت سال یعنی تا زمان درگذشت سید مرتضی نزد او دانش آموخت. می‌توان قاضی را برجسته‌ترین و نامدارترین شاگرد علم الهدی، پس از شیخ ابوجعفر طوسی دانست.
ابن براج پس از درگذشت علم الهدی، در مجلس درس شیخ طوسی شرکت جست و چند سالی نیز در محضر او بود. وی در سال 438 ق به عنوان نماینده و جانشین شیخ رهسپار طرابلس شام شد.
تألیفات
ابن براج تأالـیـفـات مـتـعدد و نوشتههای پرباری در فروع فقهی دارد که از آن میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الجواهر: در این کتاب حدود 820 پرسش در باب‌های گوناگون فقه مطرح و به آنها پاسخ داده شده است. برخی برآنند که این کتاب اولین نوشته‌ای است که مسائل فقهی را به صورت پرسش و پاسخ طرح نموده است.
شرح جمل العلم و العمل: که شرحی است بر بخش فقهی کتاب جمل العلم والعمل تألیف علم الهدی، این کتاب مختصر به بیان احکام طهارت، نماز میت، روزه، اعتکاف، حج و زکات پرداخته است و از ویژگی‌های آن این است که نظرهای فقهی گروهی از صحابه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و تابعین و فقیهان سده اول و دوم هجری قمری را در بردارد.
از دیگر آثار وی می‌توان از المعالم، المنهاج، الکامل، روضه النفس فی احکام العبادات، المقرب، المهذب، الموجز و حسن التصریف را نام برد.
شاگردان
فقیه بزرگوار مرحوم قاضی ابن براج شاگردان بسیاری تربیت کرد که به برخی از آنان اشاره خواهیم کرد: حسک ابن بابویه، عبدالجبّار مقری رازی، عبدالرحمان نیشابوری خزاعی، حسن بن عبدالعزیز جیهانی، قاضی بن ابی کامل طرابلسی، ابوجعفر مجمد حلبی، زید بن داعی، کمیح و بسیاری دیگر.
قاضی از نگاه دیگران
صـاحب ریحانه الادب درباره او میگوید: شیخ عبدالعزیز بن براج شامی حلبی طرابلسی، مکنی به ابـوالـقـاسم، ملقب به قاضی، موضوف به عزالدین و عزالمؤمنین، ازاکابر فقهای امامیه اواخر قرن پـنـجـم هجرت، از وجوه و اعیان ایشان و از تلامذه سید مرتضی علم الهدی بود ماهی هشت دینار از طرف سید، شهریه داشت به جهت تلمذ و انسی که با او داشته اسـت، او را خـلـیـفـه الـمـرتضی گفتهاند. ابن براج از اساتید معظم خود، سید مرتضی و ابوالفتح کـراجکی روایت کرده است و از راویان او شیخ عبدالجبار مفید رازی است که در ولایت ری، فقیه امامیه بوده است و جمعی از اکابر وقت نیز از او روایت میکنند. قضاوت او در طرابلس بیست یا سی سال ادامه داشته، به همین جهت به لقب قاضی شهرت یافته است.
وفات
فقیه بزرگ ابن براج پـس از حدود هشتاد سال عمر با برکت و اجرای احکام اسلام، در نهم شعبان سال 481 هجری قمری در طرابلس درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
منابع
دایرة المعارف تشیع
تاریخ فقه و فقها، ابوالقاسم گرجی، مؤسسه سمت، تهران
ریحانة الادب، محمد علی مدرس خیابانی تبریزی، انتشارات علمی، تهران
نویسنده: سید محمد ناظم زاده قمی
سایت ابنا
