آیت‌الله شیخ محمد‌حسن نجفی-2
ولادت
فـقـیـه بزرگوار، آیت اللّه شیخ محمد حسن نجفی اصفهانی، معروف به صاحب جواهر، از شخصیتهای خود ساخته است که در سال 1200 یا 1202 هجری قمری در نجف و در دامان خاندان علم و فضیلت به دنیا آمده است.
مقام علمی
تازه خواندن و نوشتن را فراگرفته بود که وارد حوزه علمیه نجف اشرف شد و دروس مقدمات و سطح را به سرعت نزد اساتیدی همچون سید حسین شقرایی عاملی و شیخ قاسم آل محیی الدین و شیخ حسن گذراند و در نوجوانی به درس خارج فقه و اصول راه یافت و سالیان دراز در عالیترین سطح دروس حوزه علمیه، در درس آیت الله شیخ جعفر کاشف العظا، آیت الله سید مهدی بحرالعلوم، آیت الله سید جواد عاملی و آیت الله شیخ موسی کاشف الغطا شرکت کرد. با پشتکار و نبوغی که داشت توانست در 25 سالگی به درجه اجتهاد نایل آمد و نگارش کتاب بی همتای"جواهر الکلام"را آغاز کند.
عصر مرحوم شیخ مصادف بود با حکومت شاهان قاجار، یعنی فتحعلیشاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه، و این دوران همزمان بود با جنگهای ویرانگر قاجار با قبایل افغان و روسیه تزاری و ترکان عثمانی. ولی مرجعیت شیعه آن قدر اقتدار مرکزی نداشت که بتواند حاکمیت امت اسلام را در اختیار بگیرد. از طرفی مرجعیت شیعه که در نجف اشرف بود، نفوذ سیاسی بر جامعه ایران نداشت و همه چیز در اختیار شاه و شاهزادگان بود.
شاگردان شیخ
1 - آیت الله سید حسین کوه کمری، که بعد از وفات شیخ انصاری به مرجعیت رسید که بسیاری از شیعیان آذربایجان، تفلیس و ایروان از او تقلید می‌کردند.
2 - آیت الله شیخ جعفر شوشتری، که از مراجع تقلید و محدثین بزرگ بود اما به خاطر علاقه وافر او به اهل بیت(علیه السلام) او را بر آن داشت تا به منبر برود و به ذکر روضه‌های جانسوز بر شنوندگان تأثیر بسیار گذارد.
3 - شیخ محمد ایروانی، که پس از وفات آیه الله سید حسین کوه کمری مرجعیت تقلید بسیاری از شیعیان ایران، هند، ترکیه، قفقاز، و روسیه را عهده دار گردید.
4 - ملا علی کنی. 5 ـ آیت اللّه میرزا حبیب اللّه رشتی. 6 ـ آیت اللّه شیخ محمد حسن آل یس. 7 - آیت اللّه سید حسن مدرس اصفهانی. 8 ـ آیت اللّه شیخ محمد حسن مامقانی. 9 ـ آیت اللّه میرزا حسین خلیلی. 10 ـ آیت حاج شیخ محمد حسین کاظمی. 11 ـ آیت اللّه شیخ عبدالحسین شیخ العراقین تهرانی.
و دهـهـا تـن از بزرگان که نام آنها در اینجا نمی‌گنجد. بطوری که در کتاب روضات الجنان آمده است که حدود شصت مجتهد مسلم در درس شیخ حضور داشتند و البته مرحوم شیخ مرتضی انصاری(ره) نیز به عنوان تیمن و تبرک در درس صاحب جواهر شـرکـت مـیجـسـت.
تألیفات
مرحوم شیخ کتابهای متعددی را به رشته تحریر درآورده است از جمله: نجاة العباد فی المعاد درباره احکام طهارت و نماز، هدایة الناسکین درباره احکام حج، رسالهای در احکام خمس و زکات، رسالهای در احکام روزه که به فارسی ترجمه شد، رساله ای در احکام ارث و مقالاتی پیرامون اصول فقه.
اما مهمترین کتاب ایشان که در 25 سالگی نگارش آن را آغاز کرد و تقریبا اتمام آن 32 سال به طول انجامید کتاب بی همتای"جواهر الکلام"در شرح کتاب شرایع الاسلام محقق حلی است. کتاب معروف و معتبر جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام کتابی است در برگیرنده همه ابواب فقه، و ترتیب آن بر طبق شرایع است. برخی ویژگیها و امتیازهای این کتاب عبارت است از:
1- در این کتاب نام بیشتر فقیهان شیعه آورده شده و دیدگاههای آنان بررسی شده است.
2- از روایتهای متعدد در هر مسأله، تنها به روایات مورد نیاز اشاره شده و نقل گردیده است و به هنگام نیاز، به برخی از روایتهای اهل تسنن نیز، اشاره شده است.
3- عبارتهای متن کتاب بسیار روان و شیوا و شیوه استدلالش، رسا و گویاست.
4- علامه حاج آقا رضا همدانی در کتاب مصباح الفقیه، درباره کتاب جواهر این مثل معروف را می‌آورد:"کل الصید فی جوف الفرا"یعنی با صید چنین چیزی از دیگر شکارها بی نیاز خواهی بود.
5- از بیشتر متون فقهی و کتابهای استدلالی نام برده و مطالب آنها بررسی و رد و اثبات شده است.
آثار ماندگار شیخ
یکی از آثار ماندگار شیخ در راه رفاه عمومی و آسایش مردم نجف، آبیاری نجف اشرف و حفر کانال معروف بـه"نـهر صاحب جواهر"است که از فرات تا نجف کانال بسیار وسیع و عمیقی بازگشود که هـزیـنـههای بسیاری را صرف کردند تا مردم را از بی آبی نجات دادند و اجرای این تصمیم با همت جـمعی از مردم نیکوکار صورت گرفت.
شیخ به مسجد سهله علاقه فراوان داشت و هم او بود که حرکت به سوی مسجد سهله را چهارشنبه شـبـها، پایهگذاری نمود و جمعی از شاگردانش با او حرکت می‌کردند و شب را در آنجا بیتوته و عبادت مینمودند، به همین منظور دستور احداث وضوخانه و مکانی برای سکونت خادمان مسجد سهله را ابلاغ نمود.
از دیگر آثار ایشان میتوان به: ساختن گلدسته برای مسجد کوفه، بنای ساختمان حرم حضرت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در کوفه، اشاره نمود.
از خصوصیات اخلاقی ایشان این بود که همواره لباسهای بسیار تمیز میپوشید، ظاهری بس آراسته داشت، بسیار قانع، فروتن و شکیبا بود، به شاگردانش احترام خاصی میگذاشت و با آنها با عطوفت و مهربانی کامل رفتار می‌نمود و نسبت به آنان همانند پدر مهربان بود.
وفات
اواخر ماه رجب 1266 بود و صاحب جواهر در بستر بیماری دستور داد علمای بزرگ نجف نزد او بیایند. همه با چهرهای غمناک از مریضی مرجع تقلید شیعیان، حاضر شدند. صاحب جواهر دستور داد تا شیخ مرتضی انصاری را نیز حاضر کنند، آن گاه صاحب جواهر شیخ را بر بالین خود نشاند و دستش را بر بالای قلب خود گذاشت و گفت حالا مرگ بر من گوارا است. و رو بـه حـاضـریـن کرد و گفت:"این مرد پس از من مرجع شما خواهد بود."و بعد رو به شیخ کرد و گـفـت:"تـو هـم از احـتـیاطات خود کم کن، زیرا که دین اسلام آیین سهل و آسان است."بدین ترتیب زعامت حوزه علمیه نجف را که کوچکترین دلبستگی به آن نداشت، به شیخ مرتضی انصاری منتقل کرد.
سرانجام شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر الکلام، در روز اول شعبان 1266 هجری قمری در نجف اشرف، جان به جان آفرین تسلیم کرد و در مقبرهای در جوار حرم امیر مومنان علی (علیه السلام) که هم اکنون به نام او معروف است، مدفون گردید.
منابع
روضات الجنات، میرزا محمد باقر خوانساری، ترجمه ساعدی، تهران،نشر اسلامیه
گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، تهران، کتابفروشی اسلامیه
فرهنگ جهاد، شماره سی و ششم
فقه اهل بیت، شماره هشتم
نویسنده: سید محمد ناظم زاده قمی
سایت ابنا
