آیت الله بحرالعلوم
فقیه و عارف بزرگ آیت الله العظمی سید محمدمهدی طباطبایی مشهوربه بحرالعلوم در اول شوال یعنی عید فطر سال 1155 هجری قمری در شهر کربلا به دنیا آمد. پدر بزرگوارش آیت الله سید مرتضی طباطبایی بروجردی از علما و مراجع کربلا بهشمار میرفت
مقام علمی
مرحوم بحرالعلوم مقدمات علوم دینیه از جمله علوم نحو و صرف و ادبیات و منطق و فقه و اصول را نزد پدر گرامیش و دیگر علمای بزرگ در کمتر از چهار سال فرا گرفت. ایشان برای استفاده از اساتید بزرگ آن زمان عازم شهر نجف اشرف شد و در درس خارج حضرت آیت الله وحید بهبهانی و نیز درس شیخ یوسف بحرانی صاحب حدایق راه یـافـت و پس از پنج سال به درجه اجتهاد دست یافت. او حکمت و فلسفه را نزد آقا میرزا ابوالقاسم مدرس فرا گرفت. البته با سفری که مرحوم سیدمحمدمهدی به قصد زیارت مرقد مطهر امام رضا(علیه السلام) و دیدار با علمای بزرگ ایران وارد مشهد مقدس شده بود که حدود هفت سال نیز به طول انجامید، دوباره فلسفه و کلام را نیز نزد فیلسوف بزرگ میرزا مهدی اصفهانی خراسانی فراگرفت.
آیت الله العظمی علامه بحر العلوم با درگذشت مرحوم وحیدبهبهانی در سال 1186 هجری قمری در حالی که سی سال بیشتر نداشت عهدهدار مقام مرجعیت و زعامت حوزه علمیه شد و در عین حال که به تدریس و تالیف اشتغال میورزید، به امور فقرا و مستمندان نیز رسیدگی کرده، مسائل و مشکلات اجتماعی مردم را حل و فصل مینمود. ایشان برای اینکه بتواند به همه مسائل بپردازد و نظمی به حوزه‌های علمیه بدهد، از شخصیتهای برجستهای که معاصر او بودند به همکاری دعوت کرد به طوری که شـیخ جعفر کاشف الغطا را برای فتوی و پاسخ به احکام شرعی تعیین نمود. شیخ حسین نجفی را به عـنـوان امـام جـمـاعت در مهمترین مسجد یعنی مسجد هندی نصب نمود و شیخ شـریـف الدین محی الدین را برای قضاوت و حل وفصل دعاوی مردم گماشت.
اساتید، شاگردان و آثار
اساتید مرحوم علامه آیت الله العظمی بحرالعلوم همگی از بزرگان و زعمای زمان ایشان بودهاند که برخی از آن بزرگواران عبارتند از: وحید بهبهانی، سیّد عبد باقی حسینی خاتون آبادی، شیخ محمّد باقر هزار جریبی غروی، شیخ محمّد مهدی فتونی عاملی، سیّد حسین موسوی خونساری، سیّد مرتضی طباطبایی، سیّد حسین حسینی قزوینی، شهید سیّد مهدی اصفهانی، شیخ محمّد تقی دورقی، شیخ عبد نبی قزوینی، شیخ اسد الله شوشتری، شیخ یوسف بحرانی و دیگر بزرگان.
اما شاگردان مرحوم آیت الله العظمی بحرالعلوم نیز از دانشمندان بزرگ شدند و به مقامات والا دست یافتند که به برخی از آنان اشاره خواهیم کرد: شیخ جعفر کاشف الغطا،، سید محمد جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه، شیخ محمد تقی اصفهانی، صاحب حاشیه بر معالم، شیخ احمد نراقی صاحب مستند الشیعه فی احکام الشریعه، شیخ ابوعلی حایری مؤلف منتهی المقال در علم رجال، شیخ اسداللّه تستری مولف المقابیس در اصول، شیخ محمد علی زینی عاملی نجفی، سید میرعلی طباطبایی،، مولی محمد شفیع استرآبادی و بسیاری بزرگان دیگر.
مرحوم بحرالعلوم در علوم و دانشهای گوناگون دارای تالیف و اثر است که برخی از این آثار عبارتند از: مصابیح در فقه، الـدره الـنـجفیه که کتاب شعری است در باب فقه اهل بیت(علیه السلام)، مـشـکـاه الهدایه، الفواید الاصولیه، حاشیه علی طهاره شرایع المحقق الحلی، الفواید الرجالیه پیرامون علم رجال، رساله فی الفرق و الملل، تحفه الکلام فی تاریخ مکه و بیت اللّه الحرام، شرح باب الحقیقه و المجاز، قواعد احکام الشکوک، الدره البهیه فی نظم بعض المسائل الاصولیه و دیوان شعری که ایشان خود سروده است.
آثار ماندگار
مرحوم علامه بحرالعلوم در زمان تصدی امر مرجعیت در نجف اشرف آثار گرانبهایی را پایهگزار شد که برخی از آنها عبارتند از:
مشخص کردن مقام امام زمان (عج) در مسجد سهله، بنا کردن گلدسته در صحن شریف علوی در طرف جنوبی و تعمیر خرابیهای حرم، ترغیب و راهنمایی نسبت به تعمیر مسجد شیخ طوسی در نجف اشرف، ایجاد کتابخانه خطی، بالا آوردن ارتفاع مسجد کوفه به منظور سهولت در تطهیر و پاک نمودن آن، مشخص کردن جایگاه مسجد راس الحسین در نجف اشرف، تعیین جایگاه قبر مختار ثقفی که الان به قبر مسلم معروف است، تعیین جایگاه مرقد حضرت هود و صالح در نجف اشرف، اضافه کردن مقداری از اراضی به مساحت حرم مطهر علی بن ابیطالب(علیه السلام) و بسیاری امور دیگر.
چند ملاقات با امام زمان(عج)
روزی علامه بحرالعلوم همراه برخی طلابش به استقبال دسته سینه زنی طویرج رفتند. در این حال بود که ناگهان علامه بحرالعلوم که مرجع تقلید بزرگی بهشمار میرفت عمامه و عبا را زمین گذاشت و با سر و پای برهنه میان جمعیت عزادار رفت و مثل سایر سینه زنها بر سر و سینه خود زد، شاگردانشان هر چه کردند تا مانع بروز احساسات ایشان شوند، ایشان قبول نمیکرد. شب همان روز وقتی یکی از شاگردانش از ایشان ماجرا را جویا شد، ایشان فرموده بودند:"وقتی به دسته سینهزنی رسیدم، دیدم حضرت بقیة الله امام زمان با سر و پای برهنه میان سینه زنها به سر و سینه میزنند و گریه میکنند، من هم نتوانستم طاقت بیاورم، پس در خدمت آن حضرت مشغول سینه زدن شدم."
در ماجرای دیگری مرحوم میرزای قمی اینگونه آورده است که:"من با علامه بحرالعلوم در درس استاد وحید بهبهانی هممباحثه بودم و اغلب من برای او بحث را تقریر میکردم تا اینکه به ایران آمدم و کم کم شهرت علمی سید بحرالعلوم به همه جا رسید و من تعجب میکردم. تا اینکه وقتی به نجف مشرف شدم و سید را ملاقات کردم، مسالهای عنوان شد دیدم سید بحرالعلوم دریای مواج و عمیقی از دانشهاست پرسیدم: آقا ما که با هم بودیم شما این مرتبه را نداشتید و از من استفاده میکردید حال شما را مانند دریا می‌بینم! سید فرمود: میرزا این از اسرار است که به تو میگویم تا من زندهام به کسی نگو و کتمان بدار من قبول کردم، آنگاه فرمود: چگونه این طور نباشم و حال آنکه آقایم حجت بن الحسن(عج) مرا شبی در مسجد کوفه به سینه مبارک خود چسباند."
همچنین درباره ملاقات آیت الله بحرالعلوم با امام زمان(عج) میرزا حسین لاهیجی به نقل از یکی از همراهان ایشان گفته است:"روزی علامه بحرالعلوم وارد حرم مطهر امام علی(علیه السلام) شد و سپس این شعر را زمزمه کرد:
چه خوش است صوت قرآن
ز تو دلربا شنیدن
به رخت نظاره کردن
سخن خدا شنیدن
پس از آن از بحرالعلوم سبب خواندن این شعر را پرسیدم که ایشان فرمود: چون وارد حرم حضرت شدم دیدم مولایم حضرت حجت (عج) در بالای سر به آواز بلند قران تلاوت میکند چون صدای آن بزرگوار را شنیدم این شعر را خواندم."
وفات
سرانجام مرحوم آیت الله العظمی بحرالعلوم بعد از مدتی بیماری در بیست و چهارم رجب سال 1212 هجری قمری در سن پنجاه و هفت سالگی از دنیا رفت و بعد از تشییع و نماز باشکوهی، بدن مطهرش در صحن مطهر امام علی بن ابیطالب(علیه السلام) در کنار قبر شیخ طوسی به خاک سپرده شد.
منابع
روضات الجنات، میرزا محمد باقر خوانساری، ترجمه ساعدی، نشر اسلامیه، تهران
گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، کتابفروشی اسلامیه، تهران
ریحانه الادب، محمد علی مدرس تبریزی، انتشارات علمی، تهران
خیمه، شماره هجدهم
نویسنده: سیدمحمد ناظمزادهقمی
ابنا
