آیات قرآن دلالت می‌نماید که ولایت پیامبر تنها در امور تشریعی است. شیعه چگونه به ولایت تکوینی ایشان معتقد است؟
توضیح: خداوند درآیه ی ۱۲۸ سوره ی آل عمران می‌فرماید: لیس لک من الامر شی ء او یتوب علیهم او یعذبهم فانهم ظالمون. یعنی هیچ امری از امور برای تو و بر عهده ی تو نیست چه خداوند توبه ی ایشان را بپذیرد و چه عذابشان کند. کلمه ی شی ء در این آیه نکره و در سیاق نفی واقع شده و مفید عموم است یعنی هیچ امری از امور تکوینی بر عهده ی رسول خدا نیست. و خود امام علیه السلام نیز در تفسیر این آیه فرموده اند: بلی و الله امور حلال و حرام که شیء و شیء می‌باشد به دست اوست. بنا براین: رسول خدا در امور تشریعی ولایت دارد و صرفا حلال و حرام به عهده ی او می‌باشد و امور تکوینی از او سلب شده است.
پاسخ ۱- کلمه ی « لک » به معنی « بر عهده تو » نمی‌باشد بلکه به معنی « برای تو » است.
۱-۱- در این آیه کلمه ی «لک» آمده است به این معنا که «برای تو» از امر چیزی نیست و کلمه ی «علیک» به معنای «بر عهده ی تو» وجود ندارد. بنابراین معنای «بر عهده ی تو چیزی نیست» غلط است. اگر آیه چنین بود: «لیس لک و لا علیک شی ء من الامور» ترجمه ی ایشان صحیح بود.
۲-۱- اگر آیه را به این شکل که برعهده ی تو چیزی نیست ترجمه کنیم, تمام تکلیف‌های پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از ایشان نفی می‌شود.
پاسخ ۲- کلمه ی امر معانی دیگری نیز غیر از آنچه که مستشکل فرض کرده, دارد.
۱-۲- کلمه ی امر در قرآن مجید و روایات به شش معنا و اکثرا به معنای ولایت و امامت آمده است.
۲-۲- الف و لام کلمه ی الامر الف و لام عهد است - چنان که شیخ طبرسی نیز فرموده است – پس اشاره به موضوع معهود معینی می‌باشد و لفظ شی ء هم هر چند نکره و در سیاق نفی است لاکن مقید به کلمه ی من الامر است یعنی از آن امر مخصوص و معهود هیچ چیز برای تو نیست. به عبارت دیگر اختیار آن امر مخصوص با خداست و با تو نیست.
۳-۲- مفسرین نیز کلمه ی الامر را تعمیم نداده اند و الف و لام آن را عهد وبرخی آن را اشاره به مطالب ذکر شده در آیات پیشین دانسته اند. از آن جمله شیخ طبرسی فرموده است: منظور از امر ظفر و غلبه ی مؤمنین بر کفار ـ که در آیات قبل ذکر شده – است و آن نبوده مگر از جانب پروردگار. یاری مؤمنین نیز بدان جهت بوده که خداوند خواسته جمعی از کفار را نابود و گروهی را اسیر و دسته ای را ذلیل فرماید. یاری مؤمنین, هلاک و ذلیل نمودن کفار, عذاب نمودن ویا به لطف خود هدایت کردن ایشان, فقط در اختیار پروردگار است.
۴-۲- به حسب روایات - چنان که حضرت باقر علیه السلام فرموده اند - مراد از امر مخصوص ومعهود ولایت مولا امیر المؤمنین علیه السلام است. یعنی اختیار جعل ولایت و خلافت با خدا ست و با تو نیست و خداوند خلیفه ی تو را معین می‌فرماید.
۵-۲- اصل روایتی که توسط مستشکل اشاره شده چنین است: عیاشی – که وثاقت و جلالت او مورد اتفاق تمام علما ست – در تفسیر خود از جابر جعفی نقل کرده که گفت: خدمت حضرت باقر علیه السلام این آیه را تلاوت کردم. حضرت فرمودند: بلی و الله برای او از امر شی ء و شی ء و شیء بوده و آن چه را خیال کردی نیست و من مراد از امر را (که در آیه از اختیار پیامبر خارج کرده) برای تو می‌گویم: چون پیغمبر اسلام مامور ابلاغ ولایت علی ابن ابی طالب غلیه السلام شد می‌دانست که بسیاری از افراد امت با او دشمن اند و بر فضایلی که خداوند به او مرحمت و عنایت فرموده حسد می‌ورزند ؛ از این جهت قلب مقدس پیغمبر ناراحت شد. این آیه نازل شد که این امر (نصب خلیفه) در اختیار تو نیست آن را تبلیغ بنما و به تاخیر نینداز. مراد پروردگار از امری که آن را از اختیار پیغمبر خارج فرموده این است نه امور دیگر و نه آنچه پنداشته ای و چگونه برای پیغمبر امری نباشد و حال آن که خداوند به او تفویض فرموده و قرار داده که هرچه او حلال نماید حلال و آنچه حرام فرماید حرام است؟ و این است کلام پروردگار ما آتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا.
پاسخ ۳ – آیه از آیات متشابه است.
۱-۳ – این احتمال وجود دارد که لام در کلمه ی لک برای ملکیت باشد و مقصود آن باشد که هیچ چیز را تو به ذات خود مالک نیستی مگر آنچه را خداوند به تو تملیک فرماید. نظیر آیه ی ۱۸۸ سوره ی اعراف: قل لا املک لنفسی نفعا و لا ضرا الا ما شا ء الله. امام حسن عسکری علیه السلام در روایتی – در رد غلو – فرمودند: مالک چیزی نیستند مگر آنچه را خداوند به آنان تملیک فرماید و مالک موت و حیاه و نشور و قبض و بسط و حرکت و سکونی نیستند مگر آنچه را خداوند به آنان تملیک فرماید....
۲-۳- از دیگر دلایل متشابه بودن آیه این که گروهی دیگر با تفسیر به رای خود از این آیه جبر را اثبات نموده اند. چنان که سید رضی در حقایق التاویل استدلال آن ها را نقل و جواب داده است.
سایت فطرت
