آیا کمک خواستن از غیر خدا شرک است؟
از دیدگاه عقل و در منطق وحی، تمام انسان‌ها بلکه همه پدیده‌های جهان، همان‌گونه که در پیدایش خود به خدا محتاجند، در تأثیربخشی خویش نیز بدو نیاز دارند.
قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ؛ ای مردم، شما به خدا احتیاج دارید و او بی‌نیاز و ستوده است.»[۱]
و در جای دیگر، همه پیروزی‌ها را در انحصار پروردگار جهانیان دانسته و می‌فرماید:
«وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ؛ نصرت و یاری، تنها از جانب خدای عزیز و حکیم است.»[۲]
بر اساس این اصل مسلم اسلام، ما مسلمانان در هر نماز خود، این آیه شریفه را زمزمه می‌کنیم:
«إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ؛ تنها تو را می‌پرستیم و از تو کمک می‌جوییم».[۳]
اینک برای روشن شدن پاسخ سؤال فوق، می‌گوییم:
یاری جستن از غیر خدا، به دو صورت متصور است:
۱- صورت اول آن است که به گونه‌ای از ا نسان یا پدیده دیگری استمداد نماییم که ا و را در اصل هستی یا عملکرد خویش، مستقل دانسته و در یاری رساندن، بی‌نیاز از خدا بپنداریم.
شکی نیست که این گونه استمداد از غیر خدا، شرک محض است که قرآن کریم در آیه ذیل، بی‌پایگی آن را رقم می‌زند.
«قُلْ مَن ذَا الَّذِی یَعْصِمُکُم مِّنَ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِکُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِکُمْ رَحْمَةً وَلَا یَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَلَا نَصِیرًا؛ بگو اگر خدا در باره شما اراده عذاب نماید، کیست که شما را از او در ا مان بدارد؟ و یا اگر اراده رحمت فرماید، (کیست که از آن پیشگیری نماید) و آنان برای خود، ولی و یاوری نمی‌یابند.»[۴]
۲- روش دیگر آن است که به هنگام یاری جستن از انسانی دیگر، او را آفریده و نیازمند به خدا بدانیم که از خود،استقلالی ندارد و تأثیر بخشی وی نیز از جانب خدای بزرگ، به منظور حل بعضی از مشکلات بندگان، به وی عطا گردیده است.
بر اساس این طرز تفکر، موردی که از وی یاری می‌طلبیم، حکم واسطه را دارد که پروردگار بزرگ او را «وسیله» برآوردن برخی نیازها قرار داده است. این‌گونه کمک‌خواهی، در واقع استعانت از خداوند است زیرا او است که به این وسایل و اسباب، هستی بخشیده و سرانجام آنان را در برآوردن نیازهای دیگران، تأثیر و توان عطا فرموده است. اصولاً زندگی افراد بشر بر مبنای این استعانت از اسباب و مسببات، پایه‌ریزی شده است، بطوری که بدون کمک گرفتن از آن‌ها، زندگی انسان، دچار آشفتگی می‌گردد. در اینجا نیز اگر با این دید به آن‌ها بنگریم که عوامل تحقق یاری خدا هستند که هم اصل هستی آن‌ها از خدا است و هم تأثیر بخشی آن‌ها از جانب او است، این کمک گرفتن، با توحید و یکتاپرستی هیچ برخوردی ندارد.
اگر کشاورزی موحد و خداشناس، از عواملی؛ مانند زمین و آب و هوا و آفتاب کمک می‌گیرد و می‌تواند دانه‌ها را پرورش داده و به بار بنشاند در واقع از خدا استمداد می‌جوید؛ زیرا ا و است که به این عوامل و ابزار، نیرو و استعداد بخشیده است.
روشن است که این استعانت، با روح توحید و یگانه پرستی سازگاری کامل دارد. بلکه قرآن مجید ما را به این گونه یاری جستن از پدیده‌هایی (مانند پایداری و نماز) فرمان می‌دهد آنجا که می‌فرماید:
«وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ؛ از پایداری و نماز، یاری بجویید.»[۵]
روشن است که صبر و پایداری کار بشر است و ما مأموریم از آن‌ها کمک بگیریم و در عین حال، یک چنین استعانتی، با حصر آن به خدا در آیه«... و ایاک نستعین» منافاتی ندارد.
[۱] - فاطر، آیه ۱۵.
[۲] - آل عمران، آیه ۱۲۶.
[۳] - حمد، آیه ۵.
[۴] - احزاب، آیه ۱۷.
[۵] - مایده، آیه ۴۵.
موسسه بین المللی سبطین
