آیا شفاعت خواستن از غیر خداوند شرک...

آیا شفاعت خواستن از غیر خداوند شرک است؟

توضیح سؤال:
۱. توسل به چه معنا است؟
۲. آیا شفاعت خواستن از غیر خداوند شرک است؟

پاسخ:

جواب سؤال اول:
توسل، یعنی واسطه قرار دادن، انبیاء، امامان و صالحان به پیشگاه خداوند برای برآورده شدن حاجاتی که انسان دارد ؛ چنانچه خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ. المایدة / ۳۵.
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا بترسید و برای تقرب به او وسیله‌ای بجویید.

این آیه به تمامی مؤمنین دستور می‌دهد که برای تقرب به خداوند به هر وسیله‌ای که سبب تقرب به خداوند می‌شود تمسک بجویند ؛ بنابراین تقرب به خداوند بدون وسیله و واسطه‌ امکان ندارد و عبادت و توحید احدی صحیح نیست ؛ جز از راه واسطه‌های که خداوند بین خود و خلقش معین کرده است.
حضرت زهرا سلام الله علیه می‌فرماید:

یبتغی مَن فی السموات والأرض إلیه الوسیلة ونحن وسیلته فی خلقه.
تمام آن‌چه در آسمان و زمین هستند، برای تقرب به خداوند به دنبال وسیله هستند و ما وسیله و واسطۀ خداوند در میان خلقش هستیم.|
شرح نهج البلاغة، ج ۱۶، ص۲۱۱ و السقیفة وفدک، ص ۱۰۱ و بلاغات النساء، بغدادی، ص ۱۴.
و از عایشه در بارۀ خوارج نقل شده است که پیامبر فرمود:
هم شرّ الخلق والخلیقة، یقتلهم خیر الخلق والخلیقة، وأقربهم عند اللّه وسیلة.
شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۲۶۷ از مسند احمد ؛ اما این روایت را دستان امانت‌دار اهل سنت حذف کرده‌اند. و المناقب، ابن المغازلی، ص۵۶، ح ۷۹.
خوارج، بدترین خلایق هستند، آن‌ها را بهترین فرد از میان خلایق که نزدیک‌ترین وسیله به خداوند هستند، خواهد کشت.
و از أبی هریره در بارۀ قصۀ حضرت آدم نقل شده است:

یا آدم هؤلاء صفوتی... فإذا کان لک لی حاجة فبهؤلاء توسل، فقال النبی: نحن سفینة النجاة من تعلق بها نجا ومن حاد عنها هلک، فمن کان له إلی الله حاجة فلیسألنا أهل البیت.

فراید السمطین، ج۱، ص ۳۶ ح ۱ و المناقب للخوارزمی، ص ۳۱۸، ح ۳۲۰.

ای آدم! آن‌ها (اهل بیت) برگزیدگان من هستند... هر وقت حاجتی داشتی آن‌‌ها را واسطه قرار بده. پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: ما کشتی نجات هستیم، هر کس سوار این کشتی شد، نجات خواهد یافت و هر کس سر پیچی کند، هلاک می‌شود، هر کسی حاجتی به سوی خداوند دارد، باید ما اهل بیت را واسطه قرار دهد.
و سیوطی نقل می‌کند که حضرت آدم به درگاه خداوند چنین استغاثه می‌کرد:

اللهمّ إنّی أسألک بحقّ محمد وآل محمد سبحانک لا إله إلا أنت، عملت سوءً، وظلمت نفسی فاغفر لی إنّک أنت الغفور الرحیم، فهؤلاء الکلمات التی تلقی آدم.
الدر المنثور، ج۱، ص ۶۰.
بار خدایا! از تو درخواست می‌کنم به حق محمد و آل محمد که تو پاک و منزهی و غیر از تو خدای نیست، من کاری بدی کردم و به خود ظلم نمودم ؛ پس مرا ببخش که تو بخشنده و مهربان هستی....
و همچنین آیات بسیاری در قرآن کریم وجود دارد که توسل به غیر خداوند را مشروع می‌داند ؛ از جمله:

یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِیِینَ. یوسف / ۹۷.

گفتند: «ای پدر! برای گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم »

در این آیه خداوند داستان برادران حضرت یوسف علیه السلام را یادآوری می‌کند که آن‌ها بعد از پیشیمانی از کردارشان به پیش حضرت یعقوب علیه السلام آمدند و از او که پیامبر خدا بود درخواست کردند که از خداوند برای آن‌ها طلب بخشش کند. حضرت یعقوب هم نگفت که چرا خودتان مستقیماً سراغ خداوند نمی‌روید و به من متوسل شده‌اید ؛ بلکه به آن‌ها وعده داد که از خداوند برای آن‌ها طلب بخشش خواهد کرد:

قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ. یوسف / ۹۸.
گفت: « به زودی از پروردگارم برای شما آمرزش می‌خواهم، که او همانا آمرزنده مهربان است ».
همچنین خداوند در آیۀ ۶۴ سورۀ نساء می‌فرماید:

وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا.

و اگر آنان وقتی به خود ستم کرده بودند، پیش تو می‌آمدند و از خدا آمرزش می‌خواستند و پیامبر [ نیز ] برای آنان طلب آمرزش می‌کرد، قطعاً خدا را توبه پذیرِ مهربان می‌یافتند.

این آیه نشان می‌دهد که باید برای طلب بخشش از خداوند واسطه و وسیلۀ آبروداری را پیدا کرد تا خداوند به خاطر او حاجات انسان را برآورده سازد.

جواب سؤال دوم:

شفاعت، واسطه شدن، انبیاء، امامان و صالحان ببن خدا و خلق در قیامت برای بخشیده شدن گناهانی است که از مؤمنان سر زده است.
شفاعت در قیامت، با شرایط و خصوصیاتی که در بارۀ آن ذکر شده است، از ضروریات تمامی مذاهب اسلامی و مورد اجماع تمامی علمای مسلمان است که آیات بسیاری در قرآن کریم آن را تأیید می‌کند ؛ از جمله:

وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَی. الضحی / ۵.
و بزودی پروردگارت تو را عطای خواهد داد، تا خرسند گردی.

وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا. الإسراء / ۷۹.
و پاسی از شب را زنده بدار، تا برای تو [ به منزله ] نافله ای باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند.

تمامی مفسرین شیعه و سنی بر این مطلب اتفاق دارند که مراد از «مقام محمود» همان مقام شفاعت است که خداوند آن را به پیامبرش وعده داده است.
فخر رازی از علما و مفسرین بزرگ اهل سنت در این باره می‌گوید:

أجمعت الأمة علی أن لمحمد صلی الله علیه وسلم شفاعة فی الآخرة وحمل علی ذلک قوله تعالی (عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا) وقوله تعالی (ولسوف یعطیک ربک فترضی).
تفسیر الرازی، ج ۳، ص ۵۵ .

تمامی امت اسلامی بر این مطلب اجماع دارند که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در قیامت حق شفاعت دارد و این دو آیه « امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند » و « و بزودی پروردگارت تو را عطای خواهد داد، تا خرسند گردی » را به همین معنا حمل کرده‌اند.

مرحوم شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه در این باره می‌فرماید:

اتفقت الإمامیة علی أن رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) یشفع یوم القیامة لجماعة من مرتکبی الکبایر من أمته، وأن أمیر المؤمنین (علیه السلام) یشفع فی أصحاب الذنوب من شیعته، وأن أیمة آل محمد (علیهم السلام) کذلک، وینجی الله بشفاعتهم کثیرا من الخاطیین.

أوایل المقالات فی المذاهب والمختارات، ص ۲۹ تحقیق مهدی محقق.

امامیه بر این مطلب اتفاق دارند که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در روز قیامت گروهی از کسانی را که گناهان کبیره انجام داده‌اند، شفاعت می‌کند. و نیز بر این مطلب اتفاق دارند که امیر المؤمنین و بقیه ائمه گناهکاران را شفاعت می‌کنند و با شفاعت آن‌ها خداوند بسیاری از گناهکاران را نجات می‌دهد.

و مرحوم علامۀ مجلسی رحمت الله علیه نیز در این باره می‌فرماید:

أما الشفاعة فاعلم أنه لا خلاف فیها بین المسلمین بأنها من ضروریات الدین وذلک بأن الرسول یشفع لأمته یوم القیامة، بل للأمم الأخری....
بحار الأنوار، ج ۸، ص ۲۹ - ۶۳.

تمامی مسلمین بر این مطلب اتفاق دارند که شفاعت از ضروریات دین است. و شفاعت، یعنی این که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نه تنها امت خود را ؛ بلکه امت‌های دیگر را نیز شفاعت خواهد کرد.

و نووی از شارحین صحیح مسلم به نقل از قاضی عیاض بن موسی می‌نویسد:

قال القاضی عیاض رحمه الله مذهب أهل السنة جواز الشفاعة عقلا ووجوبها سمعا بصریح قوله تعالی (یَوْمَیِذٍ لَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلًا) وقوله (وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَی) وأمثالهما وبخبر الصادق صلی الله علیه وسلم وقد جاءت الآثار التی بلغت بمجموعها التواتر بصحة الشفاعة فی الآخرة لمذنبی المؤمنین وأجمع السلف والخلف ومن بعدهم من أهل السنة علیها.
شرح مسلم - النووی - ج ۳ - ص ۳۵.

قاضی عیاض می‌گوید:"مذهب اهل سنت بر این است که شفاعت عقلا جایز و شرعا واجب است ؛ به دلیل این که خداوند به صراحت در آیۀ قرآن فرموده است:"در آن روز، شفاعت [ به کسی ] سود نبخشد، مگر کسی را که [ خدای] رحمان اجازه دهد و سخنش او را پسند آید"و نیز گفتۀ خداوند که فرموده:"و جز برای کسی که [ خدا ] رضایت دهد، شفاعت نمی‌کنند"و امثال این آیات. و همچنین به خاطر روایات پیامبر راستگو صلی الله علیه وآله وسلم مبنی بر صحت شفاعت در آخرت برای گناهکارانی از مؤمنین که مجموع این روایات به حد تواتر می‌رسد. تمامی علمای اهل سنت ؛ از گذشته تا کنون بر صحت شفاعت اجماع دارند.

و تاج الإسلام أبو بکر الکلاباذی (ت ۳۸۰ ه‍) در این باره می‌گوید:

إن العلماء قد أجمعوا علی أن الإقرار بجملة ما ذکر الله سبحانه وجاءت به الروایات عن النبی (صلی الله علیه وآله) فی الشفاعة واجب، لقوله تعالی: (وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَی) ولقوله: (عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا) وقوله: (وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَی). وقال النبی (صلی الله علیه وآله):"شفاعتی لأهل الکبایر من أمتی".

علما بر این مطلب اجماع دارند که اقرار به تمامی آن‌چه که خدا و رسول او (صلی الله علیه وآله وسلم) در بارۀ شفاعت گفته‌اند، واجب است. به دلیل فرمودۀ خداوند:"و بزودی پروردگارت تو را عطای خواهد داد، تا خرسند گردی » و فرمودۀ خداوند:"امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند"و نیز فرمودۀ خداوند:"و جز برای کسی که [ خدا ] رضایت دهد، شفاعت نمی‌کنند"و همچنین سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) که فرمود:"من گناهکارانی از امتم را شفاعت می‌کنم".

لتعرف لمذهب أهل التصوف، ص ۵۴ _ ۵۵، تحقیق د. عبد الحلیم محمود، شیخ الأزهر الأسبق.

و حتی ابن تیمیه نیز شفاعت در قیامت را قبول دارد و در این باره می‌‌گوید:

للنبی (صلی الله علیه وآله) فی یوم القیامة ثلاث شفاعات... وأما الشفاعة الثالثة فیشفع فی من استحق النار وهذه الشفاعة له (صلی الله علیه وآله) ولسایر النبیین والصدیقین وغیرهم فی من استحق النار أن لا یدخلها ویشفع فی من دخلها.

برای پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در روز قیامت سه شفاعت است... شفاعت سوم برای کسانی است که مستحق آتش هستند. شفاعت آن حضرت، سایر انبیاء، صدیقین و دیگران به این است که کسی که سزاوار آتش است، وارد آن نشود، و نیز در مورد کسی که داخل آتش شده شفاعت می‌کند.

مجموعة الرسایل الکبری، ج۱،‌ ص۴۰۳_ ۴۰۴.

و محمد بن عبد الوهاب نیز در این باره می‌گوید:

وثبتت الشفاعة لنبینا محمد (صلی الله علیه وآله) یوم القیامة ولسایر الأنبیاء والملایکة والأولیاء والأطفال حسبما ورد، ونسألها من المالک لها والآذن فیها بأن نقول: اللهم شفع نبینا محمدا فینا یوم القیامة أو اللهم شفع فینا عبادک الصالحین، أو ملایکتک، أو نحو ذلک مما یطلب من الله لا منهم... إن الشفاعة حق فی الآخرة، ووجب علی کل مسلم الإیمان بشفاعته....

الهدیة السنیة، الرسالة الثانیة، ص۴۲.

شفاعت برای پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) در روز قیامت و نیز برای سایر انبیاء، ملایکه، اولیاء و اطفال بنابر آن چه که وارد شده است، قطعی است. و ما درخواست می‌کنیم از مالک و اجازۀ دهندۀ شفاعت به این صورت که می‌گوییم:"بار خدایا! پیامبر ما را در روز قیامت شفیع ما قرار بده". یا این‌که می‌گوییم:"بار خدایا! صالحان و ملایکۀ خود را شفیع ما قرار بده"و مانند این سخنان که از خداوند طلب می‌کنیم نه از غیر خدا. شفاعت در آخرت حق و واجب است بر هر مسلمانی که به آن ایمان داشته باشد....

این نمونه‌های کوچکی بود از نظرات علمای شیعه و سنی در این باره که به جهت اختصار به همین تعداد بسنده می‌شود.

اما آن‌چه که از بین تمامی فرقه‌های اسلامی، تنها وهابی‌ها آن را قبول ندارند و به شدت با آن به مخالفت برخواسته و قایل به آن را مشرک می‌دانند، شفاعت در دنیا ؛ یعنی همان توسل است ؛ که ما این مطلب را در پاسخ به سؤال اول بررسی و صحت آن را از دیدگاه قرآن ثابت کردیم.