آیا سه بار «الله اکبر» گفتن بعد از سلام...

آیا سه بار «الله اکبر» گفتن بعد از سلام نماز، شیوه نماز خلفاء بوده است؟

توضیح سؤال:

آیا این مسأله که ما در نماز بعد از اتمام آن سرمان را به سمت راست، سپس چپ می‌چرخانیم و «الله اکبر» می‌گوییم, در نماز ائمه علیهم السلام هم وجود داشته و یا آن طور که عده‌ای ادعا می‌کنند این مدل نماز خلفا بوده نه ائمه معصومین (صلی الله علیه و آله و سلم).؟

پاسخ:

در ابتدا باید گفت که این عمل جزء واجبات نماز نیست بلکه جزء مستحبات سلام نماز است که بهتر است انجام شود اما درباره اصل مطلب توجه شما را به نظر علمای شیعه و سنی در تعقیب سلام جلب می‌کنم. اما این مطلب که عده ای ادعا می‌کنند این مدل نماز خلفا بوده ادعای باطلی است زیرا هیچ سندی دال بر این مطلب در کتب شیعه و سنی وجود ندارد و اگر چنین مطلبی از خلفا نقل شده بود اهل سنت که تعصب خاصی نسبت به خلفا و سیره آنها حتی اگر موافق سیره رسول خدا نباشد دارند از آن تبعیت کرده و اینگونه نماز خود را تمام می‌کردند.

روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) در تکبیر بعد از سلام:

۹۴۵ - قال امیر المومنین:... فإذا سلمت رفعت یدیک وکبرت ثلاثا...

من لایحخره الفقیه، ج ۱، ص ۳۲۰.

امیر المومنین علیه السلام فرمودند:... پس زمانی که سلام (نماز را) دادی دو دستت را بالا ببر و سه مرتبه تکبیر بگو.

(۸۴۲۰) ۲ -... عن المفضل بن عمر قال قلت لأبی عبد الله (علیه السلام) لأی علة یکبر المصلی بعد التسلیم ثلاثا یرفع بها یدیه؟ فقال لأن النبی صلی الله علیه وآله لما فتح مکة صلی بأصحابه الظهر عند الحجر الأسود فلما سلم رفع یدیه وکبر ثلاثا وقال"لا إله إلا الله وحده وحده أنجز وعده ونصر عبده وأعز جنده وغلب الأحزاب وحده فله الملک وله الحمد یحیی ویمیت (۱) وهو علی کل شی قدیر"ثم أقبل علی أصحابه فقال لا تدعوا هذا التکبیر وهذا القول فی دبر کل صلاة مکتوبة فإن من فعل ذلک بعد التسلیم وقال هذا القول کان قد أدی ما یجب علیه من شکر الله تعالی علی تقویة الاسلام وجنده

وسایل الشیعه ج ۶ ص ۴۵۶ نقل از علل الشرایع شیخ صدوق (چاپ آل البیت)

از مفضل بن عمر نقل شده است که به امام صادق عرض کردم به چه علتی باید نمازگزار بعد از سلام دادن سه مرتبه در حالی که دو دستش را بالا می‌برد تکبیر بگوید؟ پس حضرت فرمودند: به خاطر اینکه نبی اکرم صلی الله علیه و‌آله وسلم زمانی که مکه را فتح کردند نماز ظهر را با اصحابشان کنار حجر الاسود اقامه کردند پس زمانی که سلام دادند سه مرتبه دو دست خود را بالا آوردند و تکبیر گفتند‌ و فرمودند:"لا إله إلا الله وحده وحده أنجز وعده ونصر عبده وأعز جنده وغلب الأحزاب وحده فله الملک وله الحمد یحیی ویمیت وهو علی کل شی قدیر"سپس رو به اصحابشان کردند و فرموند: این تکبیر را و این دعا را بعد از هر نماز واجب ترک نکنید پس اگر کسی این کار را بعد از سلام نماز انجام دهد آن شکری را که بر عهده اوست نسبت به خدای متعال به خاطر تقویت اسلام و لشگر اسلام به جا آورده است.

نظر علمای شیعه در تکبیر بعد از سلام نماز:

علمای شیعه با استناد به روایات ائمه علیهم السلام سه بار تکبیر گفتن بعد از نماز و هر بار دست را تا بالای گوش بردن و روی پا قرار دادن را جزء مستحبات تسلیم (سلام دادن) ذکر کرده اند به نمونه‌هایی توجه فرمایید:

ابن زهره حلبی می‌گوید:

وأن یعقب فیکبر بعد التسلیم ثلاث مرات، یرفع بها یدیه..

غنیة النزوع، ص ۸۵.

و این تعقیبات بگوید پس بعد از سلام سه مرتبه الله اکبر بگوید و دست خود را بالا ببرد.

ابن ادریس می‌گوید:

ویستحب بعد التسلیم والخروج من الصلاة أن یکبر وهو جالس ثلاث تکبیرات، یرفع بکل واحدة یدیه إلی شحمتی أذنیه، ثم یرسلهما إلی فخذیه فی ترسل واحد.

السرایر ابن ادریس حلی، ص ۲۳۲.

و بعد از سلام دادن و خارج شدن از نماز مستحب است در حالیکه نشسته است سه مرتبه تکبیر بگوید و در هر مرتبه دو دستش را تا کنار گوشش بالا بیاورد سپس یکباره پایین آورده و روی دو ران خود بگذارد.

علامه حلی می‌گوید:

ثم ما نقل عن أهل البیت (علیهم السلام) بعد التکبیر عقیب التسلیم ثلاث مرات، یرفع فیها یدیه إلی شحمتی أذنیه، ویضعهما علی فخذیه.

تحریر الاحکام، ج ۱، ص ۲۶۳.

سپس (در مستحبات بعد از نماز) آنچه از اهل بیت علیهم السلام نقل شده است سه مرتبه تکبیر گفتن بعد از سلام نماز است و در هر مرتبه دو دستش را تا کنار گوشش بالا آورده سپس روی دو ران خود بگذارد.

صاحب جواهر می‌فرماید:

(ثم) یستحب التعقیب أیضا (بما روی من) الأذکار (والأدعیة) فی خصوص التعقیب، وهی کثیرة جدا، منها التکبیرات الثلاث رافعا یدیه بکل واحدة منها علی هییة الرفع فی غیرها من تکبیرات الصلاة

جواهر الکلام، ج ۱۰، ص ۴۰۸.

تعقیب نماز به آنچه از اذکار و ادعیه در خصوص تعقیب نقل شده است مستحب است و این اعمال واقعا زیاد است و از جمله آنها سه بار الله اکبر گفتن است که در هر بار دو دست خود را به همان صورت که در بقیه تکبیرهای نماز بالا می‌برد بالا می‌آورد.

نظر اهل سنت درباره سلام نماز

سرچرخاندن و الله اکبر گفتن در نماز اهل سنت وجود ندارد بلکه آنها سر را به راست چرخانده و السلام علیکم و رحمة الله گفته سپس به چپ می‌چرخانند و السلام علیکم و رحمة الله می‌گویند:

و منها الالتفات بالتسلیمة الاولی جهة الیمین حتی یری خده الایمن والالتفات بالتسلیمة الثانیة جهة‌ الیسار حتی یری خده الایسر و هذا الحکم متفق علیه الا عند المالکیة.

الفقه علی المذاهب الاربعة، ج ۱، ص ۲۶۵، کتاب الصلاة، باب الاشارة بالاصبع السبابة فی التشهد و کیفیة السلام.

و از مستحبات نماز است گرداندن سر در سلام دادن اول به سمت راست تا جایی که شانه راست دیده شود و به چپ برگرداندن سر در سلام دوم تا جایی که شانه چپ دیده شود و این حکم مورد اتفاق همه مذاهب جز مذهب مالکی ها می‌باشد.

ابن قدامه از فقهای حنبلی می‌گوید:

(مسألة) (ثم یسلم عن یمینه السلام علیکم ورحمة الله وعن یساره کذلک) التسلیم واجب فی الصلاة لا یقوم غیره مقامه...

الشرح الکبیر ابن قدامه، ج ۱، ص ۵۸۸، باب التحلل من الصلاة بالتسلیم.

مساله: (سپس با روکردن به سمت راست سلام می‌دهد و می‌گوید السلام علیکم ورحمة الله و از سمت چپ نیز به همین صورت) سلام دادن در نماز واجب است و هیچ چیز جای آن را نمی‌گیرد...

بنابر این نظر شیعه درباره تکبیر گفتن بعد از سلام نماز به هیچ وجه برگرفته از خلفا نیست و طبق مبانی صحیح مذهب شیعه است.

گروه پاسخ به شبهات

موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عج)