آیا روایت «فاقتدوا باللذین بعدی أبوبکر وعمر» از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) صحت دارد؟
پاسخ:
در رابطه با حدیث جعلی «اقتدا» که از احادیث مشهور نزد اهل سنت محسوب می‌گردد و آن را به عنوان یکی از فضایل شیخین (ابوبکر و عمر) به شمار می‌آورند به حول وقوه الهی با تحقیقی که در ذیل می‌آید در دو بخش (پاسخ اجمالی و تفصیلی)جعلی وغیر قابل اعتبار بودن آن را اثبات می‌نماییم:
پاسخ اجمالی:
۱ این روایت از حیث سندی کاملا غیر قابل اعتماد است
۲. اگر این روایت صحت می‌داشت زود تر از همه خودشان در سقیفه برای اثبات خلافتشان به آن استدلال می‌نمودند.
۳. این روایت از ساخته‌های گروه بکریّه است که در صدد تراشیدن فضایل برای ابوبکرند.
۴.با توجه به این که اهل سنت برای اثبات خلافت و زمامداری از رسول خدا صلی الله علیه و آله هیچ دلیل مستندی نداشته و فقط « اجماع»را دلیل برای اثبات خلافت ابوبکر می‌دانند لذا این روایت قابل استناد نمی‌باشد.
۵. با توجه به روایت «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته الجاهلیه» حضرت زهراء و امیر المومنین سلام الله علیهما و جمع کثیری از صحابه مانند جناب سلمان و جناب ابوذر و جناب مقداد و...هرگز به این روایت عمل نکرده اند.
۶. ابوبکر و عمر در بسیاری از احکام و افعال با یکدیگر اختلاف داشته اند که با توجه به این حدیث تناقض شدید ایجاد می‌شود.
۷. چگونه می‌توان به ابوبکر و عمری اقتداء نمود که در بسیاری از احکام شریعت جاهل بوده اند و برای رفع مشکل به امیرالمومنین مراجعه می‌نموده اند؟
۸.لازمه این حدیث اثبات عصمت برای ابوبکر و عمر است. در حالی که هیچ مسلمانی قایل به چنین سخنی نیست
۹. بر فرض محال که چنین روایتی از رسول خدا صادر شده باشد فقط در مورد خاصی و درقضیه معینی بوده است.
۱۰. همان طور که در بعضی متون شیعی لفظ ابوبکر در حالت جرّی (ابی بکر)آمده است احتمالا اصل روایت هم این چنین بوده باشد که در این صورت قضیه کلا شکل دیگری پیدا خواهد کرد.
پاسخ تفصیلی:
بررسی سندی روایت:
۱. بخاری و مسلم این روایت را در کتاب صحیح خود ذکر نکرده اند که این خود دلیلی بر ضعف این روایت است ؛ چرا که برخی از علمای اهل سنت، بسیاری از روایاتی را که در فضایل امیرالمومنین علی بن أبی طالب علیهما السلام وسایراهل بیت علیهم السلام نقل شده است را صرفا به این دلیل که بخاری و مسلم آن را نقل نکرده‌اند، رد نموده و از درجه اعتبار ساقط می‌نمایند.به عنوان مثال ابن تیمیه می‌گوید: چون به آن اندازه که برای ابوبکر نص و اجماع ثابت شده در صحیحین آمده برای (حضرت) علی نیامده پس خلافت ابوبکر اثبات می‌گردد.
لأن النص والإجماع المثبتین لخلافة أبی بکر لیس فی خلافة علی مثلها فإنه لیس فی الصحیحین ما یدل علی خلافته وإنما روی ذلک أهل السنن
منهاج السنة، ج۴، ص۳۸۸.
و یا در جای دیگر دلیل عدم صحت روایت صادره از رسول خدا که «امت من هفتاد و سه یا هفتاد و دو فرقه می‌شوند» را عدم وجود آن در صحیحین دانسته و می‌گوید:
أن حدیث الثنتین والسبعین فرقة لیس فی الصحیحین
منهاج السنة، ج۵، ص۲۴۹.
و....
۲. این روایت با سندهای مختلف توسط جمعی از صحابه (حذیفه بن یمان - عبدالله بن مسعود - ابودردا - انس بن مالک - عبدالله بن عمر- جده عبدالله بن ابی الهذیل) وارد شده ؛ ولی معتبر ترین آنها روایت حذیفه و ابن مسعود می‌باشد که ما با بحث سندی، ضعف آنها را روشن می‌سازیم:
طریق اول حدیث حذیفة:
۱ - تمام روایاتی که از طریق حذیفه بن یمان نقل شده، در سلسله سند خود «عبدالملک بن عمیر» واقع شده است که در کتب رجال اهل سنت با این تعبیرات از او یاد شده:«رجل مدلس» «ضعیف جدا»،«کثیر الغلط»،«مضطرب الحدیث جدا»،«مخلّط»،«لیس بحافظ».
به عنوان مثال: مزی در تهذیب الکمال و ابن حجر در تهذیب التهذیب در باره او آورده اند:
وقال علی بن الحسن الهسنجانی: سمعت أحمد بن حنبل یقول: عبد الملک بن عمیر مضطرب الحدیث جدا مع قلة روایته.
احمد بن حنبل گفته: احادیث عبدالملک بن عمیر، بسیار مضطرب ودگرگون است و روایات او در کتب روایی نیز اندک می‌باشد.
(تهذیب الکمال - المزی - ج ۱۸ - ص ۳۷۳و تهذیب التهذیب - ابن حجر - ج ۶ - ص ۳۶۵)
و ذهبی در سیر اعلام النبلاء در باره او آورده است:
وروی إسحاق الکوسج، عن یحیی بن معین قال: مخلّط. وقال علی بن الحسن الهسنجانی: سمعت أحمد بن حنبل یقول: عبد الملک بن عمیر مضطرب الحدیث جدا مع قلة روایته، ما أری له خمس میة حدیث، وقد غلط فی کثیر منها. وذکر إسحاق الکوسج عن أحمد، أنه ضعفه.
اسحاق کوسج از یحیی بن معین نقل کرده است که او با این که روایت کم از او نقل شده ولی همان روایات مضطرب و مشوش می‌باشد و علاوه مخلّط نیز بوده و احادیث صحیح را با ضعیف به هم می‌آمیخته است و احمد بن حنبل نیز او را تضعیف نموده است.
(سیر أعلام النبلاء - الذهبی - ج ۵ ص ۴۴۰)
هم چنین ذهبی از ابوحاتم نقل کرده: عبد الملک بن عمیر لم یوصف بالحفظ »
...عبد الملک بن عمیر جزو حافظین به شمار نمی‌آید.
(سیر اعلام النبلاء - ذهبی – ج ۵ ص ۴۴۰)
خوارزمی از علمای اهل سنت در باره او این چنین آورده است:«او همان کسی است که عبدالله بن یقطر و یا قیس بن مسهر صیداوی را که سفیر و نماینده حسین بن علی علیهما السلام به سوی مردم کوفه بود، شهید کرد و به دستور ابن زیاد او را از بالای دارالاماره به زیر انداخت و در حالی که هنوز جان ورمق در کالبد او بود سر از تن او جدا نمود وچون او را نکوهش نمودند گفت: خواستم او را راحت سازم.»
(مقتل الحسین علیه السلام – خوارزمی ص۱۸۵)
از سوی دیگر همین عبد الملک بن عمیر حدیث را مستقیماً از ربعی بن حراش نشنیده و ربعی بن حراش نیز مستقیما از حذیفه بن یمان نشنیده است. مناوی در این رابطه می‌گوید:
عبد الملک لم یسمعه عن ربعی و ربعی لم یسمع من حذیفه...
عبد الملک این حدیث را از ربعی و ربعی از حذیفه نشنیده است...
(فیض القدیر- ج۲ ص۵۶- الانساب حنظلی- ج۴-ص۲۵۱)
طریق دوم حدیث حذیفة:
۲ - در روایت دیگری که از طریق حذیفه بن یمان وارد شده است اشخاص زیر آمده اند:
۱-«سالم بن علاء مرادی» که ذهبی در باره وی می‌نویسد:
ضعفه ابن معین، والنسایی
ابن معین و نسایی او را تضعیف کرده اند.
(میزان الاعتدال - الذهبی – ج۲ ص۱۱۲)
و ابن حجر در باره او می‌نویسد:
قال الدوری عن ابن معین ضعیف الحدیث
دوری از ابن معین نقل کرده است که او ضعیف الحدیث است.
(تهذیب التهذیب - ابن حجر – ج ۳ ص ۳۸۱)
۲- « عمر بن هرم » که ذهبی در میزان الاعتدال در باره او آورده است:
عمرو بن هرم ضعفه یحیی القطان.
عمرو بن هرم را یحیی بن قطان تضعیف نموده است.
(میزان الاعتدال - ج۳ ص ۲۹۱)
۳-« وکیع بن جراح » که او را « مقدوح» (مورد قدح و خدشه)دانسته اند.
...قال عبدالله بن احمد حنبل عن ابیه:...سمعت ابی یقول: ابن مهدی اکثر تصحیفا من وکیع، و وکیع اکثر خطا من ابن مهدی، و وکیع قلیل التصحیف...و سمعت ابی یقول: اخطا وکیع فی خمس مایه حدیث.
وکیع ازابن مهدی پرغلط تر و روایاتش کم است...وکیع در پانصد حدیث اشتباه کرده است.
(تهذیب الکمال – ج۳۰ ص۴۷۱ به نقل از العلل: ج۱ ص۱۴ و ص ۱۲۷)
۴- همچنین غلام « ربعی بن حراش » که ابن حزم تصریح به مجهول بودن او نموده و او را هلال نامیده اند که او نیز مجهول است:
قال ابن حزم: و قد سمی بعضهم المولی فقال: هلال مولی ربعی و هو مجهول لا یعرف من هو اصلا
هلال غلام ربعی مجهول است و کسی او را اصلا نمی‌شناسد.
(الاحکام فی اصول الاحکام- ج۲ص۲۴۳)
بررسی طریق ابن مسعود:
۳- و اما روایتی که از طریق « ابن مسعود » نقل شده، نکات ذیل قابل توجه است:
الف: ترمذی تصرح نموده و گفته:
هذا حدیث غریب من هذا الوجه من حدیث ابن مسعود لا نعرفه الا من حدیث یحیی بن سلمه بن کهیل و یحیی بن سلمه یضعف فی الحدیث.
این حدیث (حدیث اقتدوا) حدیث غریبی است که فقط از طریق یحیی بن سلمه نقل شده است و او در نقل حدیث ضعیف است.
صحیح ترمذی – ج۵ ص۶۷۲
ب: در همین سلسله سند « یحیی بن سلمه بن کهیل » است که:
ابن حجر در لسان المیزان می‌گوید:
ضعفه یحیی بن معین
یحیی بن معین او را تضعیف نموده است.
لسان المیزان - ابن حجر - ج ۷ - ص ۴۳۱
ابن حجر در لسان المیزان آورده است:
یحیی بن سلمة بن کهیل بالتصغیر الحضرمی أبو جعفر الکوفی متروک
او شخصی متروک است (احادیث او باید ترک شود و نقل نشود و یا مورد عمل قرار نگیرد).
تقریب التهذیب - ابن حجر - ج ۲ - ص ۳۰۴
ذهبی در میزان الاعتدال گفته است:
یحیی بن سلمة بن کهیل. عن أبیه. قال أبو حاتم وغیره: منکر الحدیث. وقال النسایی: متروک. وقال عباس، عن یحیی: لیس بشی، لا یکتب حدیثه.
یحیی بن سلمه بن کهیل منکرالحدیث است و نسایی گفته: متروک است. و عباس از یحیی نقل کرده است: قابل اعتناء نیست و حدیثش ارزش نوشتن ندارد.
میزان الاعتدال - الذهبی - ج ۴ - ص ۳۸۱
ج: و نیز در همین سلسله سند « اسماعیل بن یحیی بن سلمه» که مزی در تهذیب الکمال آورده است:
متروک الحدیث.
متروک الحدیث است.
(تهذیب الکمال - المزی - ج ۳ - ص ۲۱۲ – ۲۱۳)
ذهبی در میزان الاعتدال آورده است:
قال الدارقطنی: متروک.
دار قطنی گفته است: او متروک الحدیث است.
(میزان الاعتدال - الذهبی - ج ۱ - ص ۲۵۴)
علاء الدین مغلطای در اکمال تهذیب الکمال آورده است:
إسماعیل بن یحیی بن سلمة بن کهیل الکوفی. قال أبو حاتم بن حبان: لا تحل الروایة عنه وقال أبو الفتح الأزدی، فیما ذکره ابن الجوزی: متروک الحدیث. إسماعیل بن یحیی بن سلمة بن کهیل الحضرمی الکوفی متروک.
...ابو حاتم بن حبان گفته است: نقل روابت از او جایز نیست... به نقل از ابن جوزی او متروک الحدیث است.
(إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال - علاء الدین مغلطای - ج ۲ - ص ۲۰۸)
و نیز ابن حجر در تهذیب التهذیب و تقریب التهذیب آورده است:
إسماعیل بن یحیی بن سلمة بن کهیل الحضرمی الکوفی. قال الدارقطنی متروک. ونقل ابن الجوزی عن الأزدی أنه قال متروک.
... دار قطنی گفته است: اومتروک الحدیث است.
(تقریب التهذیب - ابن حجر - ج ۱ - ص ۱۰۰ و تهذیب التهذیب - ابن حجر - ج ۱ - ص ۲۹۳)
د: و نیز در همین سلسله سند « ابراهیم بن اسماعیل بن یحیی » آمده است که در باره او گفته اند:
۱-« لین، متروک، ضعیف، مدلس، قال الذهبی: لینه ابو زرعه و ترکه ابوحاتم.»
او شخصی بی مبالات، متروک، ضعیف و حیله گری در نقل حدیث می‌کند، ذهبی در باره او گفته است: ابو زرعه او را بی مبالات دانسته و ابوحاتم احادیث او را طرد کرده است.
(میزان الاعتدال – ج۱ – ص ۲۰ –المغنی - ج ۱ - ص ۱۰)
۲-« و قال العقیلی عن مطین:کان ابن نمیر لا یرضاه و یضعفه و قال: روی احادیث مناکیر. قال العقیلی: و لم یکن ابراهیم هذا بقیم الحدیث. »
عقیلی از مطین نقل می‌کند که:ابن نمیر از روایات او راضی نبود و او را تضعیف می‌نمود و می‌گفت که او احادیث نا شناخته نقل می‌کرد.عقیلی می‌گوید: حدیث ابراهیم ارزشی نداشت.
(تهذیب التهذیب – ج۱ – ص ۱۰۶)
بررسی طریق انس بن مالک:
۴- و اما حدیث از طریق «انس»در همه سندهای آن افرادی چون: عمرو بن هرم، عمر بن نافع، حماد بن دلیل وجود دارند:« عمرو ین هرم» که قبلا وضعیت وی مشخص گردید.
در باره « عمر بن نافع» آمده است:
«حدیثه لیس بشیء»، «لا یحتج بحدیثه»
«حدیث او قابل اعتنا نیست»، « به حدیث او احتجاج نمی‌شود»
(الکامل - ج۵- ص ۱۷۰۳- تهذیب التهذیب – ج۱ – ص ۴۹۹)
در باره « حماد بن دلیل » گفته اند:
« من الضعفاء »، « ضعفه ابو الفتح الازدی و غیره »، « و ابن الجوزی فی الضعفاء»
المغنی فی الضعفاء – ج۱ – ص ۱۸۹ - میزان الاعتدال – ج۱- ص ۵۹۰ - هامش تهذیب الکمال – ج۷ –ص۲۳۶
بررسی طریق عبد الله عمر:
۵- و اما حدیث از طریق « عبدالله بن عمر»: در تمام سندهایی که در کتب اهل سنت از طریق وی نقل کرده اند، پس از آن با تعبیرات مختلف روایت او را از درجه اعتبار ساقط کرده اند، نظیر این موارد:
حدیث اقتدوا باللذین من بعدی. وهذا غلط، وأحمد لا یعتمد علیه.
حدیث اقتدوا باللذین من بعدی أبی بکر وعمر، وهذا غلط واحمد لا یعتمد علیه.
حدیث اقتدوا اشتباهی است که احمد بن حنبل به آن اعتماد نمی‌کرد.
میزان الاعتدال – ذهبی - ج۱ - ص ۱۰۵ - لسان المیزان - ابن حجر - ج ۱ - ص ۱۸۸
ان حدیث عبدالله بن عمر هذا باطل بجمیع طرقه...
این حدیث عبدالله بن عمر از همه طرقش باطل است...
لسان المیزان –ج ۵ – ص ۲۳۷
بررسی طریق جده عبد الله بن ابی هذیل:
۶- و اما حدیث « جده عبدالله بن ابی هذیل»: در این حدیث فقط اکتفاء می‌کنیم به کلام حافظ ابن حزم:
و اما الروایه: اقتدوا... فحدیث لا یصح لانه مروی عن مولی لربعی مجهول
و اما روایت اقتدوا... حدیث غیر صحیح است چون از غلام ربعی نقل شده که مجهول است.
الاحکام – ج ۶ – ص۸۰۹
بررسی دلالی روایت
پس از بررسی سندی حدیث اقتداء لازم است مطالبی در رابطه با دلالت حدیث نیز داشته باشیم:
۱- اهل سنت بر این عقیده هستند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله کسی را برای خلافت و زمامداری بعد از خود نصب نکرده است و خلافت برای ابوبکر را نیز از راه «اجماع» ثابت می‌کنند. وتنها گروهی از متعصبین اهل سنت که «بکریّه» نامیده می‌شوند از روی تعصب نسبت به ابوبکر دست به جعل و وضع فضایل برای وی می‌زنند.
حافظ ابن جوزی در این باره می‌گوید:
قد تعصب قوم لا خلاق لهم یدعون التمسک بالسنه قد وضعوا لابی یکر فضایل...
گروهی بی اهمیت که مدّعی تمسک به سنت می‌باشند از روی تعصب دست به جعل فضایل برای ابوبکر زده اند.
الموضوعات – ج ۱ – ص۳۰۳.
ابن ابی الحدید معتزلی در باره گروه «بکریّه» می‌گوید: « و چون بکرّیه دیدند که شیعیان چه می‌کنند (منظورش روایاتی است که شیعیان از خود اهل سنت در فضایل امیر المومنین علیه السلام دال بر امامت آن حضرت نقل می‌کنند) آنها نیز در مقابل برای ابوبکر به جعل روایات روی آوردند. به عنوان مثال: در برابر «حدیث اخوّت» که در شان امیرالمومنین علیه السلام است حدیث
« لو کنت متخذا خلیلا »
را در شان ابوبکر، و در برابر حدیث « قلم و دوات» حدیث دیگری ساختند که:
« ایتونی بدواه و بیاض اکتب فیه لابی بکر کتابا لا یختلف علیه اثنان »
و نیز مطالبی دیگر چون
« یابی الله و المسلمون الا ابابکر»
و یا (روایتی که خداوند به ابوبکر فرموده است)
« انا راض عنک فهل انت عنی راض؟»
ای ابوبکر! من از تو راضی هستم آیا تو هم از من راضی هستی؟
شرح ابن ابی الحدید-ج۱۱- ص۴۸.
لذا با توجه به نکات فوق حدیث «اقتداء» نیز می‌تواند از مجعولات همین گروه باشد.
۲- با توجه به این که از ضروریات تاریخ است که حضرت صدیقه طاهره زهرای مرضیه سلام الله علیها « فارقت الدنیا ولم تبایع ابابکر» (دنیا را ترک گفت وحال آن که با ابوبکر بیعت نکرد) و نیز از مسلمات تاریخ است که امیر المومنین علیه السلام نیز نه تنها که همسرش حضرت زهرا را امر به بیعت نکرد ؛ بلکه خود نیز بیعت نکرد و حال آ ن که آن حضرت به خوبی می‌دانست که:مَنْ مات ولیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة.
صحیح مسلم، مسلم النیسابوری، ج۳، ص۱۴۷۸و السنن الکبری، البیهقی، ج۸، ص۱۵۶ و مجمع الزواید، ج۵، ص۲۱۸ و مشکاة المصابیح، ج۲، ص۱۰۸۸و سلسلة الأحادیث الصحیحة، ج۲، ص۷۱۵.
مَنْ مات بغیر إمام مات میتة جاهلیة.
مسند احمد، احمد بن حنبل، ج۴، ص۹۶ و مجمع الزواید، الهیثمی، ج۵، ص۲۱۸ و مسند الطیالسی، الطیالسی، ص۲۹۵ و الإحسان بترتیب صحیح ابن حبان ج۷، ص۴۹ و حلیة الأولیاء ، ج ۳، ص۲۲.
و یا جمع دیگری از صحابه چون جناب سلمان، جناب ابوذر، جناب مقداد، جناب عمار و زبیر و سعد بن عباده و... نیز بیعت نکردند واین به معنای عدم اقتداء به ابوبکر و عمر می‌باشد ؛ از این رو باید اهل سنت ونیز جاعلان و وضع کنندگان روایت اقتداء این تناقض شدید را پاسخ گویند.
۳- دیگر این که ابو بکر و عمر در بسیاری از احکام و افعال با یکدیگر اختلاف داشته اند حال چگونه اقتداء به هر دو نفر که در احکام و افعال با هم اختلاف داشته اند امکان پذیر است. به عنوان مثال:
الف: ابوبکر قایل به جواز متعه بود در حالی که عمر با آن مخالف بود و از آن نهی کرده و تهدید به مجازات می‌نمود.
ب: عمر از ارث بردن عجم ها ممانعت می‌ورزید مگر کسی که در میان عرب ها به دنیا آمده باشد ؛ اما ابوبکر در این زمینه هیچ گونه مخالفتی نداشت.آن گاه بعد از آن دو عثمان آمده و با رویه و رفتار هر دو خلیفه قبل از خود در بسیاری از اقوال واحکام وآداب دینی مخالفت ورزید که تمام این موارد در کتاب‌های فقه واصول اهل سنت موجود است.
حال اگر حدیث «اقتداء» صحیح باشد لازم خواهد بود که حکم به ضلالت و گمراهی همه آنها نمود.
۴- آنچه مشهور می‌باشد این مطلب است که عمر و ابوبکر نسبت به بسیاری از مسائل اسلامی فقهی و اصولی و حتی در معنای بعضی از الفاظ قرآن کریم جاهل بودند و برای فهم آنها به امیر المومنین علیه السلام مراجعه می‌نمودند حال با این توصیف آیا ممکن است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله امر به اقتداء به چنین اشخاصی نموده باشد و از دیگران خواسته باشد که نسبت به اوامر ونواهی آن دو نفر به طور مطلق تابع باشند؟
۵- حدیث «اقتداء» با این لفظ مقتضی عصمت ابو بکر و عمر وعدم صدور هر گونه خطا و لغزشی از آن دو می‌باشد و این در حالی است که هیچ یک از مسلمانان قایل به چنین سخنی نیست.
۶- اگر حدیث « اقتداء» صحت می‌داشت و واقعا از رسول خدا صلی الله علیه وآله در شان آن دو نفر صادر گردیده می‌بود خود ابوبکر و عمر در روز سقیفه برای اثبات خلافت خود به آن تمسک می‌نمودند در حالی که در هیچ یک از کتاب‌های حدیث و تاریخ چنین مطلبی نمی‌یابیم:
بلکه ابوبکر را در روز سقیفه می‌بینیم که می‌گوید:
با یعوا ای الرجلین شیتم یعنی ابا عبیده و عمر بن خطاب.
با هر کدام از این دو نفر ابو عبیده وعمر بن خطاب که خود می‌خواهید بیعت کنید.
صحیح بخاری – باب فضل ابوبکر – مسند احمد ج ۱- ص۵۶- تاریخ طبری – ج۳ – ۳۰۹ - السیره الحلبیه – ج۳ – ص ۳۸۶و...
و یا در همان جا رو به ابو عبیده کرده و می‌گوید:
امدد یدک ابایعک.
دستت را بده تا با تو بیعت کنم.
الطبقات الکبری – ج۳ –ص ۱۲۸ – مسند احمد - ج۱ ص ۳۵ – السیره الحلبیه - ج۳ – ص۳۸۶
و یا ابوبکر را بعد از بیعت برای خلافت می‌بینیم که می‌گوید:
اقیلونی اقیلونی فلست بخیرکم و علی بن ابی طالب فیکم.
مرا رها کنید، مرا رها کنید، که من بهترین شما نیستم و حال آن که علی بن ابی طالب در میان شماست.
الامامه و السیاسه – ج۱ – ص ۱۴ – الصواعق المحرقه – ص ۳۰ – الریاض النضره ج۱ –ص ۱۷۵ – کنز العمال – ج۳ – ص ۳۰۲.
و نیز عمر را بعد از بیعت برای ابوبکر می‌بینیم که می‌گوید:
کانت بیعه ابی بکر فلته وقی الله المسلمین شرها فمن عاد الی مثلها فاقتلوه.
بیعت ابوبکر لغزشی بود که خداوند شرّش را مرتفع سازد واگر کسی دوباره چنین خطایی مرتکب شد او را بکشید.
صحیح بخاری – ج۵ – ص۲۰۸- الصواعق المحرقه – ص ۵ – تاریخ الخلفاء – ص۶۷.
احتمالات موجود در باره روایت:
۱- احتمال قوی وجود دارد که در روایت « اقتداء» تحریف در لفظ صورت گرفته باشد ؛ به این معنا که که با توجه به روایتی که در بعضی از متون شیعه وارد گردیده این روایت به این شکل نقل شده که:
اقتدوا باللذین من بعدی ابابکر و عمر
تلخیص الشافی ج۳ – ص۳۵.
یعنی پیامبر ابوبکر و عمر را مورد خطاب قرار داده و فرموده است: ای ابوبکر و ای عمر، بعد از من به دو جانشین من (قرآن و عترت) اقتدا کنید
توضیح مطلب این که بر خلاف متون اهل سنت که «ابی بکر» (در حالت جرّی) آمده در بعضی متون شیعه «ابابکر» در (حالت نصبی) آمده ؛ که در این صورت ابابکر و عمر به عنوان منادا آمده و آن دو نفر را مورد امر قرار داده به این صورت که: رسول اکرم صلی الله علیه وآله عموم مسلمانان را یک جا با جمله « اقتدوا» اما ابوبکر وعمر را مخصوصا مورد امر قرار می‌دهد ؛ اما به چه چیزی امر می‌فرماید؟ جواب: به کتاب و عترت یعنی همان دو ثقل اکبر و اصغری که همواره آن حضرت مردم را به اقتداء و تمسک به آن دو امر می‌فرمود و چه کسانی از ابوبکر و عمر برای امر به این دو مهم سزاوارترند؟
۲- بعضی علماء گفته اند: احتمال دارد سبب صدور این روایت قضیه خاصی در مورد معینی بوده است که: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در مسیری می‌رفته اند و ابوبکر و عمر مقداری عقب تر پشت سر حضرت حرکت می‌کرده اند آنگاه به بعضی دیگر که قصد داشته اند مسیر راه را بدانند فرموده که پشت سر آن دو نفر بیایند تا راه را گم نکنند. که در این صورت روایت به این اطلاقی که اهل سنت استفاده کرده اند نخواهد بود و هیچ ربطی به امر خلافت نخواهد داشت. و از این قبیل اتفاقات نظایر متعددی روی داده است که هر کدام در موردی که ربطی به موضوع خلافت نداشته.
۳- در بعضی طرق روایت « اقتداء» ازاهل سنت اضافه ای دارد که دیگر آن موارد را حذف کرده و نمی‌آورند و آن چهار مورد است:
الف: واهتدوا بهدی عمار.
مسند احمد ج۵ ص۳۸۵
ب: و تمسکوا بعهد ابن ام عبد.
مسند احمد ج۵ ص۳۸۵
ج: اذا حدثکم بن ام عبد فصدقوه.
میزان الاعتدال ج۶ ص۶۶۰-تهذیب التهذیب ج۶ص۳۸۵.
د: ما حدثکم ابن مسعود فصدقوه. صحیح ترمذی باب مناقب ابی بکر و عمر.
که در صورت اقتداء ویا اهتداء و یا تمسک به هر کدام از این اشخاص قضیه شکل دیگری پیدا خواهد کرد که صورت مسئله اشکالات عدیده دیگری پیدا خواهد نمود و قضیه را برای اهل سنت پیچیده تر خواهد کرد به شکلی که بهتر خواهد بود با تمام بررسی‌های سندی و متنی و مدلولی که تا کنون ذکر گردید از این حدیث به طور کلی دست کشیده ویا لوازم ان را بپذیرند که در آن صورت نه تنها که فضیلتی برای آن دو نفر نخواهد بود بلکه نوعی اشاره به عدم فضیلت آن دو خواهد داشت.
به عنوان مثال آیا اهل سنت به ارشادات و سیره عمار یاسر نیز اقتداء خواهند کرد؟ کسی که از بیعت با ابوبکر تخلف ورزید و به عبد الرحمن بن عوف در باره ی قصه ی شورای سقیفه فرمود: « اگر می‌خواهی مسلمانان دچار اختلاف نشوند با علی بن ابی طالب بیعت کنید. »
تاریخ طبری ج۳ ص۲۹۷-الکامل ج۳ص۳۷-العقدالفریدج۲ص۱۸۲.
و یا کسی که وقتی با عثمان بیعت صورت گرفت فرمود: « ای گروه قریش! و چون شما هر بار در مقابل اهل بیت پیامبرتان قرار گرفتید و با دیگران بیعت کردید من از خداوند می‌ترسم که این امر را از شما باز پس گرفته و به دیگران ببخشد کما این که شما از اهلش گرفتید و در غیر اهلش قرار دادید.»
مروج الذهب-ج۲ص۳۴۲.
آری! عمار همان کسی است که رسول خدا صلی الله علیه وآله در باره او فرمود
عمار تقتله الفیه الباغیه
عمار را گروه طغیانگر فاسد می‌کشد
المسند ج۲ ص۱۶۴- تاریخ طبری ج۴ ص ۲وج۴ ص۲۸- طبقات ابن سعد ج۳ ص ۲۵۳-الخصایص ص۱۳۳ –المستدرک ج۳ ص ۳۷۸ – عمده القاری ج۲۴ ص ۱۹۲ – کنز العمال ج ۱۶ص۱۴۳
ویا در جای دیگر در باره عمار فرمود:
و من عادی عمارا عاداه الله.
هر کس باعمار دشمنی ورزد خداوند با او دشمنی ورزد
الاصابه ج۲ص۵۰۶– الاستیعاب ج۳ص۱۱۳۸– کنزالعمال– ج۱۳ص۲۹۸- انسان العیون– ج۲ص۲۶۵
به راستی! چرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم امر به اقتداء عمار یاسر و سیر در مسیر او مینماید؟ چون قبلا به او فرموده بود:
یا عمار! ان رایت علیا قد سلک وادیا و سلک الناس کلهم وادیا غیره فاسلک مع علی فانه لن یدلیک فی ردی و لن یخرجک من هدی... یا عمار! ان طاعه علی من طاعتی و طاعتی من طاعه الله عزوجل.
ای عمار! اگر علی را در راهی و تمام مردم را در راه دیگری یافتی دنبال رو علی باش که او هرگز تو را از طریق هدایت خارج نمی‌سازد... ای عمار! همانا اطاعت علی اطاعت من واطاعت من اطاعت خداوند عزّ و جلّ است.
تاریخ بغداد- ج۱۳ ص۱۸۶ – کنز العمال – ج۱۲ ص ۲۱۲ – فراید السمطین ج۱ص۱۷۸ - المناقب خوارزمی – ج۵۷ ص۱۲۴.
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
سایت موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عج)
