آیات فراوانی در قرآن کریم در فضایل امیر مومنان وبرتری وی بر دیگران نازل شده است. وبسیاری از علمای شیعه و سنی تا ۳۵۰ آیه را در این باره برشمرده‌اند که ما به نقل روایاتی از طریق اهل سنت در این باره اشاره می‌کنیم.
ابن عساکر، از علمای بزرگ اهل سنت در تاریخ دمشق می‌نویسد:
عن ابن عباس، قال: « نزلت فی علیّ ثلاثمایة آیة ».
تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص۳۶۴، تاریخ الخلفاء، ص ۱۷۱، الصواعق المحرقة، ۱۹۶.
ابن عباس می‌گوید: ۳۰۰ آیه از قرآن کریم در باره علی علیه السلام نازل شده است.
و همچنین خطیب بغدادی در تاریخ بغداد می‌نویسد:
عن ابن عباس قال: نزلت فی علی ثلاثمایة آیة.
تاریخ بغداد، ج ۶، ص ۲۲۱.
و سیوطی از بزرگترین علمای تاریخ اهل سنت نیز می‌نویسد:
عن ابن عباس قال: نزلت فی علی ثلاثمایة آیة.
تاریخ الخلفاء، ص ۱۷۱، الصواعق المحرقة، ص ۱۹۶.
و در جای دیگر می‌نویسد:
قال ابن عباس: نزلت فی علی أکثر من ثلاثمایة آیة فی مدحه.
تاریخ الخلفاء، ص ۱۷۲، و السیرة النبویّة، زینی دحلان بهامش السیرة الحلبیّة، ج۲، ص۱۱ و الصواعق المحرقة، ص ۱۲۵ ط. المحمدیّة و ۷۶ ط. المیمنة بمصر.
بیش از سیصد آیه از قرآن کریم، در ستایش از علی علیه السلام نازل شده است.
و ابن حجر هیثمی در کتاب الصواعق المحرقة که آن را در رد عقاید شیعه نوشته است، در این باره می‌نویسد:
وروی سعید بن جبیر، عن ابن عباس، قال: ما نزل فی أحد من کتاب اللّه ما نزل فی علی.
الصواعق المحرقة، ص ۷۶، الباب التاسع، الفصل الثالث.
و همچنین او در جای دیگر و نیز سیوطی در تاریخ الخلفاء می‌نویسند:
أنّه ما نزل فی أحد من کتاب اللّه کما نزل فی علی.
تاریخ الخلفاء، ص ۱۷۱، و الصواعق المحرقة، ص ۱۲۷.
در حق هیچ کسی، به اندازه علی علیه السلام، در قرآن نازل نشده است.
و حتی بسیاری از علمای اهل سنت نقل کردهاند که یک چهارم قرآن در حق امیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام نازل شده است.
حاکم حسکانی از بزرگان اهل سنت می‌نویسد:
عن الاصبغ بن نباتة، عن علی قال: نزل القرآن أربعة أرباع: ربع فینا، وربع فی عدونا، وربع حلال وحرام وربع فرایض وأحکام ولنا کرایم القران.
شواهد التنزیل، ج ۱، ص۵۹ و ص۶۲ و تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص۱۳۶ و ینابیع المودة، ج ۱، ص۳۷۷.
اصبغ بن نباته از امیر مومنان نقل کرد که فرمودند قرآن چهار جزء نازل شد. یک چهارم در مورد ما، یک چهارم در مورد دشمنان ما، یک چهارم در مورد حلال وحرام و یک چهارم در مورد واجبات واحکام ؛ وآیات شاخص قرآن (کریمه به بهترین شیء در هر مجموعه گفته می‌شود) در مورد ماست.
و مرحوم کلینی رضوان الله تعالی علیه در کتاب کافی در روایتی که سند آن صحیح است، شبیه همین روایت را نقل می‌کند:
عن أبی بصیر، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: نزل القرآن أربعة أرباع: ربع فینا، وربع فی عدونا، وربع سنن وأمثال، وربع فرایض وأحکام.
الکافی، ج۲ ، ص۶۲۷، ح ۴.
اما مهم‌ترین آیاتی که در قرآن کریم در باره ولایت امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده، از قرار ذیل است:
۱. إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آَمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ . مایده / ۵۵.
ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند.
مراد از « الذین آمنوا... » قطعاً امام امیر المؤمنین علیه السلام است ؛ زیرا این آیه در زمانی نازل شده است که امام علی علیه السلام در حال رکوع به فقیری که از مردم استمداد می‌کرد، انگشتری خود را صدقه داد.
بنابر تصریح بسیاری از علمای اهل سنت، این آیه در بارۀ امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده است. قاضی عضد الدین الإیجی، متوفای ۷۵۶ در این باره می‌گوید:
وأجمع أیمّة التفسیر أنّ المراد علی.
المواقف فی علم الکلام، ص ۴۰۵.
تمامی مفسرین جماع دارند که این آیه در بارۀ امام علی علیه السلام نازل شده است.
و سعد الدین تفتازانی نیز تصریح می‌کند:
نزلت باتّفاق المفسّرین فی علی بن أبی طالب، رضی اللّه عنه، حین أعطی خاتمه وهو راکع فی صلاته.
شرح المقاصد فی علم الکلام، ج ۵، ص۲۷۰.
[این آیه] به اتفاق مفسران در بارۀ علی بن أبی طالب (علیه السلام) هنگامی که در حال رکوع انگشترش را به فقیر نیازمند بخشید نازل شده است
و نیز علاء الدین علی بن محمد حنفی، معروف به قوشجی در این باره می‌گوید:
إنّها نزلت باتفاق المفسّرین فی حق علی بن أبی طالب حین أعطی السایل خاتمه وهو راکع فی صلاته.
شرح تجرید الاعتقاد ، ص ۳۶۸.
این آیه، به اتفاق مفسران در حق علی بن أبی طالب (علیه السلام) نازل شده است. وآن هنگامی بودکه به سایل انگشتری اش را بخشید در حالی که در رکوع نماز بود.
و آلوسی نیز می‌گوید:
غالب الأخباریّین علی أنّ هذه الآیة نزلت فی علی کرّم اللّه وجهه.
غالب اخباری ها بر این عقیده‌اند که این آیه در حق علی (علیه السلام) نازل شده است.
روح المعانی، ج ۶، ص۱۶۸.
ابن مردویه از علمای بزرگ اهل سنت روایتی را در شأن نزول این آیه نقل می‌کند که بسیار جالب و خواندنی است.
عن ابن عباس، بینما عبد الله بن عباس جالس علی شفیر زمزم یقول: قال رسول الله (صلی الله علیه وآله) إذ أقبل رجل، متعمم بعمامة فجعل ابن عباس لا یقول قال رسول الله (صلی الله علیه وآله) إلا قال الرجل: قال رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) فقال ابن عباس: سألتک بالله من أنت؟ فکشف العمامة عن وجهه وقال:
أیها الناس من عرفنی فقد عرفنی ومن لم یعرفنی فأنا جندب بن جنادة البدری أبو ذر الغفاری سمعت النبی (صلی الله عنیه وآله وسلم) بهاتین وإلا فصمتا، ورأیته بهاتین وإلا فعمیتا وهو یقول:
علی قاید البررة وقاتل الکفرة، منصور من نصره ومخذول من خذله.
أ ما إنی صلیت مع رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) یوما من الأیام صلاة الظهر فسأل سایل فی المسجد فلم یعطه أحد، فرفع السایل یده إلی السماء وقال: اللهم اشهد أنی سألت فی مسجد رسول الله فلم یعطنی أحد شییا. وکان علی راکعا فأومی إلیه بخنصره الیمنی - وکان یتختم فیها - فأقبل السایل حتی أخذ الخاتم من، خنصره، وذلک بعین النبی فلما فرغ النبی (صلی الله علیه وآله وسلم) من صلاته رفع رأسه إلی السماء وقال:
اللهم إن أخی موسی سألک فقال: رب اشرح لی صدری ویسر لی أمری واحلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی واجعل لی وزیرا من أهلی هارون أخی أشدد به أزری وأشرکه فی أمری فأنزلت علیه قرآنا ناطقا: (سَنَشُدُّ عَضُدَکَ بِأَخِیکَ) اللهم وأنا محمد نبیک وصفیک اللهم فاشرح لی صدری ویسر لی أمری واجعل لی وزیرا من أهلی علیا أخی أشدد به أزری.
قال أبو ذر: فوالله ما استتم رسول الله [ صلی الله علیه وآله وسلم ] الکلام حتی هبط علیه جبرییل من عند الله وقال: یا محمد هنییا [ لک ] ما وهب الله لک فی أخیک. قال: وما ذاک جبرییل؟ قال: أمر الله أمتک بموالاته إلی یوم القیامة وأنزل قرآنا علیک: إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آَمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ . مایده / ۵۵.).
مناقب علی بن أبی طالب (علیه السلام) وما نزل من القرآن فی علی (ع (، ابن مردویه الأصفهانی، ص ۲۹۳، ح ۴۶۰، بتحقیق عبد الرزاق محمد حسین حرز الدین، ط دار الحدیث بقم المقدسّة و تفسیر الثعلبی، ج ۴، ص ۸۰، و تفسیر الکبیر، الرازی، ج۱۲، ص۲۶ و شواهد التنزیل، الحسکانی، ج ۱، ص ۲۲۹ - ۲۳۰، و مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول (علیه السلام)، محمد بن طلحة الشافعی، ص ۱۷۰، و الفصول المهمة فی معرفة الأیمة،ابن الصباغ المالکی، ج ۱، ص ۵۷۹.
ابن عباس کنار چاه زمزم نشسته بود و از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) حدیث نقل می‌کرد مردی که صورتش را با عمامه پوشیده بود نزدیک آمد و هرگاه که ابن عباس می‌گفت رسول خدا چنین فرمود، او هم می‌گفت رسول خدا چنین فرمود ابن عباس گفت: تو را به خدا سوگند می‌دهم خودت را معرفی کن. پارچه را از صورتش برداشت و گفت:
ای مردم هرکس مرا می‌شناسد که می‌شناسد و آنان که نمی‌شناسند خودم را معرفی می‌کنم، من جندب پسر جناده ابوذر غفاری از یاران رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در جنگ بدر هستم، از رسول خدا با دو گوشم شنیدم و با چشم‌هایم دیدم که اگر غیر از این باشد کر و کور باشم، فرمود:"علی پیشوای نیکوکاران و کشنده کافران است، هرکس او را کمک کند پیروز است و آن که او را خار نماید ذلیل و بی‌چاره شود".
بدانید که روزی از روزها هنگام ظهر برای اقامه نماز در مسجد خدمت رسول الله بودم مردی نیازمند وارد شد وتقاضای کمک کرد ؛ ولی هیچ کس به وی کمکی نکرد، علی که در همان لحظه و در حال رکوع و مشغول نماز بود، دست راستش را که انگشترش در یکی از انگشتانش بود جلو آورد تا آن را به مرد نیازمند هدیه کند، مرد فقیر انگشتر را در آورد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) این منظره را مشاهده نمود، پس از پایان یافتن نماز دست به دعا بلند کرد و عرض کرد:
"خداوندا برادرم موسی از تو تقاضا نمود تا به وی سعه صدر وگشایش در امور و بیانی رسا وشیوا و جانشینی برادرش هارون را عنایت فرمایی، وتو ای خدا درخواستش را اجابت فرمودی، واکنون من پیامبر وفرستاده و برگزیده ات، درخواست می‌کنم تا شرح صدر وآسان شدن کارهایم را به من مرحمت فرمایی و نیز برادرم علی را وزیر و جانشین من قرار دهی تا همراه وکمک من در کارها و پشتیبان رسالتم باشد".
ابوذر می‌گوید:
هنوز سخن و تقاضای رسول خدا تمام نشده بودکه جبرییل نازل شد و این آیه را از جانب خداوند بر وی تلاوت نمود
«همانا پیشوا ورهبر وفرمانده شما خد ورسول او و مومنان هستند ؛ همان‌ها که نماز را برپا می‌دارند و در رکوع نماز، زکات وصدقه می‌دهند. ».
۲. یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ. النساء / ۵۹.
ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و صاحبان امر خود را [ نیز ] اطاعت کنید.{
در این آیه، اطاعت از خداوند، پیامبر و اولی الأمر واجب اعلام شده است و اولی الأمر غیر از ائمه معصومین کسان دیگری نمی‌تواند باشد.
۳. یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ. المایده / ۶۷.
ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن ؛ و اگر نکنی پیامش را نرسانده ای. و خدا تو را از [ گزند] مردم نگاه می‌دارد.
طبق اعتراف بسیاری از علما و مفسران بزرگ اهل سنت، این آیه در زمانی نازل شد که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در حال بازگشت از آخرین حج خود بود که خداوند به آن حضرت دستور می‌دهد که ولایت و امامت امیر المؤمنین علیه السلام را برای عموم مردم ابلاغ کند. ما عبارت چند تن از مفسران اهل سنت را در این باره نقل می‌کنیم:
فخر رازی مفسر معروف اهل سنت در باره شأن نزول این آیه می‌نویسد:
نزلت الآیة فی فضل علی بن أبی طالب علیه السلام، ولما نزلت هذه الآیة أخذ بیده وقال: « من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه » فلقیه عمر رضی الله عنه فقال: هنییا لک یا ابن طالب أصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة.
تفسیر الرازی، ج ۱۲، ص ۴۹ - ۵۰. ط مصر ۱۳۷۵ وج ۳/۶۳۶ ط الدار العامرة بمصر.
این آیه در برتری وشان علی(علیه السلام) نازل شده است زیرا پس از نزول آن پیامبر دست علی را گرفت وفرمود: هر کس من رهبر وفرمانده اوهستم علی رهبر اوست خدایا دوستدارش را دوست بدار و دشمنش را دشمن دار، عمر بدیدار علی(علیه السلام) شتافت وگفت: مبارک باشد بر تو ای علی تو از این لحظه مولی وفرمانده من وتمام مردان وزنان مومن هستی .
و سیوطی نیز می‌نویسد:
اخرج ابن أبی حاتم وابن مردویه وابن عساکر عن أبی سعید الخدری قال نزلت هذه الآیة یا أیها الرسول بلغ ما أنزل إلیک من ربک علی رسول الله صلی الله علیه وسلم یوم غدیر خم فی علی بن أبی طالب.
ابوسعیدخدری می‌گوید: آیه بلاغ درغدیر خم بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد که درشان علی بن ابوطالب است.
وأخرج ابن مردویه عن ابن مسعود قال کنا نقرأ علی عهد رسول الله صلی الله علیه وسلم «یا أیها لرسول بلغ ما أنزل إلیک من ربک ان علیا مولی المؤمنین وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس. »
الدر المنثور، ج ۲، ص ۲۹۸، فتح القدیر، شوکانی، چ۲، ص۶۰ و روح المعانی، آلوسی، ج ۶، ص۱۹۳ و تفسیر المنار، رشید رضا، ج ۶، ص۴۶۳.
از ابن مسعود نقل است که گفت: درزمان پیامبر این آیه را این گونه قرایت می‌کردیم: ای رسول آنچه از جانب پروردگارت برتو نازل شده است که علی مولی وسرپرست وپیشوای مومنان است به مردم ابلاغ کن.
ابن عساکر، تاریخ نویس معروف و بسیاری دیگر از علمای بزرگ اهل سنت این روایت را نقل کردهاند:
نزلت هذه الآیة: (یا أیها الرسول بلغ ما أنزل إلیک من ربک) علی رسول الله (صلی الله علیه وآله) یوم غدیر خم فی علی بن أبی طالب.
تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۲۳۷ و أسباب نزول القرآن، الواحدی، ص۲۰۴، ح۴۰۳، ط الحلبی بمصر و۱۵۰ ط الهندیة بمصر و شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت، الحاکم الحسکانی، ج ۱، ص ۱۸۷، ح ۲۴۳ و۲۴۴ و۲۴۵ و۲۴۶ و۲۴۷ و۲۴۸ و۲۴۹ و۲۵۰ و ۲۴۰، ط ۱ بیروت و فتح البیان فی مقاصد القرآن، العلامة السید صدیق حسن خان ملک بهوبال، ج ۳، ص۶۳، ط مطبعة العاصمة بالقاهرة و ج ۳ ص ۸۹ ط بولاق بمصر و الملل والنحل، الشهرستانی الشافعی، ج ۱، ص ۱۶۳، افست بیروت علی ط مصر وبهامش الفصل، ابن حزم، ج ۱، ص ۲۲۰ افست علی ط مصر، فراید السمطین للحموینی، ج ۱، ص۱۵۸، ح۱۲۰، ط ۱ بیروت و الفصول المهمّة لابن الصباغ المالکی المکّی، ص ۲۵ ط الحیدریة وص ۲۷ ط آخر و مطالب السؤول، ابن طلحة الشافعی ، ج ۱، ص ۴۴، ط دار الکتب فی النجف و ص ۱۶ ط طهران و ینابیع المودة،ا لقندوزی الحنفی، ص ۱۲۰ و۲۴۹ ط اسلامبول وص ۱۴۰ و۲۹۷ ، ط الحیدریة و...
۴. الْیَوْمَ یَیِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا. مایده / ۳.
امروز کسانی که کافر شده اند، از [ کارشکنی در ] دین شما نومید گردیده‌اند. پس، از ایشان مترسید و از من بترسید. امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما [ به عنوان ] آیین برگزیدم.
این آیه زمانی نازل شد که رسول گرامی اسلام در غدیر خم، دست امیر المؤمنین علیه السلام را بلند کرد و او را رسماً به عنوان جانشین بعد از خودش تعیین کرد.
یعقوبی تاریخ نویس معروف اهل سنت می‌نویسد:
وقد قیل إنّ آخر ما نزل علیه « الیوم أکملت لکم دینکم وأتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دیناً » وهی الروایة الصحیحة الثابتة الصریحة وکان نزولها یوم النفر علی أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب صلوات اللّه علیه بغدیر خم.
تاریخ الیعقوبی، ج، ص۴۳۰.
وگفته شده است که آخرین آبه ای که بر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نازل شده است آیه"الیوم أکملت لکم دینکم وأتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا"بوده است واین همان روایت صحیح است ونزول آن در روز کوچ (در مکه) در مورد امیر مومنان علی بن ابی طالب بوده است در غدیر خمً
و در جای دیگر می‌گوید
ولما کان یوم النفر دخل البیت، فودع ونزل علیه: (الیوم أکملت لکم دینکم، وأتممت علیکم نعمتی، ورضیت لکم الاسلام دینا).
وخرج لیلا منصرفا إلی المدینة، فصار إلی موضع بالقرب من الجحفة یقال له: غدیر خم، لثمانی عشرة لیلة خلت من ذی الحجة، وقام خطیبا وأخذ بید علی بن أبی طالب فقال: «ألست أولی بالمؤمنین من أنفسهم؟ قالوا: بلی یا رسول الله! قال: فمن کنت مولاه، فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه. ثم قال: أیها الناس أنی فرطکم وأنتم واردی علی الحوض، وإنی سایلکم، حین تردون علی، عن الثقلین فانظروا کیف تخلفونی فیهما. وقالوا: وما الثقلان یا رسول الله؟ قال: الثقل الأکبر کتاب الله سبب طرفه بید الله وطرف بأیدیکم، فاستمسکوا به ولا تضلوا، ولا تبدلوا، وعترتی أهل بیتی.
تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۱۱۲.
روزی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قصد بیرون آمدن از مکه را داشت وارد خانه خداشد وبا خانه وداع نمود این آیه نازل شد: امروز دین را برشما کامل ونعمتم را تمام نمودم واسلام را دین شما قراردادم،
رسول شبانه به طرف مدینه حرکت کرد، دربین راه ودر روز هیجدهم ذی حجه به مکانی نزدیک جحفه به نام غدیر خم رسید
درهمان روز ودرهمان سرزمین رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) برای مردم خطبه خواند ودر بین خطبه دست علی را گرفت وفرمود: آیا من بر مومنان برتر ازجانشان نیستم همه گفتند: آری این چنین است، فرمود: هرکس من مولی ورهبر وسرپرست او هستم علی نیز براو مولی ورهبر است،
خدایا دوست بدار آنکه علی را دوست بدارد ودشمن بدار آنکه علی را دشمن بدارد، سپس فرمود: ای مردم کنار حوض کوثر بر من وارد می‌شوید ازشما در باره دو یادگار وگوهر گرانبها سوال خواهم کرد پس مواظب باشید حق آندو را محترم دارید، پرسیدند: آندو گوهر چیست؟ فرمود: کتاب خدا قرآن که یک طرفش در دست خدا وطرف دیگرش در دست شماست، پس به آن چنگ زنید تاگمراه نشوید ودر آن دست نبرید، و یادگار وگوهر دوم خاندان وعترت من هستند،
سایت موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عج)
