آیا امیرمؤمنان علیه السلام خود را معصوم می‌دانست؟
طرح شبهه
شیعیان ادعا می‌کنند که امامان آن‌ها معصوم هستند؛ در حالی که علی (علیه السلام) صراحتا در نهج البلاغه می‌گوید که من فراتر از آن نیستم که خطا نکنم: «انی لست فی نفسی بفوق أن اخطی».
وقتی خود امام علی (علیه السلام) می‌گوید من فراتر از این نیستم که خطا می‌کنم، شما کاسه داغ‌تر از آش هستید.
نقد و بررسی اصل کلام امیرمؤمنان علیه السلام
امیرمؤمنان علیه السلام در خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه می‌فرماید:
فَلَا تَکُفُّوا عَنْ مَقَالَةٍ بِحَقٍّ أَوْ مَشُورَةٍ بِعَدْلٍ فَإِنِّی لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِیَ وَلَا آمَنُ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِی إِلَّا أَنْ یَکْفِیَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِی مَا هُوَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی.
پس، از گفتن حق، از مشورت در عدالت خودداری نکنید، زیرا خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمیدانم، مگر آن که خداوند(کسیکه به من از خودم مالک تر است) مرا حفظ فرماید.
نهج البلاغه عبده، ج۲، ص۲۰۱، خطبه۲۱۶؛
الکلینی الرازی، أبی جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفای۳۲۸ هـ)، الکافی، ج۸، ص۳۵۶، تحقیق و تصحیح وتعلیق علی أکبر الغفاری، ناشر: دار الکتب الإسلامیة - طهران، الطبعةالرابعة،۱۳۶۲ هـ.ش.
در واقع معنای کلام امام علیه السلام این می‌شود:
روشن است که امیرمؤمنان علیه السلام و نیز تمامی انبیاء همانند انسان‌های دیگر دارای دو قوه عقل و شهوت هستند. آن‌ها نیز همانند ما قادر هستند که اشتباه کنند و یا مرتکب گناه شوند؛ اما تفاوتی که آن‌ها با بقیه مردم عادی دارند، در این است که لطف خداوند همیشه شامل حال آن‌ها است، پس امام علیه السلام در این خطبه، نه تنها خود را معصوم می‌داند؛ بلکه سر منشأ این عصمت را نیز لطف خداوند می‌داند.
این گفته امیرمؤمنان علیه السلام دقیقا بر طبق همان تعریفی است که شیعه از عصمت دارد؛ یعنی آن‌ها قدرت بر انجام گناه را دارند؛ اما لطف خداوند همیشه شامل حال آن‌ها است و آن‌ها را از گناه و خطا باز می‌دارد؛ چنانچه پیش از این، تعریف عصمت را از زبان شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه این چنین نقل کردیم:
العصمة لطف یفعله الله تعالی بالمکلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیة وترک الطاعة مع قدرته علیهما.
عصمت، لطفی از جانب خداوند است که شامل حال مکلف می‌شود و او را از وقوع در معصیت و ترک اطاعت باز می‌دارد؛ با این که آن شخص قادر به انجام آن دو است.
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری، البغدادی (متوفای۴۱۳ هـ)، النکت الإعتقادیة و رسایل اخری، ص۳۷، تحقیق: رضا مختاری، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع - بیروت – لبنان، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴ هـ - ۱۹۹۳ م. توضیحات: چاپ کنگره هزارمین سالگرد رحلت شیخ مفید.
سخن امام علیه السلام با تعریفی که شیخ مفید از عصمت دارد، دقیقا عین هم هستند و تفاوتی با یکدیگر ندارند.
درست است که آن حضرت در صدر کلام خود فرموده است:
لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِیَ وَلَا آمَنُ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِی.
خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمیدانم.
اما در ذیل کلام خود بلافاصله برای دفع توهم نفی عصمت، امکان خطا از خویش را با جمله استثناییه نفی نموده و فرموده‌اند:
إِلَّا أَنْ یَکْفِیَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِی مَا هُوَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی.
مگر اینکه خداوند مرا در برابر خویشتن خویشم کفایت کند که او بیش از خود من قلمرو هستیم را مالک میباشد.
به عبارت دیگر امام علیه السلام با این تعبیر یکی از زیباترین مظاهر توحید افعالی را رقم زده و صریحا بیان فرموده‌اند که: «اگر لطف خدا شامل حال بندهاش نگردد هیچکس نمیتواند فی نفسه و با استقلال خود را از خطا و لغزش مصونیت بخشد.»
اگر کسی فقط نگاهش به صدر کلام امیر المؤمنین علیه السلام باشد و به ذیل آن توجهینکند، مثل این است که صدر آیه شریفه ۱۱۰ سوره کهف را بخواند که می‌فرماید:
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ
و ذیل آیه را کنار بگذارد:
یُوحَی إِلَیَّ
آیا این نظر، نظر ظلم و جفا نگری نیست؟!
در سوره ابراهیم، آیه ۱۱ می‌فرماید:
قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِنْ نَحْنُ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ
پسوند آیه هم این است:
وَ لَکِنَّ اللَّهَ یَمُنُّ عَلَی مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ مَا کَانَ لَنَا أَنْ نَأْتِیَکُمْ بِسُلْطَانٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ.
هم‌چنین تعبیری که حضرت یوسف (علیه السلام) دارد:
وَ مَا أُبَرِّیُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی. یوسف/۵۳.
در نتیجه، استفاده عدم عصمت از گفتار امیرمؤمنان علیه السلام، گفتاری است نسنجیده و غیر قابل قبول.
سایت موسسه حضرت ولیعصر عجل الله تعالی فرجه الشریف
