آموزه مهدویت و حقوق محیط زیست
موضوع محیط زیست و ضرورت صیانت و حمایت از آن در کلیه ادوار تاریخ بشر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده تا جایی که این امر، انسان‌ها و جامعة انسانی را وادشته است که در چند دهه اخیر، با وضع مقررات و قواعد ویژه‌ای، حقوق خاصی را تحت عنوان حقوق محیط زیست تدوین نمایند، اما با این وجود هنوز هم بشر مدرن نتوانسته تبعات مخرّب حیات صنعتی، ماشینی و مصرفی خود را بر محیط زیست کنترل نماید و جهان همواره با روند تخریب و آلودگی روز‌افزون محیط مزبور رو‌به‌رو است
. نظر به ضرورت طرح مباحث جدید و گشودن زوایای جدید در حوزه موضع مهدویت، این مقاله تلاش دارد که نوع نگرش به محیط زیست و جایگاه آن را در حیات طیبة مهدوی بررسی نموده و این مدعا را اثبات نماید که حقوق محیط مذکور و هم‌چنین حقوق کلیه جانداران و نباتات در عصر ظهور به نحو اکمل رعایت شده و حتی این موجودات و محیط زیست آنها در دوران مهدی علیه السلام به نهایت تحقق استعدادها و قابلیتهای بالقوه خویش خواهند رسید.
فصل اول: نگرشی به حقوق محیط زیست در جهان امروز «محیط زیست»یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های بشر وجهان مدرن در چند دهة گذشته تاکنون بوده است. برهمین مبنا، ایجاد و تحول حقوق و تکالیف مربوط به محیط مزبور، چه در حقوق داخلی و چه در حقوق بینالملل از مسائل بسیار مهمی است که ذهن بسیاری از صاحب‌‌نظران، دولت‌مردان، و انبوهی از سازمان‌های جهانی و معاهدات بین‌المللی را به خود معطوف و مشغول نموده است. البته «محیط زیست» دست‌کم به معنای امروزی آن در بسیاری از زبان‌ها یک اصطلاح نو و تازه است و سابقه کاربرد آن در زبان فرانسه به قرن دوازدهم برمی‌گردد، هر چند که این اصطلاح از آغاز دهة ۱۹۶۰ م کاربرد پیوسته پیدا کرده است. محیط زیست از گذشته‌های دور نیز مورد احترام تمدن‌ها و فرهنگ‌های پیشین بوده و از قداست خاصی برخوردار بوده است؛ مثلاً در بین ایرانیان، پرستش میترا یا خورشید؛ در بین هندیان و مصریان، تقدیس رودخانه‌های گنگ و نیل و در بین بابلیان، پرستش ستارگان رواج داشته و در کتاب‌هایی هم‌چون ریگ ودا (کتاب مقدس هندوان)، تورات و قانون حمورابی در خصوص حفظ منابع طبیعی و خود آلودگی محیط زیست مطالبی وجود دارد. اقوام دیگر چون فنیقی‌ها، لیدی‌ها، هیتی‌ها، اقوام مایا و اینکا نیز به تقدیس پدیده‌های طبیعی پرداختهاند که نشانة ظهور ایدة علاقه به طبیعت و حفظ محیط زیست از ادوار گذشته می‌باشد. با ظهور انقلاب صنعتی در قرن هجدهم، آسیب‌های زیست محیطی؛ به‌ویژه در جهان صنعتی غرب شکل بسیار ملموس‌تری یافت و پس از آن در قرن بیستم خسارات زیست محیطی با قضایایی هم‌چون «تریل اسمیلتر» در ۱۹۴۱، «کانال کورفو» در ۱۹۴۶، اختلاف دریاچه لانو در۱۹۵۷، «اختلاف سدگات» در ۱۹۶۸، «قضیه کاسموس ۹۵۴» در سال ۱۹۷۸ در فضا، فاجعه کارخانه شیمیایی «بوپال هند» در سال ۱۹۸۴، فاجعه نیروگاه هستهای چریوبیل در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ و آلودگی‌های ناشی از حریق عمدی چاه‌های نفت کویت توسط عراق در جنگ دوم خلیج فارس، شکل عینی‌تر و بحرانی‌تری یافت و نشان داد که بشریت برای چیرگی بر این خطرات نیازمند عزمی جهانی و برنامه‌ریزی دقیق و انجام اقدامات قاطع و فراگیر در سطوح محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است؛ زیرا در غیر این صورت حیات بشری دچار نابودی و انهدام روز افزون‌تری خواهد شد. امروزه تهدیدهای زیست محیطی، دامنه وسیعی را در بر می‌گیرد؛ از جمله: آب وهوا، میزان حرارت و گرم شدن دمای زمین، بالا آمدن سطح دریاها، حفظ گونه‌های مختلف و به ویژه نادر گیاهی و جانوری، فرسایش لایه ازن، آثار فعالیت‌های صنعتی ناشی از اعمال انسان، تخریب جنگل‌ها، آلودگی آب‌ها، باران‌های اسیدی، آلودگی‌های صوتی، نظامی، و هستهای و مانند آن. از سویی برخی از این ضایعات زیست محیطی، خود نیز منشأ ضایعات گسترده تری شدهاند؛ مثلاً کارشناسان معتقدند که قطع درختان جنگلی به صورت انبوه و انتشار ممتد ضایعات صنعتی در فضا باعث تغییرات بسیار منفی در وضعیت آب و هوای جهانی و بالا آمدن سطح آب دریاها، و به تبع آن، زیر آب رفتن دشت‌های ساحلی و گسترش امواج گرمازا گردیده است؛ هم‌چنان که سوخت‌های فسیلی و استفاده نامتناسب و گسترده از آنها باعث افزایش دی‌اکسید‌کربن زمین و ایجاد پدیدة گازهای گلخانه‌ای شده است. وجود گازهای سمی منتشره از فعالیت‌های صنعتی انسانی منجر به اسیدی شدن باران‌ها گشته و آب‌های مصرفی و فضای حیاتی موجودات دریایی را مسموم نموده و سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازند. امروزه این اعتقاد وجود دارد که اگر چه موضوعات محیط زیستی از جهت روابط بینالملل، پدیده‌های جدیدی نیست اما با توجه به وخامت اوضاع آن، رهبران جهان به طور فزاینده‌ای مسائل محیط زیستی را از موضوعات حاشیه‌ای و جانبی، به دستور کار اصلی سیاسی‌شان منتقل کردهاند. هم‌چنان که همین رویه نیز در مورد عمل‌کرد سازمان‌های بین‌المللی و جهانی در نحوة برخورد پیشگیرانه از آلودگی محیط زیست مشاهده می‌شود و تصویب و عقد ده‌ها معاهده و کنوانسیون زیست محیطی بیان کننده چنین اهمیت روز افزونی است. باید خاطرنشان نمود که اصطلاح«محیط زیست» را می‌توان به یک منطقه یا تمام سیاره و حتی به فضای خارجی‌ای که آن را احاطه کرده اطلاق کرد. یونسکو برای محیط زیست، از اصطلاح «بیوسفر» یا لایة حیاتی نام برده که از تعاریف مُوَسَّع در این باره بوده و عبارت است از: محیط زندگی بشر یا آن بخش از جهان که بنا به دانش کنونی بشر، همة حیات در آن استمرار دارد. در حقیقت بیوسفر یا لایة حیاتی، همان لایه و قشرنازکی است که این کره خاکی را در میان گرفته و شامل زمین و هزار متر بالا و عمق زمین و اقیانوس‌هاست. هم‌چنین محیط زیست؛ شامل آب، هوا، خاک و عوامل درونی و بیرونی مربوط به حیات هر موجود زنده می‌باشد که در حقیقت حیات انسانی، جانوری، گیاهی و رشد آنها متأثر از این محیط است، هم‌چنین از نظر برخی از کنوانسیون‌های محیط زیستی، محیط مذکور شامل بخش‌های زیر می‌شود:
الف) منابع طبیعی اعم از تجدیدپذیر و غیر قابل تجدید؛ مانند هوا، آب، خاک و کلیه جانوران و گیاهان و تأثیر متقابل این عوامل بر یک‌دیگر؛
ب) امول و دارای‌هایی که جزو میراث فرهنگی می‌باشند؛
ج) مناظر و چشم اندازهای ویژه. از این‌رو، محیط زیست ساخت دست بشر؛ شامل بناها، آثارتاریخی، ساختمان‌های گوناگون و یا مناظر و چشم اندازهای ویژه به عنوان بخشی از محیط زیست، باید در برابر خرابی حراست شوند؛ همان طور که منابع طبیعی کرة زمین از جمله هوا، آب، زمین، گیاهان، حیوانات و به ویژه نمونه‌های معرف اکوسیستم‌های طبیعی باید به نفع نسل‌های حاضر و آینده، برحسب نیاز با برنامه ریزی و مدیریت دقیق حفاظت شوند و با منطقی کردن مدیریت تولید و مدیریت منابع، تعارض موجود میان توسعه و محیط زیست حل گردد، اما متأسفانه به وضوح مشخص است که انسان عصر فراصنعتی و دورة «بیوتکنوالکترونیک» امروز، نتوانسته است بر معضل نابودی و تخریب محیط زیست توسط خویش فایق آید و هر روز با نابودی بیشتر جنگل‌ها، افزایش بیابان‌ها، آلودگی هوا، آب و خاک، محیط زیست و انقراض گونه‌هایی از حیات جانوری و گیاهی بیش از پیش مواجه است و این فرایند در مداری بسته و قهقرایی، دایم در حال تکرار است و باز هم متأسفانه سرعت تخریب محیط مزبور از سرعت ترمیم آن روز افزون‌تر است.
فصل دوم: حقوق محیط زیست در سیرة نبوی و معصومان: در بحث از آموزة مهدویت، همواره نظر کردن به سیرة عموم معصومین ـ از خاتم انبیا۶ تا امام یازدهم۷ـ راه‌گشا و ضروری است، زیرا حاکمیت و امامت حضرت مهدی۷ نقطه پایانی و تکمیل رسالت نبوی و امامت سایر معصومین۷ خواهد بود و بدیهی است که این سیره، شارح و مبیِّن آموزة مهدویت است؛ همان‌طور که این آموزه نیز مکمل و مبیِّن سیرة مزبور می‌باشد. بدین لحاظ در این‌جا به گونه‌ای بسیار اجمالی به جایگاه حقوق موجودات اعم از جانوری و گیاهی و محیط زیست آنها به عنوان مدخلی مقدماتی در تبیین بحث مذکور در آموزة مهدویت پرداخته می‌شود. ابتدا باید گفت که پیامبر مکرم اسلام۶ به این موضوع بسیار اهمیت می‌دادهاند؛ مثلاً در نهج الفصاحه، احادیث فراوانی از ایشان در مورد اهمیت درخت و درخت‌کاری و عمران و آبادانی محیط زیست نقل شده است؛ از جمله فرموده اند:
الف) «چه نیکو مالی است نخل که در گل محکم است»؛
ب) «اگر رستاخیز بر پاشد و نهالی در دست یکی از شما بود، اگر می‌تواند آن‌را بکارد باید بکارد»؛
ج) «هرکه درختی بنشاند، خدا به اندازه میوه‌ای که از آن درخت برون می‌شود پاداش برای وی ثبت می‌کند»؛
د) «هرکه درختی بکارد هر بار که انسانی یا یکی از مخلوقات خدا (به اندازه میوه‌ای که از آن درخت برون می‌شود) از آن بخورد برای او صدقه‌محسوب می‌شود». پیامبر۶ در حدیث فاخر دیگری، کاشت درخت، جاری کردن نهر و حفرچاه را به عنوان سه مورد از صدقات جاریه، هم‌پای اثر «فرزند صالح » و «ساخت مسجد» به شمار آورده که پاداش آن نیز برای فاعل آن تا ابد، دوام می‌یابد. به فرموده ایشان.هفت چیز است که پاداش آن برای بنده در قبر او و پس از مرگش دوام دارد: کسی که علمی تعلیم دهد، یا نهری به جریان آورد، یا چاهی حفر کند، یا نخلی بکارد، یا مسجدی بسازد، یا مصحفی به ارث گذارد، یا فرزندی بر جا نهد که پس از مرگش برای او آمرزش خواهد. توصیه‌های پیامبرگرامی۶ در مورد حفظ حقوق حیوانات و برخورد ملاطفت آمیز با آنها فراوان است و ایشان علاوه بر نهی شدید از اذیت و کشتن به نا‌به جای حیوانات، بررسیدگی کامل به آنها تأکید می‌ورزند؛ از جمله فرموده اند:
ـ هر حیوان، پرنده یا غیر آن به ناحق کشته شود روز قیامت با قاتل خویش مخاصمه کند؛ ـ هر که گنجشکی را بیهوده بکشد روز قیامت بیاید و نزد عرش فریاد زند و گوید: پروردگارا از این بپرس برای چه مرا بی‌فایده کشت؛ ـ هرکه گنجشکی را به‌ناحق بکشد خدا روز قیامت از وی بازخواست کند؛ ـ زنی به جهنم رفت برای آن که گربه‌ای را بسته بود وچیزی بدو نخورانید و نگذاشت از چیزهای زمین بخورد تا بِمُرد.
در روایات نبوی بر ساخت‌و‌ساز و عمران محیط زیست تأکید فراوانی شده؛ هم‌چنان که ایشان افراد را از سکنی‌گزینی در خانه‌های ویران برحذر داشته و عدم اجابت دعای چنین کسی راهمانند فردی دانسته که در حفظ حیوان تحت مالکیت خویش اهمال میورزد و فرمودهاند:
سه کساند که خدا دعایشان را نمی‌پذیرد؛ مردی که در خانة ویران جای گیرد و مردی که کنار راه اقامت گزیند و مردی که حیوان خود را رها کند و سپس دعا کند که خدا آن را نگه دارد.
پیامبر در احادیث فراوان دیگری، خرج کردن برای اسب را هم‌چون نفقه ضروری دانسته و ضمن همانند دانستن آن با صدقه، امساک نمودن در این باره را نهی کرده و صاحبان این حیوان را به نوازش پیشانی، جهت افزایش برکت اسب توصیه فرمودهاند. بدیهی است با توجه به کاربرد گسترده حیواناتی؛ مانند اسب در امور نظامی و حمل و نقل، تأکید حضرت بر اسب به صورت نمادین بوده و در واقع ناظر بر حفظ حقوق سایر حیوانات نیز می‌باشد؛ هم‌چنان که پیامبر۶ مردم را به تکریم گاو به عنوان مهتر چهارپایان توصیه می‌نمایند. هم‌چنین از امام صادق۷ نقل شده است که پیامبراکرم۶ مردم را از شلاق زدن؛ به خصوص به صورت چهارپایان و کشتن زنبور عسل نهی می‌کردند. در حدیث دیگری از امام صادق۷ به علت نهی از شلاق زدن به چهرة حیوانات این گونه اشاره شده که حیوانان با صورت خود خداوند را تسبیح می‌نمایند. نیز امام حسین۷ در این باره فرمودهاند: «برای هر چیزی حرمتی نهادهاند و حرمت چهارپایان در چهرة آنها نهفته است». در روایات اسلامی انسان‌های فاقد عقل، در ردیف چهارپایان به شمار آمدهاند و یا حتی انسانی که شهوتش را بر عقلش حاکم می‌کند از چهارپایان بدتر به حساب آمده است. بدین ترتیب حیوانات به دلیل فقدان عقل در مرتبه پایین‌تر از انسان‌ها قرار داده شدهاند، ولی این مسئله دلیلی بر تجویز عدم مراعات حقوق آنها نیست چنان که در برخی روایات، موجودات جانوری چهار دسته به شمار آمده اند:
اول انسان‌ها که کامل‌ترین موجودات هستند، سپس چهارپایانندکه مهتری آنها برعهدة گاو است و سومین دسته پرندگان هستند که مهتر آنها کرکس است و چهارمین مِلک و صنف متعلق به حیوانات وحشی، با مهتری شیر است. در این روایت، امام علی۷ تصریح فرمودهاند که گاو، عقاب و شیر برای صنوف زیر مجموعة خویش، از خداوند با تضرع درخواست رزق و شفاعت می‌نمایند و بدین ترتیب بیان شده که همه حیوانات اهل تسبیح خداوند بوده و عبادت پروردگار را به سبک و سیاق خویش انجام می‌دهند. با توجه به این نوع نگرش دین اسلام به حیوانات و حتی گیاهان، علت توصیه به رفتار محبت آمیز و محترمانه و مودت آمیز توسط این دین حنیف بیشتر مشخص می‌شود. سیرة امام علی۷ نیز مشحون حمایت از حقوق محیط زیست و رعایت حقوق حیوانات است.
فراز دوم نامة ۲۵ حضرت که در واقع دستورالعملی جهت جمع آوری مالیات است، یکی از بهترین منشورهای اسلامی در زمینة رعایت حقوق حیوانات است. این بخش از نامه که در واقع در سال ۳۶ هجری به عُمّال و کارگزاران، نگارش یافته نحوة جمع آوری مالیات‌هایی که از حیوانات جمع آوری می‌گردد یادآوری نموده و نوع برخورد و نگه‌داری این حیوانات را تا تحویل به بیت‌المال مسلمین چنین شرح می‌دهد و عمل به این دستور‌العمل را مایة هدایت و بزرگی پاداش الهی به شمار می‌آورد:
در رساندن حیوانات، آن را به دست چوپانی که خیرخواه و مهربان، امین و حافظ، که نه سختگیر باشد و نه ستم‌کار، نه تند براند و نه حیوانات را خسته کند، بسپار. سپس آن‌چه از بیت‌المال جمع آوری شد برای ما بفرست، تا در نیازهایی که خدا اجازه فرموده مصرف کنیم. هرگاه حیوانات را به دست فردی امین سپردی، به او سفارش کن تا بین شتر و نوزادش جدایی نیفکند و شیر آن را ندوشد تا به بچه‌اش زیان وارد نشود. در سوار شدن بر شتران عدالت را رعایت کند، و مراعات حال شتر خسته یا زخمی را که سواری دادن برای او سخت است بنماید. آنها را در سر راه به درون آب ببرد، و از جاده‌هایی که دو طرف آن علف‌زار است به جاده بی‌علف نکشاند، و هرچند گاه شتران را مهلت دهد تا استراحت کنند، و هرگاه به آب و علف‌زار رسید، فرصت دهد تا علف بخورند و آب بنوشند تا آن‌گاه که به اذن خدا برما وارد شوند، فربه و سرحال، نه خسته و کوفته باشند تا آنها را بر اساس رهنمود قران و سنت پیامبر۶ تقسیم نماییم. عمل به دستورهای یاد شده مایه بزرگی ِ پاداش و نیز هدایت تو خواهد بود.
فصل سوم: حقوق زیست محیطی در عصر مهدوی با تأملی کوتاه در روایات مختص به عصر ظهور، به خوبی فهمیده می‌شود که فضای زیستی و موجودات ساکن در این قلمرو، در نهایت کمال از مواهب حکومت حضرت مهدی علیه السلام برخوردار گشته و طعم آسایش، آرامش و حیات طیبة مبتنی بر عدالت را خواهند چشید. در این جا به قراینی اجمالی از روایات وارده در این مورد، با ذکر شاخصه‌های لازم مبادرت می‌شود؛ به عبارت دیگر، موارد زیر برخی از ویژگی‌های محیط‌زیست عصر ظهور و رعایت کامل حقوق مزبور در آن دوره خواهد بود و یادآوری آنها از باب حصر نبوده و تنها اشاره‌اجمالی است:
۱. تطهیرو نورانیت زمین، زمین در عصر مهدوی با لطف الهی از هرگونه جور و ظلمی تطهیر می‌شود و با نور الهی منور و تابان می‌گردد. کلمات جور و ظلم با کلماتی مانند طغیان، میل، انحراف دارای ترادف معنایی هستند، بدیهی است که هرگونه تلوّث و آلودگی، زیر مجموعه معانی جور و ظلم قرارمی‌گیرد؛ زیرا هر گونه آلودگی به معنای انحراف از طبیعت مخلوق الهی و به معنای تعدی از حق و حرکت به سوی باطل است؛ هم‌چنان که ظلم به هرگونه تجاوز از حق، اعم از کم و زیاد اطلاق می‌شود. هم‌چنین ظلم در لغت به معنای تاریکی و شکافی است که در زمین به وجود می‌آید و به معنای «تجاوز از حد و قرار دادن چیزی در جای نامناسب» نیز آمده است. ابن فارس در معجم خود اذعان می‌دارد: ظلم به دو معنا گفته می‌شود: نخست به مفهوم مخالف نور و روشنایی؛ و دوم قرار دادن چیزی در جایگاهی که شایسته آن نیست. واضح است که حکومت ظلم‌ستیز و عدالت‌محور مهدوی بر طبق این تعاریف، حکومتی بر مبنای تطهیر محیط زیست از هرگونه آلودگی و انحراف بوده و این محیط را به وضعیتی آرمانی برگشت خواهد داد و از طهارت و حیات طیبه آن حفاظت خواهدکرد. امام رضا۷ در تأبید مراتب فوق می‌فرمایند:
یطهر الله به الارض من کل جور ویقدّسها من کل ظلم... فاذا خرج، اشرقت الارض بنور ربها و وضع میزان العدل بین الناس فلایظلم احدا احدا وهوالذی تطوی له الارض؛ خداوند به واسطة او، زمین را از هر گونه جور و ظلم تطهیر و منزه می‌نماید. پس هنگامی که وی (حضرت مهدی) خروج کند زمین با نور پروردگار، نورانی گشته و ترازوی عدالت در میان مردم حکم‌فرما می‌گردد. پس از آن، دیگر احدی به احد دیگر ظلم نمی‌کند و او کسی است که زمین برایش در نوردیده می‌شود.
۲. رضایت و سُرور موجودات و محیط زیست،روایات بی‌شماری در تبیین عصر مهدوی، حاکی از نهایت رضایت تمامی ساکنان و موجودات در زمین و آسمان از حکومت مهدی موعود است. پر واضح است که این رضایت و سرور همگانی نمی‌تواند بدون تأمین حقوق محیط زیست و کلیه ساکنان آن باشد. در روایات متعددی به‌خصوص از پیامبر۶ این معنا چنین ذکر شده است:... یملاء الارض عدلا کما ملیت جوراً یرضی فی خلافته اهل الارض و اهل السماء و الطیر فی الجو؛
زمین از عدل پر می‌شود همان‌طور که قبلاً از جور پرشده بود. در خلافت او اهل زمین و اهل آسمان و پرنده در هوا، راضی و خوش‌حال از این حکومت هستند. امام علی۷ نیز فرمودهاند: از قیام وی اهل آسمان و ساکنان زمین فرحناک می‌شوند. او زمین را پر از عدل کند؛ چنان‌که پر از ظلم و ستم باشد.
۳. امنیت، صلح و دوستی در سپهر انسانی، حیوانی و گیاهی محصول عدالت‌گستری و ظلم‌ستیزی حکومت مهدوی و رعایت حقوق محیط زیست و ساکنان آن، چیزی غیر از امنیت و برقراری صلح و دوستی در فراخنای هستی نمی‌تواند باشد و همان‌طورکه برحسب روایات، کینه‌ها و اختلاف‌ها از جامعه بشری رخت بر می‌بندد از عالم حیوانی و جانوری نیز این کینه‌ها وعوامل نزاع، ناپدید خواهد شد و حتی حیواناتی که به کینه جویی و تقابل با هم شهره بوده‌اند، در کمال مسالمت و آرامش به زندگی مودّت آمیز در کنار هم خواهند پرداخت؛ هم‌چنان که در حدیث معروفی که نشانه وضع امنیت بی‌سابقه در عصر ظهور است و حاکی از مسافرت زنی به همراه زینت آلات خود از عراق به شام در کمال آرامش و بدون مزاحمت عامل انسانی و حیوانات وحشی است، چنین ذکر شده: حیوانات وحشی و چهارپایان در این عصر، درکمال صلح و مسالمت با یک‌دیگر به سر می‌برند، به همین دلیل نیز حیوانات وحشی دیگر خوف‌برانگیز نبوده، به سایرحیوانات و این زن حمله نمی‌کنند. در روایتی دیگرذکر شده: «حیوانات وحشی امنیت می‌یابند تا حدی که همانند چهارپایان اهلی در راه‌های زمین به گردش در آمده و به چرا مشغول می‌شوند». در روایتی دیگر از معصوم۷ این وضعیت بدین صورت تشریح شده است: اسمه اسم النبی یامر بالعدل ویفعله و ینهی عن المنکر ویجتنبی الله به الظلم ویجلو به الشک والعمی یرعی الذیب فی ایامه مع الغنم ویرضی عنه ساکن السماء والطیر فی الجو والحتیان فی البحار...؛ نام او نام پیامبر۶ است. به عدالت امر نموده و خود بدان عمل می‌کند و از منکر نهی نماید و خداوند توسط وی از ظلم جلوگیری کرده و شک و عدم بصیرت‌ها را می‌زداید. گرگ و گوسفند در ایام او با هم به چرا می‌پردازند و ساکنان آسمان و پرنده در هوا و مارهای دریا از او راضی و خشنود هستند. هم‌چنین در کنزالفواید از ابن‌عباس ویژگی‌های عصر ظهور ذکر شده که یکی از آنها این است: «گرگ، میش، گاو، شیر، انسان و مار از جان خود ایمن باشند». نیز امام صادق۷ با تشریح برکت‌دهی آسمان و زمین در این دوره می‌فرمایند: «همة وحوش و درندگان در امنیت کامل خواهند بود». بنابراین، همان گونه که پیامبر۶ فرمودهاند، در حکومت جهانی حضرت مهدی « مردم در رفاه و چهارپایان در آسایش می‌باشند». در روایت دیگری از پیامبر۶ که گویای اوج حفظ حقوق محیط زیست در آن عصر طیبه می‌باشد آمده است:... نامش نام من است، در موقع ظهور او پرندگان را در آشیانه‌هاشان و ماهیان در دریاها (با کمال آزادی و دور از هرگونه ترس و مزاحمت دشمن) تولید نسل می‌کنند و نهرها کشیده می‌شود و چشمه‌ها می‌جوشد و زمین دو برابر محصول خود را می‌رویاند....
۴. فعلیت یابی کلیه قابلیتهای محیط زیست در عالی‌ترین حد با توجه به اینکه در اصیل‌ترین منابع دینی، عدالت به معنای قرار گرفتن هر چیز در جای خویش، و ایفای اهلیت‌ها و رعایت و استیفای کلیه حقوق‌ها آمده است، بنابراین در حکومت مهدوی هر موجودی اعم از انسان، حیوان و نبات می‌بایستی به عالی‌ترین جایگاه و تحقق کلیه استعدادها و قابلیتهای خود برسد و چنین است که در عصر مهدوی، افزون بر جامعه بشری، محیط زیست اَرضی و سَماوی وکلیه موجودات ساکن در آنها به عالی‌ترین و نهایی‌ترین حد تحقق قابلیتهای خود دست می‌یابند و به عبارت روشن‌تر، آنها نیز عدالت پیشگی را سرلوحة خود قرار می‌دهند؛ به همین دلیل آسمان و زمین ثروت‌های مکنون خود را بیرون می‌ریزند و هرگونه آلودگی و تلوث را با یاری خدای منان و مواهب حکومت مهدوی از خود دور می‌سازند و پوشش گیاهی، تمام عالم را فرا می‌گیرد؛ هم‌چنان‌که در روایت مربوط به مسافرت سرشار از امنیت زنی که راه عراق و شام را می‌پیماید، آمده است که وی «درمسیر خویش گام نمی‌گذارد مگر برنبات و گیاهان» و این نشانه‌ای از پوشش گستردة گیاهی در سراسر جهان است که شام و عراق به عنوان مناطقی تقریباً کم آب و علف و نیمه خشک، در عصر ظهور پوشیده از گیاه می‌شوند. برخی از روایات بیان‌کننده تحقق کلیه استعدادهای بالقوه محیط زیست در دوران ظهور بدین شرح است، معصوم۷ می‌فرمایند: فیحظب الناس فستبشر الارض بالعدل وتعطی السماء قطرها و الشجر ثمرها و الارض نباتها و تتزین لاهلها... و تخرج لهم الارض کنوزها...؛ پس ]حضرت مهدی[ مردم را مورد خطاب قرار داده و سپس زمین را به عدالت، بشارت می‌دهد. در این هنگام آسمان باران خود عطا نموده و درختان میوه‌های خود را فرو می‌فرستند.زمین کلیه رستنی‌های خویش را عرضه نموده و خود را برای اهل عالم با این گیاهان زینت می‌بخشد...؛ هم‌چنان‌که زمین برای مردم، گنج‌های خود را خارج می‌سازد. یظهر الله له کنوز الارض و معادنها و ینصره بالرعب...؛ خداوند گنج‌ها و معادن زمین را برای او آشکار ساخته و وی را با رعب خویش یاری می‌دهد. ذکر دو روایت از پیامبر گرامی اسلام۶ در این مورد نیز به تنویر مطلب کمک بیشتری می‌کند:... یخرج رجل من اهل بیتی ویعمل بسنتی ونزل الله له البرکة من السماء وتخرج الارض برکتها... یتنعم امتی فی زمانه نعیماً لم یتمتعوا مثله قط البر والفاجر یرسل السماء علیهم مدرارا و لاتدخر الارض شییاً من نباتها...؛ مردی از اهل بیت من خروج نموده و به سنت من عمل می‌کند و خداوند برای وی برکت‌های خویش را از آسمان فر و می‌فرستدو زمین نیز برکات خود را خارج می‌سازد... امت من در زمان وی از نعماتی متنعم می‌شود که قبلا از آنها بهره مند نشده بود و نیکوکار و فاجر، جزو بهره مندان این نعمت‌ها هستند. آسمان بر آنها باران‌هایش را نازل نموده و زمین چیزی از روییدنی‌هایش باقی نمی‌ماند مگر این که آنها را برویاند و تأخیری در این مورد روا نمی‌دارد.
۵. عمران وآبادانی و توسعة موزون محیط زیست مطالب پیشین به خوبی گویای اوج عمران و آبادانی محیط زیست در عصر ظهور است. با جود این در پاره‌ای از روایات به گونه‌ای دقیق‌تر و مصداقی‌تر به این آبادانی اشاره شده و حتی آمده است که تمام ویرانه‌های زمین آباد می‌گردد. به فرموده امام‌باقر۷:... خداوند دین خود را به وسیلة او برتمام مکتب‌های جهان پیروز می‌گرداند، هرچند مشرکان ناخشنود و مخالف باشند، ویرانی‌های زمین آباد می‌گردد.... هم‌چنین در تفسیر آیة مدهامتان از امام صادق۷ منقول است که در عصر ظهور؛ «بین مکه و مدینه از درختان نخل متصل می‌گردد»، نیز امام صادق۷ در بخشی از کلام خود پیرامون این عصر، می‌فرمایند: امام۷ «مسجدی در بیرون کوفه می‌سازد که هزار درب داشته باشد، و خانه‌های کوفه به نهر کربلا و «حیره» متصل می‌شود، به طوری که مردی در روز جمعه سوار استر تندرو می‌شود تا خود را به نماز برساند ولی به نماز نمی‌رسد.» شیخ طوسی با ذکر روایتی در کتاب تهذیب می‌نویسد. امیرالمؤمنین۷ به «حیره» تشریف برد و فرمود: روزی برسد که کوفه به حیره وصل شود و چنان مرغوبیت پیدا می‌کند که یک ذرع زمین آن به چند اشرفی فروخته می‌شود و مسجدی درحیره بنا می‌شود که دارای پانصد درب باشد! و نمایندة قایم در آن نماز می‌گذارد؛ زیرا مسجد کوفه برای آنها تنگ خواهد بود، دوازده پیش نماز عادل در آن‌جا نماز می‌گذارد. این روایات حاکی از عمران، آبادانی و توسعة موزون محیط زیست انسانی، حیوانی و نباتی در کل عالم است که این نیز ماحصل حمایت کامل از حقوق زیست محیطی در آن دوران درخشان است. نتیجة چنین وضعیتی آن است که حتی کرة‌زمین نسبت به وضعیت بهینه خویش و از این که در زیر قدم‌های یاران مهدی علیه السلام قرار می‌گیرد به خود بالیده و احساس غرور و افتخار می‌نماید. از امام باقر(علیه السلام) در این مورد چنین نقل شده:گویا من یاران قایم را می‌بینم که بر شرق وغرب جهان احاطه پیدا کردهاند و همه چیز تحت فرمان آنهاست؛ حتی درندگان زمین و پرندگان شکاری آسمان در پی رضایت آنها خواهند بود و همه چیز حتی این نقطة زمین برنقطه دیگر آن اظهار فخر و غرور می‌کند و می‌گوید: امروز مردی از یاران قایم برمن قدم نهاد و عبورکرد.
۶. مقابله با آلاینده‌ها و رعایت حریم‌های خصوصی و عمومی‌در حیات مدنی این موارد نه تنها به عنوان مصادیق دقیقی از حفظ حقوق محیط زیست صورت می‌گیرد، بلکه حتی اگر آلایندگی محیط زیست منحصر به اشراف بر یک منزل یا ریزش آب از ناودان‌های منازل به محیط عمومی باشد و یا این که مسجد مشرف به خانه‌های مردم گردد و یا حتی بخشی از یک بنا در راه‌های عمومی ساخته شده باشد، با برخورد حکومت مواجه شده و این مورد ولو با تخریب مسجد، برطرف می‌گردد. در این مورد در کتاب ارشاد، ابوبصیر در حدیثی طولانی از امام صادق۷ روایت نموده که می‌فرماید: هنگامی که قایم ما قیام کند، چهار مسجد را در کوفه منهدم می‌کند و هیچ مسجد مشرفی را نمی‌گذارد جز این که کنگره و اشراف آن را خراب می‌کند و به حال ساده و بدون اشراف می‌گذارد. شاهراه‌ها را توسعه می‌دهد، هر گوشه‌ای از خانه‌ها را که واقع در راه عمومی است اصلاح می‌کند، و ناودان‌ها را که مشرف به راه مردم است بر می‌دارد. هر بدعتی رابرطرف می‌سازد و هر سنتی را باقی می‌گذارد....
۷. استفاده از راه‌کارها و فن‌آوری‌های جدید درمحیط زیست نکتة قابل ذکر در این‌جا آن است که در عصر ظهور رشد و ترقی علوم و فنون به اوج خود رسیده و دانش بنا به روایات از دو حرف به بیست و هفت حرف خواهد رسید؛ ضمن این که با شکوفایی و کمال عقلانیت بشری و افزایش فهم و درک جامعه انسانی به عنوان یکی از مواهب خداداد عصر ظهور مواجه هستیم. پر واضح است در چنین وضعیت بالنده و سرشار از فن آوری‌های نوین، هزاران ابزار جدید علمی برای مقابله با آلاینده‌های صنعتی در دست‌رس بشر قرارخواهد گرفت و جهان از وجود تمامی آنها رهایی خواهد یافت. هم‌چنین در آن عصر، با تعالی جامعه و افراد انسانی، بشر به عنوان اصلی‌ترین آلایندة محیط زیست، از ارتکاب این گونه اعمال عاقلانه و برمبنای اعتقاد عملی به دیانت خویش، پرهیز خواهد کرد.
۸. گسترش حفظ محیط زیست به فضاهای ماورای زمینی برخی از خبرگان مباحث مهدویت معاصر بر این باورندکه طبق روایات متعدد، کرات زیادی در آسمانها وجود دارد که آباد و دارای جوامعی از مخلوقات‌اند که غیر از نوع انسان، فرشته و جن هستند. علامة مجلسی مجموعه‌ای از این روایات را در بحار الانوار گرد آورده است؛ به اعتقاد استاد علی کورانی، و عده‌ای دیگر، شماری از آیات قرآن نیز بر این معنا دلالت دارد از آجمله آیة شریفة: «ای جنیان ای انسان‌ها! اگر می‌توانید به اعماق آسمانها و زمین راه پیدا کنید، پس اقدام کنید ولی موفق به این نفوذ و سفر نمی‌شوید مگر به تسلط و فرمان‌روایی». کورانی در ادامة این آیه می‌نویسد: «یعنی به زودی زندگی روی زمین در زمان حضرت مهدی علیه السلام وارد مرحلة جدیدی می‌شود که به طور کلی با گذشته‌ها تفاوت دارد». البته منظور ایشان آن است که بشر در عصر ظهور با فتح سایر کرات مسکون و معمور توسط حضرت مهدی علیه السلام و حکومت وی مواجه خواهد گشت. آن چه از این مبحث به دست می‌آید این است که در آن عصر نورانی، هم محیط زیست و هم صیانت و حفاظت از آن، ابعاد بسیار گسترده تری نسبت به جهان فعلی یافته و قلمرو آن به همه کرات تحت سیطره حکومت حضرت کشانیده خواهدشد.
۹. تعالی معنوی محیط زیست و همراهی آن با حیات طیبة مهدوی بیان شد که حتی حیوانات وحشی در دولت مهدوی، تعالی پیشه کرده و با کنارگذاشتن توحش، رام گشته و تکامل می‌یابند و درندگی را کاملا کنار می‌گذارند، جالب این که در برخی روایات، حیوانات عادی هم، کار ویژه‌های مخرب خود را کنار می‌نهند تا جایی که حیوانی مانند موش، به تعبیر ابن عباس، «دیگر انبانی را پاره نمی‌کند»، اما این تکامل خواهی تنها به حیوانات ونباتات محدود نمی‌شود بلکه جمادات نیز می‌خواهند به این حیات طیبه وارد شده و به نهضت جهانی امام عصر علیه السلام مساعدت نموده و آن را همراهی کنند. در این مورد به واسطة ابوبصیر، از امام صادق۷ منقول است که ایشان فرمودند:.. وقتی با ارادة خدا، قایم قیام نماید و چون حضرت ظهور نماید، کافران و مشرکان از قیام و ظهور وی ناراضی و نگرانند؛ زیرا اگر کافر و یا مشرکی در پشت صخره‌ای نهان شود، آن صخره به صدا درآید و گوید: ای مسلمان، در پناه من کافر و یا مشرکی مخفی شده است او را به قتل برسان، وی اقدام کرده و او را به هلاکت می‌رساند.
۱۰. عاری بودن نبردها و قیام مهدوی از تخریب‌های زیست محیطی تمامی روایات پیرامون قیام حضرت مهدی علیه السلام بر این مطلب تصریح دارند که در دورة ظهور امام علیه السلام، یاران وی به مجازات و قتل و نابودی ستم‌گران اقدام خواهند نمود و همانند عمل جراحی لازمی، جامعه اسلامی و سایرجوامع جهانی را از لوث وجود سرکشان و ستم پیشگان پاک‌سازی می‌نمایند؛ زیرا بدون این اقدامات، هرگز بساط ظلم زورمداران برچیده نشده و عدالت، حاکمیت پیدا نمی‌کند و اگر امام با سیاست ِ ملایمت و گذشت با آنها رفتار نماید، هرگز ترفندها و توطئه‌های جدید مستکبران و افساد کنندگان در زمین از بین نخواهد رفت. حضرت در عصر قیام، بنا به روایات؛ توبه ظاهری هیچ مجرم و جنایت‌کاری را نمی‌پذیرد و همان‌طور که پیامبر اکرم۶ در براندازی نظام جاهلی، جهاد پیشه کرد و با کافران به قتال و کارزار پرداخت، قیام مهدوی نیز علاوه بر تأسی به سیرة پیامبر ۶در این زمینه، حتی سخت‌گیری بر ستم‌گران را جایگزین رأفت نبوی می‌نماید. از امام باقر۷ روایت شده است که فرمود: اما شباهت داشتن مهدی به جد گرامیش رسول خدا۶؛ قیام وظهور او با شمشیر و کشتن دشمنان خدا و رسول او و ستم‌گران و طاغوت‌ها است وی به وسیلة شمشیرو ایجاد ترس در دل دشمنان پیروز می‌گردد و لشکریان او شکست نمی‌خورند. اما متاسفانه برخی از دشمنان و یا حتی دوستان نا آگاه در میزانِ اعمال خشونت و کشتار حکومت مهدوی، چنان راه غلو پیشه کردهاند که با قاطعاته می‌گویند: حضرت مهدی علیه السلام در تقابل با دشمنان خویش به جنگ هستهای خواهد پرداخت و آنها را با این سلاح مهیب به ورطه نابودی خواهد کشانید!! نگارنده معتقد است نه تنها در عصر ظهور نیازی به سلاح هستهای نیست، بلکه نبرد حکومت مهدوی و یاران آن حضرت با دشمنان، فاقد تبعات تخریب زیست محیطی و ایجاد فجایع محیط زیستی، مشابه آن‌چه که امروز اتفاق می‌افتد، خواهد بود. برخی از ادلة این مدعا چنین است:
الف) بنابه برخی ارزیابیها، در اثر یک جنگ هستهای معمولی در جهان امروز، دست کم۵/۱ میلیارد انسان کشته خواهد شد، ابرهای هستهای ایجاد شده در اثر انفجار اولیه، منجر به ظهور زمستانی طولانی مدت با کاهش دمای حدود پنجاه درجه زیر صفر می‌گردد و زمین مدت‌ها از نور خورشید محروم و گیاهان در این مدت از رویش بازخواهند ایستاد و شاید بسیاری از آنها و از جمله حیوانات نابود گردند. حال این سؤال قابل طرح است که بنابه روایت‌های قبلی، چگونه ممکن است قیامی باعث رضایت وخشنودی همة ساکنان سماوی و ارضی گردد و در عین حال هم آنها وهم محیط زیست را به بدترین شکل نابود کند؟! ضمن آن که اثرات و تشعشعات چنین جنگی، دیرپا و ده‌ها سال دارای اثرات مرگ‌بار خواهد بود و این نیز با ماهیت حیات طیبهی آرمانی مهدوی منافات دارد. مگر نه این که در روایات آمده است که حکومت مهدوی، حکومتی است که حتی خفته‌ای را بی‌جهت بیدار نمی‌کند، پس چگونه ممکن است در قیام امام، سلاح‌هایی این چنین مخرب به کار گرفته شود؟ آن هم در دوره‌ای که عصر امنیت فراگیر در انحای عالم، و سرشاری جهان از نعمت امنیت است.
ب) با توجه به روایات پیش گفته، مبنی بر افزایش فهم بشری و گسترش دانش بشری از دو حرف به ۲۷ حرف در عصر ظهور، بدیهی است امام علیه السلام می‌تواند با ابزارهای نوین، تقابلی که مبتنی بر فناوری‌های جدیدی باشند؛ هم به مبارزه با سلاح‌های مخرب ستم‌کاران عالم بپردازد و هم اینکه تأثیر این سلاحها را خنثی ساخته و آنها را در واقع بی‌اثر و خلع سلاح نماید؛ لذا امام علیه السلام می‌تواند با استفاده از علم زمانة خویش، شمشیر را که به عنوان سلاح نمادین حضرت در روایات آمده، به سلاحها و ابزارهای متعارف و کار آمد روز متحول سازد؛ ابزارهایی که در عین تأثیر‌گذاری فاقد آلایندگی و تخریب زیست محیطی باشند.
ج) بنا به روایات، قتال حضرت مهدی علیه السلام همانند کشتارهای بی‌هدف امروزی نیست و حضرت با استفاده از علم لُدنی خویش تنها کسانی را که به هیچ وجه اصلاح پذیر نیستند هلاک می‌سازد و بقیه بدکاران قابل اصلاح را به حال خود رها می‌کند تا توبه کنند و اصلاح شوند؛ همان طوری که در روایات، نعمات عصر ظهور، هم برای نیکوکاران و هم بدکاران ملحوظ گشته است. ازسوی دیگر، طبق روایت، انهدام بخش قابل توجهی از جامعة بشری توسط حکومت مهدوی صورت نمی‌گیرد، لذا نمی‌توان آن را محصول عملیات نظامی و تخریبی حضرت دانست، بلکه قبل از ظهور این اتفاق به دست خود انسان‌ها در اثر منازعات جوامع انسانی حاصل می‌گردد و بدین ترتیب در همه گیتی فریاد منجی و موعود‌خواهی بلند گشته و نجات خود را از خداوند و فرستادة وی طلب می‌نمایند؛ لذا این گونه فجایع انسانی و زیست محیطی محصول دورة قبل از ظهور است. امام صادق۷ در این مورد می‌فرماید: قبل از ظهور قایم دو نوع مرگ و مردن گریبان مردم را می‌گیرد: یکی مرگ سرخ و دیگری مرگ سفید، مرگ سرخ با شمشیر است و مرگ سفید طاعون و از هر هفت نفر، پنج نفر از بین می‌روند و دو نفر باقی می‌مانند. امام علی۷ هم فرمودهاند: لاتخرج المهدی حتی یقتل ثلث و یموت ثلث و یبقی ثلث؛ حضرت مهدی علیه السلام خروج نمی‌کند تا این که قبل از او ثلث مردم کشته می‌شوند و ثلث دیگر می‌میرند و ثلثی باقی می‌مانند».
د) طبق روایات فراوان، قیام مهدوی با رعب و نصرت الهی و با کمک فرشتگان وحتی جبرییل و میکاییل همراه است. بنابراین، حضرت مهدی علیه السلام نیازی به توسل به سلاح‌های مخربی مانند سلاح هستهای نخواهند داشت و در صورت تمسک ایشان به سلاح‌های نوین، بدیهی است چنین اقدام تقابلی، مستظهر به نصرت الهی و مؤید به مساعدت فرشتگان، و فاقد هرگونه تخریب زیست محیطی و یا فجایع انسانی باشد و چنین تفکری از اساس، محال و حتی تناقض نما (پارادوکسیکال) است. برخی از روایاتی که حاکی از نصرت الهی در حکومت وقیام مهدوی‌اند به شرح زیراست: پیامبر۶ فرموده: «قایم در کنف حمایت جبرییل و میکاییل می‌باشد». شیخ مفید در کتاب ارشاد از ابوبکر حضرمی روایت نموده که امام محمد باقر۷ فرمود: گویا قایم را در بلندی کوفه (شهر نجف) می‌بینم که با پنج هزار فرشته در حالی که جبرییل از سمت راست و میکاییل از سمت چپ و مؤمنان پیش روی او قراردارند به آن‌جا آمده است و لشکرهای خود را در شهر پراکنده می‌سازد. هم‌چنین از امام صادق۷ نقل شده که فرمودهاند:... خداوند صاحب الامر را با سه لشکر از فرشتگان و مؤمنان و رعبی (که در دل پادشاهان و گردن‌کشان می‌اندازد) تأیید می‌کند. پیامبر نیز در فرازی طولانی در شرح ویژگی‌های حضرت مهدی علیه السلام وقیام وی فرمودهاند: او دین خدا را بر همة ادیان غالب گرداند و با نصرت خدا و فرشتگان تأیید شود، پس زمین را پر از عدل و داد کند؛ چنان‌که پر از جور و ستم شده بود. با این توضیحات کاملا مبرهن است که قیام الهی حضرت مهدی علیه السلام که معطوف به حیات طیبه قرآنی و عاری از هرگونه آلودگی و تلوث و آلایندگی است. برخلاف این توهم، چشمه جوشان طهارت، صلح، صفا، پاکی و صمیمیت در سپهر حیات انسانی، جانوری و نباتی و حتی عرصه‌های فرا زمینی خواهد بود. استنتاج در نوشتار حاضر، در جهت تبیین وضعیت حقوق محیط زیست در آموزه و حیات طیبة مهدوی، ابتدا به وضعیت حقوق مزبور و اهمیت محیط زیست و شرایط بحرانی آن در جهان امروز اشاره گردید و سپس با هدف تشریح هر چه بیشتر موضوع حاضر در حکومت جهانی موعود، به طور اجمال، این مسأله در سیرة نبوی و سایر معصومان: مورد بررسی واقع شد. نتیجه این بررسی نشان داد که توجه ویژه حکومت مهدوی به موضوع محیط زیست و ارتقای تعالی بخشی به آن، به شکل کاملاً نمایان، ریشه و تفکر اسلامی و سنت ناب نبوی و علوی دارد. آن‌گاه به طور اخص، مبحث حاضر در آموزة مهدوی ژرف نگری گردید واین نتیجه به دست آمد که در عصر ظهور، حقوق محیط مذکور به نحوکمال رعایت شده و حتی موجودات و محیط زیست آنها در گستره‌هایی به وسعت جهان هستی دچار ارتقا و تکامل در حیات مادی و معنوی گشته و ضمن همراهی رضایت مندانه، و شاید مبتنی بر شعور، به نهایت تحقق استعدادها و قابلیتهای بالقوه خویش خواهند رسید و عالم هستی از هرگونه تلوث، آلودگی و آلایندگی مادی و معنوی،تطهیر و پاک خواهد شد و با اشراق الهی، منور و مشعشع می‌گردد و با نابودی شیطان و کلیه وساوس شیطانی، تسبیح و حمد الهی کلیه موجودات و حتی جمادات بیش از پیش با انسان متعالی این عصر نو پدید و سعید، هم‌نواتر خواهند شد. در خاتمه برخی از ویژگی‌های زیست‌محیطی دوران طیبة مهدوی به نحو اجمالی یادآور می‌گردد:
۱. تطهیر و نورانیت زمین؛
۲. رضایت و سرور موجودات و محیط زیست؛
۳. امنیت، صلح و دوستی در سپهر انسانی، حیوانی و گیاهی؛
۴. فعلیت‌یابی کلیه قابلیتهای محیط زیست در عالی‌ترین حد؛
۵. عمران، آبادانی و توسعة موزون محیط زیست؛
۶. مقابله با آلاینده‌ها و رعایت حریم‌های خصوصی و عمومی درحیات مدنی؛
۷. استفاده از راه‌کارها و فن آوری‌های جدید در حفظ محیط زیست؛
۸. گسترش حفظ محیط زیست به فضاهای ماورای زمینی؛
۹. تعالی معنوی محیط زیست و همراهی آن با حیات طیبة مهدوی؛
۱۰. عاری بودن نبردها و قیام مهدوی از تخریب‌های زیست محیطی.
بنابراین محیط زیست و موجودات هستی با این تحول و استحاله ایجابی، به اصل و وضع اصلی و طبیعی و الهی خود باز خواهند گردید و بنا به تعریف عدل (قرارگرفتن هر چیز در جای خود و استیفای اهلیت‌ها و استحقاق‌ها) عدالت د رمورد آنها اجراشده و به نهایت اهلیت و سزاواری و تحقق استعدادها و قابلیتهای مکنون خویش دست خواهند یافت.
پی نوشت:.
Environment.۱.Trial smelter.۱.Corfu channel case.۲.Lake lanoux Arbitration.۳. Gut dam Arbiration. Soviet satellite cosmos ۹۴۵ case..۵ ۶. در سال ۱۹۸۴، نشت گاز متیل ایزو سایانیت از یک کارخانه تابعة یونیون در بوپال هند، موجب مرگ دوهزار نفر و آسیب دیدن دویست هزار نفر گردید. ۱. نک: سید فضل‌الله موسوی، حقوق بینالملل محیط زیست و تحقیقی از دانشگاه‌هاروارد (ترجمه)، تهران، نشرمیزان،۱۳۸۰، ص ۳۱. Biosphere. ۲. ۱. نک: محمد‌حسن حبیبی، الکساندرکیس و...، حقوق محیط زیست، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۹، ص ۷. ۱. برای مشاهده احادیث نک: مرتضی فرید تنکابنی، نهج الفصاحه، کلمات قصار حضرت رسول‌اکرم۶، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۲۶۸- ۲۶۷. ۲. نک: همان، ص ۲۶۸. ۱. همان. ۲. نک: همان، ص ۳۵، (باب الفرس ـ الخیل). ۳. «اکرموا البقر فانه سید البهایم » (محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، چاپ تهران ج ۱۳، ص ۲۰۸، روایت ۳، باب ۷). ۴. «قال نَهی رسول‌الله عن ضرب وجوه البهایم و نهی عن قتل النحل و نهی عن الوسم فی وجوه البهایم» (بحار الانوار، ج۴۶، ص ۲۱۵، روایت ۲۸، باب ۸). ۵. نک: همان، ج ۶۴، ص ۲۸۸، روایت ۲۵، باب ۹ ۶. نک: همان، ص ۲۱۵، روایت ۲۸، باب ۸ ۱. «فاما من عدم العقل فانه یلحق بمنزلة البهایم» (همان، ج ۶۱، ص ۳۲۳،روایت ۳۰، باب ۴۷). ۲. «من غلب شهوته عقله فهو شرمن البهایم» (همان، ج ۶۰، ص ۲۹۹، روایت ۵، باب ۳۹). ۳. نک: همان، ج ۵۸،ص ۱۱، روایت ۸، باب ۴. ۱. نهج البلاغه (ترجمه و شرح محمد دشتی)، نامه ۲۵، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین۷، انتشارات حضور،۱۳۸۱، بند ۲، ص ۳۶۸-۳۶۷. ۱. نک، ابن منظور، لسان العرب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۹۸۸ م، ج ۱۲، ص ۳۷۳. ۲. نک، راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ القران، تحقیق: ندیم مرعشلی، بیروت، دارلفکر، ۱۹۷۲، ص ۳۲۶. ۳. نک، ابن فارس، معجم مقایس اللغة، ج۳، ص ۴۶۸. ۴. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۱، روایت ۲۹، باب ۲۷. ۱. نک: همان، ج ۵۱، ص ۷۸، روایت ۳۷ و ج ۳۶، ص ۲۱۹، روایت ۱۹- باب ۴۰. و ج ۵۱، ص ۸۰،روایت ۳۷،باب ۱ ج ۵۱، ص ۹۵، روایت ۳۸، باب ۱. ۲. «اصطلحت السباع و البهایم» (نک: بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۱۰۴، روایت ۱ باب ۷). ۳. «... و تأمن الوحوش حتی ترتعی فی طرق الارض کانعام مهم» (همان، ج ۵۳، ص ۸۶، روایت ۸۶، باب ۲۹). ۴. همان، ج ۳۶، ص ۲۱۹، روایت ۱۹، باب ۴۰. ۱. نک، مهدی موعود، پیشین، ص ۲۵۷. ۲. همان، ص ۳۷۴. ۳. همان، ص ۲۹۴. ۴. همان، ص ۱۰۹۵. ۱. «ولا تضع قدمیها الا علی النبات» نک: بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۱۰۴،روایت ۱، باب ۷. ۲. همان، ج ۵۳، ص ۸۶، روایت ۸۶، باب ۲۹. ۳. همان، ج ۵۲،ص ۳۲۲، روایت ۳۱، باب ۲۷. ۴. همان، ج ۵۱، ص ۸۰، روایت ۳۷، باب ۱. ۵. همان، ص ۷۸، روایت ۳۷. ۱. علی کورانی، عصر ظهور، ترجمه عباس جلالی، تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۹، ص ۳۵۷. ۲. همان،ص ۳۶۵ (به نقل از بحارالانوار، ج ۵۶، ص ۴۹). ۳. مجلسی، مهدی موعود، پیشین، ص ۱۱۱۶. ۴. همان، ص ۱۱۳۵- ۱۱۳۴. ۱. کورانی، عصر ظهور، ص ۳۶۸ (به نقل از بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۷). ۲. مجلسی، مهدی موعود، پیشین، ص ۱۱۲۱. ۳. بحارالانوار، ج ۵۲،ص ۳۳۶، ح ۷. ۱. ر. ک: علی سعادت پرور، ظهور نور، ترجمه محمد جواد وزیری فرد، تهران، احیاء کتاب، ۱۳۸۰، ص ۳۰۲ (به نقل از اثباه الهده، ج ۳، ص ۴۹۵، ح ۲۵۳). ۲. سوره الرحمان، آیات ۲۴- ۲۳. ۳. نک: کورانی، عصر ظهور، ص ۳۷۰. ۱. نک: مجلسی، مهدی موعود، پیشین ص ۲۵۷، درهیمن منبع از ابن عباس نقل شده که در حکومت حضرت مهدی، خوک‌ها معدوم می‌شوند که البته نگارنده چنین روایت منقولی از معصومین ندیده است و اگرهم روایت موثقی باشد، ناظر بر این است که در حکومت حضرت با انعدام خوک‌ها، زمینة انجام گناه (خوردن گوشت حرام این حیوان) را از بین می‌برد؛ والله اعلم. ۲. کورانی. پیشین، ص ۳۵۶،(به نقل از مجمع البحرین، ص ۸۷). ۱. همان، ص ۳۵۳ (به نقل از بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۲۱۸)؛ هم‌چنین نک: مجلسی، مهدی موعود، پیشین، ص ۱۱۲۶. ۲. نک: لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ب ۷، ح ۲ قم، مکتب داوری، ص ۴۷۸. ۱. همه پیامبران الهی مخصوصا پیامبران اولوالعزم در زمان ظهور خود مجهز به علم و به عبارتی ابزار متناسب با زمان خود بوده‌اند؛ مثلا در زمان عیسی۷ با توجه به پیشرفت علم طب و رونق آن، وی امراض صعب العلاج را شفا داده و به اذن خدا مرده را زنده کرد. در زمان موسی۷ علم سحر رونق داشت و این پیامبر به عصای سحر آمیز مجهز شده بود. در زمان پیامبر اسلام، علم فصاحت و بلاغت و شعروشاعری در بین اعراب رونق داشت و ایشان مجهز به قرانی شدند که سرآمد فصاحت و بلاغت در عالم بشری گردید. ۲. نک: همان، ص ۳۵۵ ۳. حیدری کاشانی، حکومت عدل گستر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، بیتا، ص ۲۱۳. ۱. همان. ۲. نک، مجلسی، مهدی موعود،پیشین، ص ۲۸۹. ۳. همان،ص ۱۱۱۹. ۴. همان، ص ۱۱۲۵. ۵. همان، ص ۱۱۳۵
سایت اخبار شیعیان
