امام حسن عسکری(علیه السلام) در سال ۲۳۲ هجری در مدینه چشم به جهان گشود. مادر والا گهرش سوسن یا سلیل زنی لایق و صاحب فضیلت و در پرورش فرزند نهایت مراقبت را داشت، تا حجت حق را آن چنانکه شایسته است پرورش دهد. این زن پرهیزگار در سفری که امام عسکری (علیه السلام) به سامرا کرد همراه امام بود و در سامرا از دنیا رحلت کرد.

نام، کنیه و القاب امام حسن عسکری(علیه السلام)

امام هادی(علیه السلام) نام «حسن» را به یاد مظلومیت برادر جد بزرگوارشان مظلوم صلح و حماسه امام حسن مجتبی(علیه السلام) بر روی فرزند نهاد.

کنیه امام، ابومحمد است و القاب حضرتش که نشانه‏های خصوصیات اخلاقی و صفات حسنه امام فرهیختگان می‏باشد به نام‌های"خالص، هادی، عسگری، زکی، خاص، صامت، سراج و تقی"است. این ویژگی‏ها در طول عمر پربرکت حضرت، در ایشان تجلی بیشتری داشت از این رو مردم صادقانه ایشان را به چنین القابی می‏خوانده و می‏خوانند.

ویژگی‌‏های شخصیتی امام(علیه السلام)

امام حسن عسکری(علیه السلام) در همه صفات و ویژگی‏‌های مثبت شخصیتی زبان‌زد عام و خاص بود. در این میان شجاعت و صلابت روحی، قوت قلب، و جرأت و شهامت، از ویژگی‏‌های شخصیتی ایشان به شمار می‏‌آید. آن بزرگوار به همه انسان‏‌ها عشق می‌‏ورزید و همواره با آنان به نیکی و احسان رفتار می‌‏کرد. بدین جهات بود که نگاهش تا اعماق جان نفوذ می‌‏کرد و چون پناهی مطمئن برای بی‏‌پناهان و امید ناامیدان بود. امام حسن عسکری(علیه السلام) در سختی‏‌ها یاور شیعیان بود و در عبور از گذرگاه‌‏های سخت و پرپیچ و خم، هم‏چون چراغی روشنگر راه.

امام، هم می‏بخشید و هم تفقد می‏کرد

ابوهاشم می‏‌گوید: تنگ‏دست بودم؛ می‏خواستم مشکلم را با امام حسن عسکری(علیه السلام) در میان بگذارم لکن بر اثر شرم و حیا از آن کار خودداری کردم و به منزل رفتم. همین که به منزل رسیدم، حضرت برایم صد دینار همراه نامه‏ای فرستاد که در آن نوشته بود «اگر به چیزی نیاز داشتی، خجالت نکش و نترس که هرچه دوست داشته باشی به دست می‏آوری».

امام در پذیرش دیگران گشاده‏‌رو و در بخشش گشاده‏دست و در جواب سؤال ذهن‏های متلاطم، ساحل آرامش و نجات بودند. ابوهاشم می‏گوید: مردی از امام حسن عسکری درباره علت تفاوت ارث زن و مرد پرسش کرد و گفت: که چرا مرد دو برابر زن ارث می‏برد؟ حضرت پاسخ دادند: «زیرا بر زنان نفقه، جهاد و خون‏بها واجب نیست و بر مرد پرداخت نفقه، خون‏بهای عاقله، هزینه جهاد و جهاد واجب است.»

 

صورت و سیرت امام حسن عسکری(علیه السلام)

امام یازدهم صورتی گندم‏گون و بدنی در حد اعتدال داشت. ابروهای سیاه کمانی، چشمانی درشت و پیشانی‏ای گشاده داشت. دندان‌هایشان درشت و بسیار سفید بود. خالی بر گونه راست داشت. امام حسن عسکری(علیه السلام) بیانی شیرین و جذاب و شخصیتی الهی، باشکوه و وقار و مفسری بی‏نظیر برای قرآن مجید بود. راه مستقیم عترت و شیوه صحیح تفسیر قرآن را به مردم و به ویژه برای اصحاب بزرگوارش، در ایام عمر کوتاه خود روشن کرد.

دوران امامت

به طور کلی دوران عمر ۲۹ساله امام حسن عسکری(علیه السلام) به سه دوره تقسیم می‏گردد:

دوره اول ۱۳سال است که زندگی آن حضرت در مدینه گذشت.

دوره دوم ۱۰سال در سامرا قبل از امامت.

دوره سوم نزدیک شش سال امامت آن حضرت می‏باشد.

دوره امامت حضرت عسکری(علیه السلام) با قدرت ظاهری بنی‏عباس همراه بود. خلفایی که به تقلید هارون در نشان دادن نیروی خود بلند پروازی‏هایی داشتند. امام حسن عسکری(علیه السلام) از شش سال دوران اقامتش، سه سال را در زندان گذرانید. زندانبان آن حضرت، صالح بن وصیف دو غلام ستمکار را بر امام گماشته بود، تا بتواند آن حضرت را به وسیله آن دو غلام آزار بیشتری دهد؛ اما آن دو غلام که خود از نزدیک ناظر حال و حرکات امام بودند تحت تأثیر آن امام بزرگوار قرار گرفته به صلاح و خوش رفتاری گراییده بودند.

وقتی از این غلامان جویای حال امام شدند، می‏گفتند این زندانی روزها روزه‏دار است و شب‌ها تا بامداد به عبادت و راز و نیاز با معبود خود سرگرم است و با کسی سخن نمی‌گوید.

عبیدالله خاقان وزیر معتمد عباسی با همه غروری که داشت وقتی با حضرت عسکری ملاقات می‏کرد به احترام آن حضرت بر می‏خاست و آن حضرت را بر مسند خود می‌نشانید. پیوسته می‌گفت: در سامره کسی را مانند آن حضرت ندیده‌ام، وی زاهدترین و داناترین مردم روزگار است. پسر عبیدالله خاقان می‌گفت: من پیوسته احوال آن حضرت را از مردم می‏پرسیدم. مردم را نسبت به او متواضع می‌یافتم.

مهم‏ترین ضعف اعتقادی از نظر امام حسن عسکری(علیه السلام)

امام با اشاره به آیه ۳ سوره مایده که می‏فرماید: «امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما به تمامیت رساندم. اسلام را به عنوان دین شما پسندیدم.» با توصیه به ادای حقوق واجب مهم‏ترین ضعف اعتقادی را عدم اطاعت از امام می‏شمرد و می‏فرماید: «به تحقیق خداوند به شما دستور داده تا از او و پیامبرش و اولی الامر اطاعت کنید تا خداوند بر ناتوانی سستی و غفلت شما ترحم کند.»

موضع علمی و آموزشی امام

مواضع علمی ایشان(علیه السلام) در پاسخ‏‌های قاطع و استوار در مورد شبهه‏ها و افکار کفرآمیز و بیان کردن حق، باورشان مناظره و گفت‏وگوهای موضوعی و مناقشه‏ها و بحث‏های علمی و همزمان با آن فعالیت‏ها،‌ کوشش‏های دیگر از قبیل صادر کردن بیانیه‏های علمی و بوده است.

کندی (ابو یوسف یعقوب بن اسحاق) فیلسوف عراقی معاصر امام(علیه السلام) پیرامون متناقضات قرآن،‌ کتابی تدوین کرد؛ به وسیله بعضی از منسوبان به حوزه علمی او، ‌با او تماس گرفت و کوشش او را با شکست روبه‏‌رو کرد و کندی را قانع فرمود که در اشتباه بوده است. کندی توبه کرد اوراق خود را سوزانید.

آثار باقی‌مانده از امام عسکری (علیه السلام)

۱- تفسیر قرآن منسوب به او

۲- نامه آن حضرت به اسحاق ابن اسماعیل نیشابوری

۳- مجموعه حکم، مواعظ و کلمات قصار امام که در کتب حدیث و تاریخ ثبت است.

۴ - «رساله المنقبه» درمسائل حلال و حرام که منسوب به اوست و «ابن شهر آشوب» در کتاب «مناقب» از آن سخن گفته است.

 

///



ابنا