گوشهای از فضیلت ماه مبارک رمضان در آینه روایات
عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وسلم إِذَا نَظَرَ إِلَی هِلَالِ شَهْرِ رَمَضَانَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ السَّلَامَةِ وَ الْإِسْلَامِ وَ الْعَافِیَةِ الْمُجَلِّلَةِ وَ الرِّزْقِ الْوَاسِعِ وَ دَفْعِ الْأَسْقَامِ وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ الْعَوْنِ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ اللَّهُمَّ سَلِّمْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ سَلِّمْهُ لَنَا وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا حَتَّی یَنْقَضِیَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدْ غَفَرْتَ لَنَا ثُمَّ یُقْبِلُ بِوَجْهِهِ عَلَی النَّاسِ فَیَقُولُ یَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَهْرِ رَمَضَانَ غُلَّتْ مَرَدَةُ الشَّیَاطِینِ وَ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أَبْوَابُ الْجِنَانِ وَ أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ وَ غُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ وَ اسْتُجِیبَ الدُّعَاءُ وَ کَانَ لِلَّهِ عِنْدَ کُلِّ فِطْرٍ عُتَقَاءُ یُعْتِقُهُمْ مِنَ النَّارِ وَ نَادَی مُنَادٍ کُلَّ لَیْلَةٍ هَلْ مِنْ سَایِلٍ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ اللَّهُمَّ أَعْطِ کُلَّ مُنْفِقٍ حَقّاً وَ أَعْطِ کُلَّ مُمْسِکٍ تَلَفاً حَتَّی إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَوَّالٍ نُودِیَ الْمُؤْمِنُونَ اغْدُوا إِلَی جَوَایِزِکُمْ فَهُوَ یَوْمُ الْجَایِزَةِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَمَا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا هِیَ بِجَایِزَةِ الدَّنَانِیرِ وَ الدَّرَاهِم
از جابر نقل شده است که امام باقر (علیه السلام) فرمود:
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) چون به هلال ماه رمضان نظر میکرد، رو به قبله مینمود، سپس میگفت: «خداوندا، این ماه را همراه با امنیت و ایمان، و سلامتی و اسلام، و تندرستی شکوهمند، و روزی وسیع، و دفع بیماریها، و تلاوت قرآن، و یاری بر نماز و روزه، بر ما نو بگردان. خداوندا، ما را برای ماه رمضان سالم نگهدار و آن را نیز برای ما سالم بدار، و آن را از جانب ما بپذیر، تا ماه رمضان در حالی تمام شود که ما را آمرزیده باشی».
سپس رو به سوی مردم میکرد و میفرمود: ای گروه مسلمانان، هنگامی که هلال ماه رمضان طلوع میکند، شیاطین سرکش به زنجیر کشیده میشوند، و درهای آسمان و درهای بهشت و درهای رحمت همه گشوده میشود، و درهای دوزخ را میبندند، و دعا مستجاب میگردد، و هنگام هر افطاری برای خدا آزادشدگانی خواهد بود که آنان را از آتش آزاد میکند، و هر شب منادیی ندا میکند: «آیا درخواستکنندهای هست؟ آیا استغفارکنندهای هست؟ خداوندا، به هر انفاقکنندهای عوض ده و مال هر بخیلی را به دست تلف بسپار» تا چون هلال شوّال طلوع کند، مؤمنان را ندا میکنند که: صبحگاهان برای گرفتن جایزههای خود حاضر شوید که آن روز، روز پاداش است. سپس امام باقر (علیه السلام) فرمود: آگاه باشید، سوگند به آن کسی که جانم به دست اوست، این جایزهها دینار و درهم نیست (بلکه آمرزش و رحمت الهی است).
أمالی الصدوق، ص ۴۷
عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وسلم لَمَّا انْصَرَفَ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ سَارَ إِلَی مِنًی دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَاجْتَمَعَ إِلَیْهِ النَّاسُ یَسْأَلُونَهُ عَنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَقَامَ خَطِیباً فَقَالَ بَعْدَ الثَّنَاءِ عَلَی اللَّهِ أَمَّا بَعْدُ فَأَیُّکُمْ سَأَلْتُمُونِی عَنْ لَیْلَةِ الْقِدْرِ فَلَمْ أَطْوِهَا عَنْکُمْ لِأَنِّی لَمْ أَکُنْ بِهَا عَالِماً اعْلَمُوا أَیُّهَا النَّاسُ أَنَّهُ مَنْ وَرَدَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ هُوَ صَحِیحٌ سَوِیٌّ فَصَامَ نَهَارَهُ وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَ وَاظَبَ عَلَی صَلَاتِهِ وَ هَاجَرَ إِلَی جُمُعَتِهِ وَ غَدَا إِلَی عِیدِهِ فَقَدْ أَدْرَکَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ فَازَ بِجَایِزَةِ الرَّبِّ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَازَ وَ اللَّهِ بِجَوَایِزَ لَیْسَتْ کَجَوَایِزِ الْعِبَاد؛
زراره میگوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود:
هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) از عرفات بازگشت و به سوی منی حرکت کرد، وارد مسجد شد. مردم گرد او جمع شدند و در باره شب قدر از او سؤال کردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای خطبه به پا خاست و پس از ثنای خدا فرمود:
«امّا بعد، کدام یک از شما در باره شب قدر از من سؤال کردید؟ من آن را از شما پنهان نکردهام، زیرا بدان آگاه نیستم. ای مردم، بدانید که هر کس ماه رمضان بر او در رسد و سالم و تندرست باشد، پس روزها را روزه بگیرد و پاسی از شب را به عبادت برخیزد و مراقب نماز خویش باشد و به نماز جمعه رهسپار شود و در نماز عید فطر حاضر گردد، قطعا شب قدر را درک کرده و به جایزه پروردگار رسیده است. راوی گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند به جوایزی رسیده است که مانند جوایز بندگان نیست.
من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص ۹۸
عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ ذَلِکَ فِی ثَلَاثٍ بَقِینَ مِنْ شَعْبَانَ قَالَ لِبِلَالٍ نَادِ فِی النَّاسِ فَجُمِعَ النَّاسُ فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذَا لَشَهْرٌ قَدْ حَضَرَکُمْ وَ هُوَ سَیِّدُ الشُّهُورِ لَیْلَةٌ فِیهِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تُغْلَقُ فِیهِ أَبْوَابُ النَّارِ وَ تُفَتَّحُ فِیهِ أَبْوَابُ الْجِنَانِ فَمَنْ أَدْرَکَهُ فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَدْرَکَ وَالِدَیْهِ فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیَّ فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّه؛
ابو بصیر میگوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود:
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگامی که ماه رمضان فرا میرسید و سه روز از ماه شعبان باقی مانده بود، به بلال میفرمود که مردم را خبر کند. مردم گرد میآمدند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به منبر میرفت و حمد و ثنای الهی به جای میآورد و سپس میفرمود: ای مردم، این ماه که سرور ماههای دیگر است فرا رسیده است. شبی در آن است که از هزار ماه بهتر است. در این ماه درهای دوزخ بسته میشود، و درهای بهشت گشوده میگردد. هر کس این ماه را درک کند و آمرزیده نشود، خدا او را از رحمت خود دور ساخته است، و هر کس پدر و مادرش را دریابد و مورد آمرزش قرار نگیرد، خدا او را از خود طرد کرده است، و هر کس نام من نزد او برده شود و بر من درود نفرستد و آمرزیده نشود، خداوند بزرگ او را از رحمت خود دور ساخته است.
الکافی، ج۴، ص ۶۷
عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَایِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ لَمَّا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و‌اله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ کَفَاکُمُ اللَّهُ عَدُوَّکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ قَالَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ وَ وَعَدَکُمُ الْإِجَابَةَ أَلَا وَ قَدْ وَکَّلَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ سَبْعَةً مِنْ مَلَایِکَتِهِ فَلَیْسَ بمخلوق [بِمَحْلُولٍ حَتَّی یَنْقَضِیَ شَهْرُکُمْ هَذَا أَلَا وَ أَبْوَابُ السَّمَاءِ مُفَتَّحَةٌ مِنْ أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْهُ أَلَا وَ الدُّعَاءُ فِیهِ مَقْبُول؛
زید بن علی از پدرش از جدّش از علی (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود:
چون ماه رمضان نزدیک شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برخاست و حمد و ثنای الهی به جای آورد، سپس فرمود: ای مردم، خداوند شرّ دشمن جنّی شما را از شما دور ساخته و فرموده است: «مرا بخوانید تا شما را پاسخ گویم» و وعده اجابت به شما داده است. آگاه باشید که خداوند بر هر شیطان سرکشی هفت فرشته از فرشتگان خود را گمارده است و تا این ماه تمام نشود آنها را رها نمیکند. بدانید که درهای آسمان از شب اوّل این ماه گشوده است. آگاه باشید که دعا در این ماه پذیرفته میشود.
من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص ۹۸
أَبُو أَیُّوبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی آخِرِ جُمُعَةٍ مِنْ شَعْبَانَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ أَظَلَّکُمْ شَهْرٌ فِیهِ لَیْلَةٌ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَرَضَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ جَعَلَ قِیَامَ لَیْلَةٍ فِیهِ بِتَطَوُّعِ صَلَاةٍ کَمَنْ تَطَوَّعَ بِصَلَاةِ سَبْعِینَ لَیْلَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ جَعَلَ لِمَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِخَصْلَةٍ مِنْ خِصَالِ الْخَیْرِ وَ الْبِرِّ کَأَجْرِ مَنْ أَدَّی فَرِیضَةً مِنْ فَرَایِضِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَمَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً مِنْ فَرَایِضِ اللَّهِ فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ هُوَ شَهْرُ الصَّبْرِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ ثَوَابُهُ الْجَنَّةُ وَ هُوَ شَهْرُ الْمُوَاسَاةِ وَ هُوَ شَهْرٌ یَزِیدُ اللَّهُ فِیهِ رِزْقَ الْمُؤْمِنِ وَ مَنْ فَطَّرَ فِیهِ مُؤْمِناً صَایِماً کَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ بِذَلِکَ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ فِیمَا مَضَی- فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَیْسَ کُلُّنَا نَقْدِرُ عَلَی أَنْ نُفَطِّرَ صَایِماً فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ کَرِیمٌ یُعْطِی هَذَا الثَّوَابَ مَنْ لَمْ یَقْدِرْ إِلَّا عَلَی مَذْقَةٍ مِنْ لَبَنٍ یُفَطِّرُ بِهَا صَایِماً أَوْ شَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ عَذْبٍ أَوْ تَمَرَاتٍ لَا یَقْدِرُ عَلَی أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ وَ مَنْ خَفَّفَ فِیهِ عَلَی مَمْلُوکٍ خَفَّفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ وَ وَسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ إِجَابَةٌ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّارِ وَ لَا غِنَی بِکُمْ فِیهِ عَنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ خَصْلَتَیْنِ تُرْضُونَ اللَّهَ بِهِمَا وَ خَصْلَتَیْنِ لَا غِنَی بِکُمْ عَنْهُمَا أَمَّا اللَّتَانِ تُرْضُونَ اللَّهَ بِهِمَا فَشَهَادَةُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمَّا اللَّتَانِ لَا غِنَی بِکُمْ عَنْهُمَا فَتَسْأَلُونَ اللَّهَ فِیهِ حَوَایِجَکُمْ وَ الْجَنَّةَ وَ تَسْأَلُونَ اللَّهَ فِیهِ الْعَافِیَةَ وَ تَعُوذُونَ بِهِ مِنَ النَّار؛
ابو الورد از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود:
رسول خدا (صلی الله علیه و‌اله) در آخرین جمعه ماه شعبان برای مردم خطبهای خواند. نخست حمد و ثنای الهی به جای آورد، سپس فرمود: ای مردم، به شما ماهی روی آورده است که در آن شبی قرار دارد که از هزار ماه بهتر است و آن ماه رمضان است.
خداوند روزه آن را واجب ساخته و قیام یک شب را در آن به نماز مانند عبادت هفتاد شب از ماههای دیگر قرار داده، و برای کسی که از میان کارهای خیر و پسندیده کاری برای خدا انجام دهد، پاداشی همچون پاداش کسی که واجبی از واجبات خدا را انجام داده، مقرر کرده است. و هر کس واجبی از واجبات خدا را در این ماه، انجام دهد، مانند کسی است که هفتاد واجب را در ماههای دیگر انجام داده است؛ و این ماه، ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است، و این ماه، ماه مواسات و برابری است و ماهی است که خداوند روزی مؤمنان را در آن میافزاید. و هر کس مؤمن روزهداری را در این ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش آزاد کردن یک بنده خواهد داشت و گناهان گذشتهاش آمرزیده خواهد شد.
گفته شد: ای پیامبر خدا، همه ما قدرت بر افطار دادن به روزهدار نداریم.
فرمود: خداوند کریم است و همین ثواب را به کسی نیز میدهد که تنها بر دادن اندکی شیر مخلوط با آب، یا شربتی از آب گوارا یا چند دانه خرما به روزه دار، قدرت دارد. و هر کس در این ماه کار را بر خدمتکار خود آسان گیرد، خداوند حساب را بر او آسان خواهد گرفت. این ماهی است که آغازش رحمت و میانهاش آمرزش و پایانش اجابت دعا و آزادی از آتش دوزخ است، و شما در آن از چهار چیز بینیاز نخواهید بود: دو خصلت که خدا را بدان خشنود سازید، و دو خصلت دیگر که از آن چارهای ندارید. امّا آن دو خصلت که خدا را بدان خشنود میسازید، شهادت به یگانگی خدا و رسالت من است، و امّا آن دو خصلت که از آن چارهای ندارید این است که در این ماه حاجتهای خود را از خدا بخواهید و بهشت را از او مسألت کنید، و دیگر آنکه در این ماه از خدا عافیت طلب کنید و از آتش دوزخ به او پناه برید
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۶۶
عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ یَا جَابِرُ مَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمَضَانَ فَصَامَ نَهَارَهُ وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَ حَفِظَ فَرْجَهُ وَ لِسَانَهُ وَ غَضَّ بَصَرَهُ وَ کَفَّ أَذَاهُ خَرَجَ مِنَ الذُّنُوبِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَحْسَنَ هَذَا مِنْ حَدِیثٍ قَالَ مَا أَشَدَّهَا مِنْ شَرْط؛
از جابر نقل شده است که امام باقر (علیه السلام) فرمود:
ای جابر، هر کس ماه رمضان بر او در رسد و روزها را روزه بگیرد و بخشی از شب را به عبادت برخیزد، و دامن و زبان خود را از حرام نگه دارد و چشم خود را از حرام بپوشد و به کسی آزار نرساند، مانند روزی که مادرش او را زاییده است از گناهان خود بیرون میرود. راوی میگوید: به امام (علیه السلام) گفتم: فدایت شوم، این حدیث چه نیکوست! فرمود: این شرط هم چه سخت است.
من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص ۹۸
عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی آخِرِهِ أَنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ فِی رَمَضَانَ وَ تُصَفَّدُ الشَّیَاطِینُ وَ تُقْبَلُ أَعْمَالُ الْمُؤْمِنِینَ نِعْمَ الشَّهْرُ شَهْرُ رَمَضَانَ کَانَ یُسَمَّی عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص الْمَرْزُوق؛
علی بن ابی حمزه در پایان حدیثی طولانی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود:
در ماه رمضان درهای آسمان گشوده میشود، و شیاطین را در غل و زنجیر میکنند، و اعمال مؤمنان پذیرفته میگردد. ماه رمضان ماه خوبی است که در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را «مرزوق» میگفتند.
الکافی، ج۴، ص ۱۵۷
