چهل حدیث گهربار از حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام
قالَ الأمامُ الْحَسَنُ الْمُجتبی علیه الصلوة و السّلام:
۱. مَنْ عَبَدَاللّهَ، عبَّدَاللّهُ لَهُ کُلَّ شَیْءٍ. فرمود: هر کسی که خداوند را عبادت و اطاعت کند، خدای متعال همه چیزها را مطیع او گرداند.
۲. وَنَحْنُ رَیْحانَتا رَسُولِ اللّهِ، وَسَیِّدا شَبابِ أهْلِ الْجَنّةِ، فَلَعَنَ اللّهُ مَنْ یَتَقَدَّمُ، اَوْ یُقَدِّمُ عَلَیْنا اَحَدا. ه دنباله وصیّتش در حضور جمعی از أصحاب فرمود: و ما دو نفر - یعنی حضرت و برادرش امام حسین علیهما السلام - ریحانه رسول اللّه صلی الله علیه و آله و دو سرور جوانان اهل بهشت هستیم، پس خدا لعنت کند کسی را که بر ما پیشقدم شود یا دیگری را بر ما مقدّم دارد.
۳. وَ أنّ حُبَّنا لَیُساقِطُ الذُّنُوبَ مِنْ بَنی آدَم، کَما یُساقِطُ الرّیحُ الْوَرَقَ مِنَ الشَّجَرِ. ترجمه:همانا محبّت و دوستی با ما (اهل بیت رسول اللّه صلی الله علیه و آله) سبب ریزش گناهان - از نامه اعمال - می‌شود، همان طوری که وزش باد، برگ درختان را می‌ریزد.
۴. لَقَدْ فارَقَکُمْ رَجُلٌ بِالأمْسِ لَمْ یَسبِقْهُ الأوَّلُونَ، وَلا یُدْرِکُهُ ألآخِرُونَ. پس از شهادت پدرش امیرالمؤ منین علیّ علیه السلام، در جمع اصحاب فرمود: شخصی از میان شماها رفت که در گذشته مانند او نیامده است، و کسی در آینده نمی‌تواند هم تراز او قرار گیرد.
۵. مَنْ قَرَءَ الْقُرْآنَ کانَتْ لَهُ دَعْوَةٌ مُجابَةٌ، أمّا مُعَجَّلةٌ وَأمّا مُؤ جَلَّةٌ. ترجمه:کسی که قرآن را - با دقّت - قرایت نماید، در پایان آن - اگر مصلحت باشد - دعایش سریع مستجاب خواهد شد - و اگر مصلحت نباشد - در آینده مستجاب می‌گردد.
۶. أنّ هذَا الْقُرْآنَ فیهِ مَصابیحُ النُّورِ وَشِفاءُ الصُّدُورِ. ترجمه:همانا در این قرآن چراغ‌های هدایت به سوی نور و سعادت موجود است و این قرآن شفای دل ها و سینه ها است.
۷. مَنَ صَلّی، فَجَلَسَ فی مُصَلاّه ألی طُلُوعِ الشّمسِ کانَ لَهُ سَتْرا مِنَ النّارِ. ترجمه:هر که نماز - صبح - را به خواند و در جایگاه خود بنشیند تا خورشید طلوع کند، برایش پوششی از آتش خواهد بود.
۸. قالَ علیه السلام:أنَّ اللّهَ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضانَ مِضْمارا لِخَلْقِهِ، فَیَسْتَبِقُونَ فیهِ بِطاعَتِهِ إِلی مَرْضاتِهِ، فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفَازُوا، وَقَصَّرَ آخَرُونَ فَخابُوا. ترجمه:خداوند متعال ماه رمضان را برای بندگان خود میدان مسابقه قرار داد. پس عدّه ای در آن ماه با اطاعت و عبادت به سعادت و خوشنودی الهی از یکدیگر سبقت خواهند گرفت و گروهی از روی بی توجّهی و سهل انگاری خسارت و ضرر می‌نمایند.
۹. مَنْ أدامَ الأخْتِلافَ ألَی الْمَسْجِدِ أصابَ أحْدی ثَمانٍ: آیَةً مُحْکَمَةً، أخاً مُسْتَفادا، وَعِلْما مُسْتَطْرَفا، وَرَحْمَةً مُنْتَظِرَةً، وَکَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَی الْهُدی، اَوْ تَرُدُّهُ عَنْ الرَّدی، وَتَرْکَ الذُّنُوبِ حَیاءً اَوْ خَشْیَةً. ت - خود را در مسجد قرار دهد یکی از هشت فایده شاملش می‌گردد: برهان ونشانه ای - برای معرفت -، دوست و برادری سودمند، دانش واطلاعاتی جامع، رحمت و محبّت عمومی، سخن و مطلبی که او را هدایت گر باشد، - توفیق أجباری - در ترک گناه به جهت شرم از مردم و یا به جهت ترس از عقاب
۱۰. مَنْ أکْثَرَ مُجالِسَة الْعُلَماءِ أطْلَقَ عِقالَ لِسانِهِ، وَ فَتَقَ مَراتِقَ ذِهْنِهِ، وَ سَرَّ ما وَجَدَ مِنَ الزِّیادَةِ فی نَفْسِهِ، وَکانَتْ لَهُ وَلایَةٌ لِما یَعْلَمُ، وَ أفادَةٌ لِما تَعَلَّمَ. ترجمه:هر که با علماء بسیار مجالست نماید، سخنش و بیانش در بیان حقایق آزاد و روشن خواهد شد، و ذهن و اندیشه اش باز و توسعه می‌یابد و بر معلوماتش افزوده می‌گردد و به سادگی می‌تواند دیگران را هدایت نماید.
۱۱. تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ، فَأنْ لَمْ تَسْتَطیعُوا حِفْظَهُ فَاکْتُبُوهُ وَ ضَعُوهُ فی بُیُوتِکُمْ. ترجمه:علم و دانش را - از هر طریقی - فرا گیرید، و چنانچه نتوانستید آنرا در حافظه خود نگه دارید، ثبت کنید و بنویسید و در منازل خود - در جای مطمین - قرار دهید.
۱۲. مَنْ عَرَفَ اللّهَ أحَبَّهُ، وَ مَنْ عَرَفَ الدُّنْیا زَهِدَ فیها. ترجمه:هرکس خدا را بشناسد، (در عمل و گفتار) او را دوست دارد و کسی که دنیا را بشناسد آن را رها خواهد کرد.
۱۳. هَلاکُ الْمَرْءِ فی ثَلاثٍ: اَلْکِبْرُ، وَالْحِرْصُ، وَالْحَسَدُ؛ فَالْکِبْرُ هَلاکُ الدّینِ،، وَبِهِ لُعِنَ أبْلیسُ. وَالْحِرْصُ عَدُوّ النَّفْسِ، وَبِهِ خَرَجَ آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ. وَالْحَسَدُ رایِدُ السُّوءِ، وَمِنْهُ قَتَلَ قابیلُ هابیلَ. هلاکت و نابودی دین و ایمان هر شخص در سه چیز است: تکبّر، حرص، حسد. تکبّر سبب نابودی دین و ایمان شخص می‌باشد و به وسیله تکبّر شیطان - با آن همه عبادت ملعون گردید. حرص و طمع دشمن شخصیّت انسان است، همان طوری که حضرت آدم علیه السلام به وسیله آن از بهشت خارج شد. حسد سبب همه خلاف ها و زشتی ها است و به همان جهت قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند.
۱۴. بَیْنَ الْحَقِّ وَالْباطِلِ أرْبَعُ أصابِع، ما رَأیْتَ بَعَیْنِکَ فَهُوَ الْحَقُّ وَقَدْ تَسْمَعُ بِأذُنَیْکَ باطِلاً کَثیرا. ترجمه:بین حقّ و باطل چهار انگشت فاصله است، آنچه که را با چشم خود ببینی حقّ است ؛ و آنچه را شنیدی یا آن که برائت نقل کنند چه بسا باطل باشد.
۱۵. ألْعارُ أهْوَنُ مِنَ النّارِ. ترجمه:سرزنش و ننگ شمردن مردم انسان را، آسان تر است از معصیت و گناهی که موجب آتش جهنّم شود.
۱۶. أذا لَقی أحَدُکُمْ أخاهُ فَلْیُقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ. ترجمه:وقتی انسان برادر مؤ من - و دوست - خود را ملاقات نمود، باید پیشانی و سجده گاه او را ببوسد.
۱۷. أنَّ اللّهَ لَمْ یَخْلُقْکُمْ عَبَثا، وَلَیْسَ بِتارِکِکُمْ سُدًی، کَتَبَ آجالَکُمْ، وَقَسَّمَ بَیْنَکُمْ مَعایِشَکُمْ، لِیَعْرِفَ کُلُّ ذی لُبٍّ مَنْزِلَتَهُ، وأنَّ ماقَدَرَ لَهُ أصابَهُ، وَما صُرِفَ عَنْهُ فَلَنْ یُصیبَهُ. ترجمه:خداوند شما انسان ها را بیهوده و بدون غرض نیافریده و شما را آزاد، رها نکرده است. لحظات آخر عمر هر یک معیّن و ثبت می‌باشد، نیازمندی ها و روزی هرکس سهمیّه بندی و تقسیم شده است تا آن که موقعیّت و منزلت شعور و درک اشخاص شناخته گردد.
۱۸. مَنَ لَبِسَ ثَوْبَ الشُّهْرَةِ، کَساهُ اللّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ ثَوْبا مِنَ النّارِ. ترجمه:هرکس لباس شهرت - و انگشت نما، از جهت رنگ، دوخت، مد و... - بپوشد، روز قیامت خداوند، او را لباس آتشین خواهد پوشاند.
۱۹. سُیِلَ علیه السلام: عَنِ الْبُخْلِ؟ فَقالَ: هُوَ أنْ یَریَ الرَّجُلُ ما أنْفَقَهُ تَلَفا، وَما أمْسَکَهُ شَرَفا. از حضرت پیرامون بخل سؤال شد؟ در جواب فرمود: معنای آن چنین است که انسان آنچه را به دیگری کمک و انفاق کند فکر نماید که از دست داده و تلف شده است و آنچه را ذخیره کرده و نگه داشته است خیال کند برایش باقی می‌ماند و موجب شخصیّت و شرافت او خواهد بود.
۲۰. تَرْکُ الزِّنا، وَکَنْسُ الْفِناء، وَغَسْلُ الأناء مَجْلَبَةٌ لِلْغِناء: ترجمه:انجام ندادن زنا، جاروب و نظافت کردن راهرو و درب منزل، و شستن ظروف سبب رفاه و بی نیازی می‌گردد.
۲۱. قالَ علیه السلام:السِّیاسَةُ أنْ تَرْعی حُقُوقَ اللّهِ، وَحُقُوقَ الأحْیاءِ، وَحُقُوقَ الأمْواتِ. ترجمه:- مفهوم و معنای - سیاست آن است که حقوق خداوند و حقوق موجودات زنده و حقوق مردگان را رعایت کنی.
۲۲. ما تَشاوَرَ قَوْمٌ ألاّ هُدُوا ألی رُشْدِهِمْ. ترجمه:هیچ گروهی در کارهای - اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... - با یکدیگر مشورت نکرده اند مگر آن که به رشد فکری و عملی و... رسیده اند.
۲۳. اَلْخَیْرُ الَذّی لأشَرَّفیهِ: ألشُّکْرُ مَعَ النِّعْمَةِ، وَالصّبْرُ عَلَی النّازِلَةِ. ترجمه:آن خوبی که شرّ و آفتی در آن نباشد شکر در مقابل نعمت ها و صبر و شکیبایی در برابر سختی ها است.
۲۴. یَابْنَ آدَمٍ، لَمْ تَزَلْ فی هَدْمِ عُمْرِکَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بَطْنِ اُمِّکَ، فَخُذْ مِمّا فی یَدَیْکَ لِما بَیْنَ یَدَیْکَ. ترجمه:ای فرزند آدم از موقعی که به دنیا آمده ای در حال گذراندن عمرت هستی، پس از آنچه داری برای آینده ات (قبر و قیامت) ذخیره نما.
۲۵. أنَّ مَنْ خَوَفَّکَ حَتّی تَبْلُغَ الأمْنَ، خَیْرٌ مِمَّنْ یُؤْمِنْکَ حَتّی تَلْتَقِی الْخَوْفَ. ترجمه:همانا کسی تو را - در برابر عیب ها و کم بودها - هشدار دهد تا آگاه و بیدار شوی، بهتر است از آن کسی که فقط تو را تعریف و تمجید کند تا بر عیب‌هایت افزوده گردد.
۲۶. القَریبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَأنْ بَعُدَ نَسَبُهُ، وَالْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَأنْ قَرُبُ نَسَبُهُ. ترجمه:بهترین دوست نزدیک به انسان آن کسی است که در تمام حالات دلسوز و با محبّت باشد گرچه خویشاوندی نزدیک نداشته باشد. و بیگانه ترین افراد کسی است که از محبّت و دلسوزی بعید باشد گرچه از نزدیک ترین خویشاوندان باشد.
۲۷. وَسُیِلَ عَنِ الْمُرُوَّةِ؟ فَقالَ علیه السلام: شُحُّ الرَّجُلِ عَلی دینِهِ، وَأصْلاحُهُ مالَهُ، وَقِیامُهُ بِالْحُقُوقِ. از حضرت سلام اللّه علیه پیرامون مُروّت و جوانمردی سؤ ال شد، فرمود: جوانمرد کسی است که در نگهداری دین و عمل به آن تلاش نماید، در اصلاح اموال و ثروت خود همّت گمارد، و در رعایت حقوق طبقات مختلف پا بر جا باشد.
۲۸. عَجِبْتُ لِمَنْ یُفَکِّرُ فی مَأکُولِهِ کَیْفَ لایُفَکِّرُ فی مَعْقُولِهِ، فَیَجْنِبُ بَطْنَهُ ما یُؤْذیهِ، وَیُوَدِّعُ صَدْرَهُ ما یُرْدیهِ. ترجمه:تعجّب می‌کنم از کسی که در فکر خوراک و تغذیه جسم و بدن هست ولی درباره تغذیه معنوی روحی خود نمی‌اندیشد، پس از غذاهای فاسد شده و خراب دوری می‌کند. و عقل و قلب و روح خود را کاری ندارد - هر چه و هر مطلب و برنامه ای به هر شکل و نوعی باشد استفاده می‌کند -.
۲۹. غَسْلُ الْیَدَیْنِ قَبْلَ الطَّعامِ یُنْفِی الْفَقْرَ، وَبَعْدَهُ یُنْفِی الْهَمَّ. ترجمه:شستن دست ها قبل از طعام فقر و تنگدستی را می‌زداید و بعد از آن ناراحتی ها و آفات را از بین می‌برد.
۳۰. حُسْنُ السُّؤ الِ نِصْفُ الْعِلْمِ. ترجمه:کسی که عادت سؤ ال و حالت پرس و جو دارد مثل آن است که نصف علم ها را فرا گرفته باشد.
۳۱. أنّ الْحِلْمَ زینَةٌ، وَالْوَفاءَ مُرُوَّةٌ، وَالْعَجَلةَ سَفَهٌ. ترجمه:صبر و شکیبایی زینت شخص، وفای به عهد علامت جوانمردی، و عجله و شتابزدگی (در کارها بدون اندیشه) دلیل بی خردی می‌باشد.
۳۲. مَنِ اسْتَخَفَّ بِأخوانِهِ فَسَدَتْ مُرُوَّتُهُ. ترجمه:کسی که دوستان و برادرانش را سبک شمارد و نسبت به آن ها بی اعتناء باشد، مروّت و جوانمردیش فاسد گشته است.
۳۳. أنّما یُجْزی الْعِبادُ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَلی قَدْرِ عُقُولِهِمْ. ترجمه:همانا در روز قیامت بندگان به مقدار عقل و درک و شعورشان مجازات می‌شوند.
۳۴. قالَ علیه السلام:أنَّ النّاسَ عَبیدُ الْمالِ، وَالدّینُ لَعِبُ عَلی ألْسِنَتِهِمْ، یُحیطوُنَهُ مادَرَتْ بِهِ مَعایِشُهُمْ، فَأذا مُحِّصُوا لِلأبْتِلاءِ قَلَّ الدَّیّانُونَ. ترجمه:همانا مردم اسیر و بنده دنیا و اموال آن هستند، و دین را وسیله رسیدن به أهداف خود قرار داده اند و به هر نوعی که زندگی آن ها تأمین شود حرکت می‌کنند. بنابر این هنگامی که در بوته آزمایش در آیند، دین داران اندک خواهند شد.
۳۵. ألْمِزاحُ یَأکُلُ الْهَیْبَةَ، وَقَدْ أکْثَرَ مِنَ الْهَیْبَةِ الصّامِت ترجمه:مزاح و شوخی -های زیاد و بیجا - شخصیّت و وقار انسان را از بین می‌برد، و چه بسا افراد ساکت دارای شخصیّت و وقار عظیمی می‌باشند.
۳۶. أللُؤْمُ أنْ لا تَشْکُرَ النِّعْمَةَ. از علایم پستی شخص، شکر نکردن از ولی نعمت است
.۳۷. لَقَضاءُ حاجَةِ أخٍ لی فِی اللّهِ أحَبُّ مِنْ أعْتِکافِ شَهْرٍ. ترجمه:هر آینه برآوردن حاجت و رفع مشکل برادرم، از یک ماه اعتکاف، در مسجد - و عبادت مستحبّی نزد من - بهتر و محبوب تر است
۳۸. أنَّ الدُّنْیا فی حَلالِها حِسابٌ، وَفی حَرامِها عِقابٌ، وَفِی الشُّبَهاتِ عِتابٌ، فَأنْزِلِ الدُّنْیا بِمَنْزَلَةِ المیتَةِ، خُذْمِنْهاما یَکْفیکَ. ترجمه:چیزهای دنیا اگر حلال باشد حساب و بررسی می‌شود و اگر از حرام به دست آید عذاب و عقاب دارد و اگر حلال و حرام آن معلوم نباشد سختی و ناراحتی خواهد داشت. پس باید دنیا (و موجوداتش) را همچون میته و مرداری بشناسی که به مقدار نیاز و اضطرار از آن استفاده کنی.
۳۹. وَاعْمَلْ لِدُنْیاکَ کَأنَّکَ تَعیشُ أبَدا، وَاعمَلْ لاَِّخِرَتِکَ کَأنّکَ تَمُوتُ غدَا. ترجمه:در دنیا چنان برنامه ریزی کن - از نظر اقتصاد و صرفه جویی و... - مثل آن که می‌خواهی همیشه دوام داشته باشی، و نسبت به آخرت به نوعی حرکت و کار کن مثل این که فردا خواهی مُرد.
۴۰. أکْیَسُ الْکَیِّسِ التُّقی، وَ أحْمَقُ الْحُمْقِ الْفُجُورَ، الْکَریمُ هُوَ التَّبَرُّعُ قَبْلَ السُّؤ الِ. ترجمه: زیرک ترین و هوشیارترین افراد، شخص باتقوا و پرهیزکار می‌باشد؛ أحمق و نادان ترین افراد، کسی است که تبه کار و اهل معصیت باشد؛ گرامی ترین و باشخصیّت ترین افراد، آن کسی است که به نیازمندان پیش از اظهار نیازشان، کمک نماید. انتهای پیام / ۱۱۰
منابع:
۱. تنبیه الخواطر، معروف به مجموعة ورّام ص ۴۲۷، بحار ج ۶۸، ص ۱۸۴، ضمن ح ۴۴.
۲. کلمة الأمامُ الْحَسَن علیه السلام. ۷، ص ۲۱۱.
۳. کلمة الأمامُ الْحَسَن علیه السلام. ۷، ص ۲۵، بحارالأنوار. ج ۴۴، ص ۲۳، ح ۷.
۴. أحقاق الحقّ. ج ۱۱، ص ۱۸۳، س ۲ و ص ۱۸۵.
۵. دعوات الرّاوندی. ص ۲۴، ح ۱۳، بحارالأنوار. ج ۸۹، ص ۲۰۴، ح ۲۱.
۶. بحارلأنوار. ج ۷۵، ص ۱۱۱، ضمن ح ۶.
۷. وافی. ج ۴، ص ۱۵۵۳، ح ۲، تهذیب الأحکام. ج ۲، ص ۳۲۱، ح ۱۶۶.۲
۸. تحف العقول. ص ۲۳۴، س ۱۴، من لا یحضره الفقیه. ج ۱، ص ۵۱۱، ح ۱۴۷۹.
۹. تحف العقول. ص ۲۳۵، س ۷، مستدرک. ج ۳، ص ۳۵۹، ح ۳۷۷۸.
۱۰. أحقاق الحقّ. ج ۱۱، ص ۲۳۸، س ۲.
۱۱. أحقاق الحقّ. ج ۱۱، ص ۲۳۵، س ۷.
۱۲. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۱۴۰.
۱۳. أعیان الشّیعة. ج ۱، ص ۵۷۷، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۱۱، ح ۶.
۱۴. تحف العقول. ص ۲۲۹، س ۵، بحارالأنوار. ج ۱۰، ص ۱۳۰، ح ۱.
۱۵. کلمة الأمام حسن علیه السلام. ص ۱۳۸، تحف العقول. ص ۲۳۴، س ۶، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۱۶. تحف العقول. ص ۲۳۶، س ۱۳، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۱۷. تحف العقول. ص ۲۳۲، س ۲، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۱۰، ح ۵.
۱۸. مستدرک الوسایل. ج ۳، ص ۲۴۵، ح ۴.
۱۹. أعیان الشّیعة. ج ۱، ص ۵۷۷، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۱۳، ح ۷.
۲۰. کلمة الأمام حسن علیه السلام. ص ۲۱۲، بحارالأنوار. ج ۷۳، ص ۳۱۸، ح ۶.
۲۱. همان مدرک. ص ۵۷.
۲۲. تحف العقول. ص ۲۳۳، أعیان الشّیعة. ج ۱، ص ۵۷۷، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۲۳. تحف العقول. ص ۲۳۴، س ۷، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۲۴. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۳۵، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۱۱، ح ۶.
۲۵. أحقاق الحقّ. ج ۱۱، ص ۲۴۲، س ۲.
۲۶. تحف العقول. ص ۲۳۴، س ۳، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۰۶، ح ۴.
۲۷. تحف العقول. ص ۲۳۵، س ۱۴، بحارالأنوار. ج ۷۳، ص ۳۱۲، ح ۳.
۲۸. کلمة الأمام الحسن علیه السلام، ص ۳۹، بحارالأنوار. ج ۱، ص ۲۱۸، ح ۴۳.
۲۹. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۴۶.
۳۰. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۱۲۹.
۳۱. کل الأمام الحسن علیه السلام. ص ۱۹۸.
۳۲. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۲۰۹.
۳۳. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۲۰۹.
۳۴. أحقاق الحقّ. ج ۱۱، ص ۲۳۴، س ۸.
۳۵. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۱۳۹، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۱۳، ح ۷.
۳۶. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۱۳۹، بحارالأنوار. ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۳۷. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۱۳۹.
۳۸. کلمة الأمام الحسن علیه السلام. ص ۳۶، بحارالأنوار. ج ۴۴، ص ۱۳۸، ح ۶.
۳۹. کلمة الأمام الحسن علیه السلام ص ۳۷، بحارالأنوار. ج ۴۴، ص ۱۳۸، ح ۶.
۴۰. أحقاق الحقّ. ج ۱۱، ص ۲۰ س ۱، بحارالأنوار. ج ۴۴، ص ۳۰..
پایگاه خبری -تحلیلی اهل البیت (ابنا)
