امام زمان خود را به یاد آوریم
اگر سخن از مظلومیت و تنهایی به میان آید بسیاری از ما به یاد امیرالمومنین علیه السلام و یا حضرت سیدالشهدا علیه السلام می افتیم. علی علیه السلام خود در بیان تنهاییهایش می فرماید:
"پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله ناگاه دیدم که هیچ یاوری جز خانواده خویش ندارم پس از مرگ بر آنان ترسیدم و چشمهایم را در حالی که خار در آن بود بستم و با گلویی که استخوان در آن مانده بود جرعه (حوادث را) نوشیدم."(۱)
این نمونهای از حالات کسی است که اول مظلوم عالم لقب گرفته (چنان چه در بعضی زیارتنامههای حضرتش آمده است(۲)) اما عامل اصلی این مظلومیت سنگین و غربت سهمگین همانا مردمان زمانی و کوتاهی فهم و همتشان در شناخت و یاری حق بود چنانچه امام علیه السلام خود خطاب گروهی از آنان فرمود:
"چقدر دوست داشتم که هرگز شما را نمیدیدم و نمیشناختم همان شناختنی که مرا این چنین ملول و غمگین ساخت. خدایتان بکشد که این قدر خون به دل من کردید و سینه مرا از خشم لبریز ساختید و کاسههای غم را جرعه جرعه به من نوشاندید."(۳)
راستی! مسلمانان چه کردند که علی با آن همه لطف و رافت نسبت به افراد تحت حکومتش این چنین از خشم سخن میگوید او از غم مسلمانانی که شاید در گوشهای از کشور اسلامی سر گرسنه بر زمین گذارد حتی از زنان خشک نیز خود را سیر نمیکرد پس چگونه تا این حد از مسلمانان به تنگ آمده است و کار تا آنجا رسید که به لحن نفرین فرمود:
"خدایا من اینان را خسته کردم و آنها نیز مرا خسته نمودند و از من ملول شدند و مرا نیز ملول ساختند پس به جای آنان افراد بهترین به من عنایت کن و به جای من شخصی شرور را بر آنها مسلط فرما."(۴)
راستی! آیا مظلومیت امیرالمومنین علیهالسلام در دورانی سی ساله پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و غربت حضرتش در میان مسلمانان آن دوره بیشتر بود با غربت و مظلومیت امام زمان علیهالسلام در دوران حدود یکهزار و صد ساله غیبت کبری و آیا رفتار شیعیان در ن دورانها بهتر از عملکرد مسلمانان آن دوره بوده یا احیانا بدتر نخست برای آن که یادآوریای از نقش محوری وجود مقدس حضرت ولی عصر عج در حیات مادی و معنوی ما شیعیان و میزان توجه آن جناب به معتقدان حضرتش شده باشد نمونههایی را ذکر میکنی امام زمان علیهالسلام حدود هزار سال قبل در ضمن نامهای به شیخ مفید (ره) به شیعیان خود چنین خطاب فرمود:
"ما بر خبرهای شما احاطه داریم و چیزی از حوادث واقع بر شما از ما مخفی نیست... ما در مراقبت نسبت به شما کوتاهی نمیکنیم و توجه به شما را از یاد نمیبریم که اگر چنین نبود گرفتاریها بر شما فرومی بارید و دشمنان ریشه شما را میکندند."(۵)
سید بن طاووس از علمای بزرگ شیعه در قرن یازدهم هجری میگوید: سحرگاهی در سرداب مطهر سامرا (که منزل شخصی امام زمان علیهالسلام است) صدای حضرت را شنیدم که چنین با خداوند نجوا مینمود.
"خداوندا شیعیان ما گناهانی را مرتکب شدهاند... اگر این گناهها بین تو و آنهاست از آنان درگذر که ما به این کار خشنود میشویم و آنچه از گناهان در بین خود آنهاست ایشان را از یکدیگر راضی و میانشان روابط نیکو برقرار فرما... و آنان را به بهشت وارد و از جهنم رنما و در کنار دشمنان ما مورد خشم خود قرارشان مده."(۶)
اینها نمونهای است از شدت توجه و دلسوزی امام زمان - عجل الله فرجه - نسبت به شیعیان اما طرف دیگر رابطه و توجه شیعیان به امام خود چگونه است امام علیهالسلام آن نور خدایی است که هرکس هدایت شود به واسطه اوست و به وسیله آن حضرت هم و غمها از مومنین برطرف میشود باب فیضی است که خیرات از آن طریق به بندگان عنایت میشود فریادرس هر درماندهای است که او را بخواند و رحمت بیکران است.(۷) اینها و دهبیه این عبارت در متون دینی ما وارد شده و چنین مقاماتی تشریفات و تعارفات نیست بلکه واقعیات عالم است. خداوند خواسته که نظام عالم بر چنین نقشهای استوار باشد همان طور که فی المثل در توصیف شب قدر قرآن کریم تصریح میکند بر آن که ملایک همه امور را نازل مید که نشان از طی مرحلهای از تقدیر امور عالم در آن شب دارد. امیرالمومنین علیهالسلام به ابن عباس فرمود:
"شب قدر هرساله وجود خواهد داشت و تقدیرات یک سال در آن نازل میشود و برای این کار زمامدارانی پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله خواهند بود که من و یازده نفر از فرزندانم یعنی ائمهای که ملایکه با آنان سخن میگویند هستیم."(۸)
در زمان ما در هر شب قدر فرشتگان بر حضرت ولی عصر علیهالسلام نازل میشوند و تقدیرات همگان رقم زده میشود حتی آنان که حضرت را نمیشناسند یا میشناسند ولی فراموشش کردهاند اما قطعا کسانی که رابطه خود را برقرار داشتهاند مورد عنایت خاص خواهند بود. وه راه جفا و بی مهری با امام خود در پیش گرفته باشند از هدایت و حسن تقدیر و دستگیری در گردنههای خطرناک حوادث کم بهره خواهند بود مگر به بیانات مختلف به ما نفرمودهاند که:
"هر صبح و شام متوقع فرج امامتان باشید."(۹)
انتظار فرج تنها این نیست که به وظایف دینی خود در بعد فردی و حتی اجتماعی عمل کنیم ما اگر تمام فروع دینی را صحیح به جا آوریم ولی ارتباط فردی و روحی با امام زمان نداشته باشیم منتظر نیستیم.
یک رکن اساسی در تشیع ارتباط تنگاتنگ روحی و معنوی با امام هر زمان بالاخص و با سایر حضرات معصومین علیهمالسلام در رتبه بعد است. این که در حدیثی از امام جواد علیهالسلام نقل شده است:
"امام منتظر بعد از آن یادش مرده باشد قیام خواهد کرد."(۱۰)
زنگ خطری برای ماست. آیا این یهود و نصاری هستند که امام زمان را فراموش میکنند و یا شیعیان تاکید ما در این مختصر بر آن است که توجه موسمی و مراسمی که هر از چندگاه از جمله در ایام ولادت امام زمان علیهالسلام در بین شیعیان متداول است با همه ارج و ارزش آن تنها گوشهای از توجه و یادی است که باید نسبت به آن حضرت داشته باشیم. امام زمان علیهالسلامشوای هر لحظه و واسطه دمادم فیض و هدایت الهی بر ماست و باید توجه به او در متن زندگی و شیعه گری ما باشد.
علت طولانی شدن دوران غیبت چیست
امام زمان خود را به یاد آوریم
آن حضرت خود در حدود هزار سال پیش در نامهای خطاب به شیخ مفید(ره) چنین فرموده است:
"اگر شیعیان ما - که خداوند توفیق طاعت به آنان عنایت کند- در وفا به پیمانی که با ما دارند یکپارچگی و همدلی داشتند هرگز میمنت و فیض ملاقات ما از آنها تاخیر نمیافتد و بزو سعادت دیدار ما با معرفتی کامل و شناختی راستین نصیبشان میشد. و هیچ چیز ما را از ایشان دور نساخته مگر آن دسته از کردارشان که بر ما خوشایند نیست و از ایشان توقع نداریم!"(۱۱)
تعبیر حضرت در عبارات بالا که شرط دیدار را اجتماع و وحدت دلها بر پیمان با ایشان دانستهاند نشان میدهد که منظور از فیض ملاقاتی که وعده داده شده است تشرفات شخصی و فردی نیست زیرا این توفیق برای هر کسی که دارای شرایط لازم باشد رخ خواهد داد و متوقف بر همی با دیگران نیست. بلکه امام علیهالسلام وعده دادهاند که اگر دلهای شیعیان در توجه و آمادگی نسبت به ولایت آن حضرت همسو باشد ظهور به تاخیر نخواهد افتاد. و اکنون ده قرن از این سخن میگذر جامعه شیعی باید دایما متذکر باشد که گمشدهای دارد. البته او از ما پنهان است ولی ما از او غایب نیستیم. یار نزدیکتر از من به من است وین عجبتر که من از وی دور در عبارتی از امام باقر علیهالسلام چنین دستور داده شده است:
".. اگر روزی امامی از شما پنهان شد به درگاه الهی استغاثه کنید بر همان سنتی که داشتهاید باقی بمانید و همانها را که دوست داشتهاید دوست بدارید و با همانها که بغض داشتهاید بغض ورزید که(در این صورت) فرج بسیار نزدیک خواهد بود."(۱۲)
به ما دستور داده شده است که در فقدان و غیبت امام خود استغاثه و التماس کنیم تا خداوند حجت خود را ظاهر کند به این عبارات دعای ندبه توجه کنید که خطاب به حضرت صاحبالزمان عرضه میداریم:
"مولای من تا کی سرگردان تو باشم تا کی و با چه کلامی تو را بخوانم و با تو درد دل کنم بر من سخت است که از سوی غیر تو پاسخ داده و مورد لطف قرار گیرم. بر من سخت است که بر (غربت و هجران) توبگریم ولی دیگران تو را واگذارند. بر من دشوار است که بر خلاف همه غافلان از حضرتت دشواری(طاقتفرسای غیبت) تنها بر تو سنگینی کند. آیا یاوری هست که به همراهی او ناله و زاری را ادامه دهم آیا کسی هست که از دوری امام زمان بیتاب شده باشد تا در خلوتهایش من نیز همراه او بیتابی او شوم آیا چشمی را از دوری یار خار فرو رفته تا چشم من نیز با آن همدرد شود آیا ای پسر پیامبر راهی برای دیر تو هست آیا بزودی روز جدایی ما به فردای وصالت میرسد تا بهرهمند شویم پس کی بر چشمههای سیراب کننده تو راه خواهیم یافت تا از تشنگی نجات یابیم."
شیعه باید با امام زمانش مانوس باشد و با یاد او سر کند باید دایما عهد دلدادگی و آمادگی خود را با حضرتش تازه نماید.(دعای عهد که در مفاتیحالجنان نقل شده دارای همین مضمون است). ما باید بدانیم و به فرزندانمان بیاموزیم که امام زمان اگر چه دیده نمیشود ولی نور الهی که هر هدایت شدهای به برکت او راه مییابد و با برکتش از مومنین رفع گرفتاریها میشود آن حضرت است. امام زمان فریادرس و رحمت بیکران است. و لذا در زیارت با این بی او سلام میکنیم:
"سلام بر تو ای پرچم برافراشته و علم فروریزنده و فریاد و رحمت گسترده."(۱۳)
امام زمان علیهالسلام در دوران غیبت خود نیز"علم منصوب"و پرچم به اهتزاز درآمدهای است که اگر در دیدرس ما قرار نگیرد و غافل از او باشیم از هدایت بسیار فاصله داریم واگر غیبت او باعث فراموش کردن حضرتش در میان ما نشود مصداق این مژده پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله هستیم که فرمود:
"قسم به خدایی که مرا به حق برانگیخت پایداران در اعتقاد به او در زمان غیبتش گرانبهاترین انسانها هستند."(۱۴)
و امیرالمومنین علیهالسلام بشارت داده است:
"هر کس به دلیل طولانی شدن غیبت مهدی دل سخت نشود و بر دین خود پایدار بماند در قیامت با من و هم درجه با من خواهد بود."(۱۵)
بدانیم و به جوانانمان بیاموزیم که در روزگار تنگناهای معنوی و مادی ما شیعیان بیپناه و تنها نیستیم بلکه پدری مهربان داریم که بسیار به آنها نزدیک و مطلع از احوال ماست اگر از صمیم قلب او را بخوانیم و دست به دامان پرمهرش زنیم جواب رد نمیدهد که"انه کریم من اولاد الکرام"بزرگوار است و بزرگزاده.
در پایان به عنوان حسن ختام و یادآوری یکی از متون فراوانی که در کتب ادعیه و روایات ما برای توجه به مقام منیع حضرت ولیعصر - عجلالله فرجه- آمده است جملاتی از دعای"استغاثه به امام زمان علیهالسلام"را (که در مفاتیحالجنان نیز آمده است) ذکر میکنیم:
"سلام تام و کامل و فراگیر خداوند بر حجت الهی و ولی او در زمین و جانشین او در میان خلق و بندگانش فرزند نبوت و باقی مانده از عترت(طاهرین) و برگزیدگان خاص خداوند...
سلام بر تو خداوند وعده پیروزی و ظهور تو را هر چه زودتر محقق فرماید... مولای من! خواسته من این است که [آن گاه حاجت خود را هر چه که هست بیان میکنی و ادامه میدهی] پس در رسیدن من به این خواسته شفاعت فرما. من برای برآورده شدن حاجتم به سوی تو توجه نمودم را میدانم که در درگاه الهی شفاعت تو پذیرفته و مقامت بس بلند است."
به دیگران بیاموزیم که در روزگار تنگناهای معنوی و مادی ما شیعیان بیپناه و تنها نیستیم بلکه پدری مهربان داریم که بسیار به ما نزدیک و مطلع از احوال ماست.
پینوشتها:
۱- نهج البلاغه خطبه ۲۶
۲- بحارالانوار ۲۶۵/۱۰۰
۳- نهج البلاغه خطبه ۲۷
۴- نهج البلاغه خطبه ۲۵
۵- احتجاج ۴۹۵/۲
۶- بحار الانوار ۱۷۷/۵۳
۷-السلام علیک یا نورالله الذی یهتدی به المهتدون و یفرج به عن المومنین (زیارت امام زمان علیهالسلام در روز جمعه) یا باب الله الذی منه یوتی (دعای ندبه)السلام علیک... الغوث و الرحمة الواسعه (زیارت حضرت ولی عصر که با عبارت"سلام علی آل یس"شروع میشود
۸- کمال الدین باب ۲۶ ح۱۹
۹- غیبت شیخ طوسی /۴۵۷
۱۰- کمال الدین ۳۷۸/۲
۱۱- احتجاج طبرسی ۳۲۵/۲.
۱۲- کمالالدین باب ۳۲ ح ۸.
۱۳-"السلام علیک یا نورالله الذی یهتدی به المهتدون و یفرج به عنالمومنین."مفاتیح الجنان زیارت امام زمان علیهالسلام در روز جمعه
۱۴-"السلام علیک ایهاالعلم المنصوب و العلم المصبوب و الغوث و الرحمة الواسعة"مفاتیح الجنان زیارت آل یس
۱۵- کمال الدین باب ۲۵ ح ۷.
۱۶- کمال الدین باب ۲۶ ح ۱۴.
//
دکتر جواد محدثین استاد دانشگاه