ورود اسرای اهل بیت(ع) به کوفه
با ورود اسرا به کوفه، عبیدالله بن زیاد در قصر دار الاماره نشست و بار عام داد. سپس دستور داد تا سر مقدس سیدالشهداء(ع) را به نزدش برده پیش روی او نهادند. ابنزیاد به آن سر نگاهی کرد و لبخندی زد،[۱] و سپس با چوبدستیای که در دستش بود بر لب و دندانهای حضرت(ع) میزد. زید بن ارقم[۲] - یکی از اصحاب رسول خدا(ص) که در آن زمان پیری سالخورده بود- در کنارش نشسته بود زید با دیدن این واقعه به ابنزیاد اعتراض کرد و گفت: «چوبدستیات را از لب این سر دور کن به خدایی که جز او خدایی نیست قسم، بارها دیدم که رسول خدا(ص) لبان مبارک خود را بر همین لب و دهان گذارده بود و آن را میبوسید.» سپس اشک از چشمانش جاری شد. ابنزیاد از سخنان زید بن ارقم برآشفت و گفت: «خدا چشمانت را بگریاند آیا برای فتح و پیروزیای که خداوند نصیب ما کرده میگریی؟ اگر پیرمردی سالخورده نبودی و عقل خود را از دست نداده بودی گردنت را میزدم.»[۳]
آنگاه زید برخاست و در حالی که میگریست از قصر بیرون آمد و با صدای بلند میگفت: «بردهای مالک آزاد مردی شده است؛ ای مردم عرب، از این به بعد شما بردهاید که پسر فاطمه(س) را کشتید و زنازادهای را برخود حاکم کردید» سپس به خانه خویش بازگشت.[۴] گفتگوی زینب کبری(س) و ابنزیاد در این هنگام اهل بیت امام حسین(ع) را به دارالاماره وارد کردند. حضرت زینب(س) در حالی که کهنهترین و مندرسترین لباس خود را به تن داشت به صورت ناشناس وارد مجلس ابنزیاد شد و در گوشهای از قصر نشست و زنان او را احاطه کردند. ابنزیاد پرسید: «این کیست که در آنجا با گروهی از زنان نشست؟» زینب(س) پاسخ نداد. عبیدالله برای بار دوم و سوم سخن خود را تکرار نمود. یکی از آن زنان جواب داد: «این زن زینب دختر فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) است.» ابنزیاد رو به زینب(س) کرده گفت: «خدای را سپاس که شما را رسوا کرد و کشت و در آن چه که گفته بودید دروغتان را آشکار ساخت؟» زینب(س) فرمود: «سپاس خداوندی را که ما را به وسیله پیغمبرش محمد(ص) گرامی داشت و ما را از پلیدیها پاک گردانید؛ فاسق است که رسوا میشود و نابکار است که دروغ میگوید[۵] و الحمدللَّه این شخص ما نیستیم، بلکه دیگری است.»[۶] عبیدالله گفت: «کار خدا را با برادرت و اهل بیت(ع) خود چگونه دیدی؟» زینب(س) فرمود: «من چیزی جز نیکی و شایستگی از جانب خداوند ندیدم. اینان گروهی بودند که خداوند شهادت را برایشان مقدر کرده بود و به سوی جایگاه ابدی خود شتافته و در آن آرمیدهاند و خداوند و روز قیامت میان تو و آنان داوری خواهد کرد.» پسر زیاد از این سخنان به خشم آمد و گویی تصمیم بر قتل زینب(س) گرفته بود، عمرو بن حریث به عبیدالله گفت: «او زن است و زن را بر سخنانش ملامت نکنند.» پس ابنزیاد خطاب به زینب(س) گفت: «خداوند قلب مرا به کشتن حسین(ع) و خاندانش تسلّی داد.» زینب(س) از این سخن پسر زیاد به شدت دلش شکست و گریست سپس فرمود: «به جان خودم سوگند که سرورم را کشتی و خاندانم را هلاک کردی و شاخه عمر مرا قطع کردی و ریشه مرا از جا در آوردی؛ پس اگر تسلی خاطر تو در این بوده است، پس به تسلای دلت رسیدهای.» ابنزیاد گفت: «این زن سخن به سجع و قافیه میگوید به جان خودم سوگند که پدرش نیز سخن به سجع میگفت و شاعری ماهر بود.» زینب(س) فرمود: «زن را با سجع و قافیه سخن گفتن چکار؟ همانا مرا با سجع سخن گفتن کاری نیست، آن چه بر زبانم جاری شد، سوز سینهام بود.»[۷] گفتگوی امام سجاد(ع) و ابنزیاد آنگاه عبیدالله رو به امام سجّاد(ع) کرد و گفت: «تو کیستی؟» فرمود: «من علی بن الحسین(ع) هستم.» ابنزیاد گفت: «مگر خدا علی بن الحسین(ع) را نکشت؟» امام(ع) فرمود: «برادری داشتم که نامش علی بود و مردم او را کشتند.» عبیدالله گفت: «بلکه خدا او را کشت.» امام(ع) فرمود: «الله یتوفی الأنفس حین موتها؛ خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض میکند».[۸] عبیدالله خشمگین شد و فریاد زد: «در پاسخ به من چنین با جسارت سخن میگویی؟ او را ببرید و گردن بزنید.» زینب(س) چون چنین شنید امام(ع) را در آغوش کشید و فرمود: «ای پسر زیاد هرچه از خون ما ریختی تو را بس است به خدا از او جدا نخواهم شد، اگر قصد کشتن او را داری مرا نیز با او بکش.» ابنزیاد به آن دو نگاهی کرد و گفت: «عجبا للرحم؛ علاقه به خویشاوند چه شگفتانگیز است به خدا قسم من این زن را چنین میبینم که دوست دارد من او را با این جوان بکشم؟ او را واگذارید که همان بیماری که دارد او را بس است؟»[۹] امام(ع) رو به عمهشان فرمود و گفتند: «ای عمه بگذار تا من صحبت کنم آنگاه روی به ابنزیاد کرد و فرمود: « مرا از مرگ میترسانی، مگر نمیدانی که کشته شدن عادت ماست و شهادت در راه خدا برای ما گرامی است.»[۱۰] پس از پایان این مجلس ابنزیاد دستور داد امام(ع) و اهل بیت(ع) را در گوشهای از کاخ دارالاماره[۱۱] و به نقلی دیگر به خانهای که جنب مسجد اعظم کوفه بود، انتقال دادند.[۱۲] و سپس نامهای به یزید بن معاویه نوشت و شهادت امام حسین(ع) و یارانش را به اطلاع او رسانید.[۱۳] قیام عبدالله بن عفیف ازدی سپس عبیدالله بن زیاد از بیم تأثیر سخنان اهل بیت(ع) و جلوگیری از وقوع شورش احتمالی کوفیان،[۱۴] دستور داد تا مردم را در مسجد اعظمِ کوفه جمع کنند آنگاه بر فراز منبر رفت و پس از حمد و ثنای الهی به ایراد سخن پرداخت و گفت: «سپاس خدای را که حق را آشکار و امیرالمؤمنین یزید و پیروان او را یاری نمود و دروغگو پسر دروغگو حسین بن علی(ع) و شیعیانش را کشت.»[۱۵] در این هنگام عبدالله بن عفیف ازدی[۱۶] از جای برخاست و گفت: «ای دشمن خدا همانا دروغگو تویی و پدرت و آن کس که تو و پدرت را بر این سمت گمارد. ای پسر مرجانه فرزندان پیامبران(ص) را میکشی و بر بالای منبر سخن راستگویان را میگویی؟» ابنزیاد از این سخن به خشم آمد و گفت: «گوینده این سخن کیست؟» عبدالله گفت: «ای دشمن خدا من بودم؛ خاندان پاکی را که خداوند هر پلیدی را از آنان دور ساخته میکشی و گمان داری که مسلمانی؟ واغوثاه پسران مهاجران و انصار کجایند؟ از این طغیانگر نفرین شده فرزند نفرین شده که پیامبر(ص) با زبان خود او را لعن کرد انتقام نمیگیرند؟» ابنزیاد به مأمورانش دستور داد تا او را دستگیر کنند پس مأموران به سویش هجوم بردند و او را گرفتند عبدالله شعار استمدادخواهی قبیله اَزْد را فریاد زد و گفت: «یا مبرور؛ ای آمُرزیده.» در پی این شعار مردم قبیلهاش به پا خاستند و او را از دست مأموران نجات دادند و به خانه بردند. ابنزیاد نیز به قصر برگشت و عمرو بن حجاج زبیدی و محمد بن اشعث و شبث بن ربعی و گروهی از یارانش را فرا خواند و به آنها دستور داد «بروید این کور ازد را که خدا قلبش را مانند چشمش کور کرده بیاورید.» ازدیان با خبر شدند، پس با قبایل یمنی ساکن کوفه متحد شدند تا از عبدالله دفاع کنند. ابنزیاد هم قبایل مضر را جمع کرد و به کمک محمد بن اشعث فرستاد جنگ سختی در گرفت و عده بسیاری کشته شدند. سرانجام مأموران عبیدالله موفق شدند خود را به در خانه عبدالله برسانند، پس درب خانه را شکستند و وارد خانه شدند. دختر عبدالله فریاد زد: «پدر دشمن وارد شد» عبدالله گفت: «ناراحت نباش برو شمشیرم را بیاور.» عبدالله بن عفیف در حالی که رجز میخواند: «انا بن ذی الفضل عفیف الظاهر عفیف شیخی و ابن امعامر کم وارع من جمعکم و حاسر و بطل جدّلته مفادر من پسر مرد با فضیلت و پاکم نام پدرم عفیف و زاده امعامر است. از گروه شما چه بسیار از مردان جنگاور دلاور با زره و بیزره را به خاک افکندم.» به دفاع پرداخت. دخترش فریاد زد: «ای پدر کاش مردی بودم و با این فاجران و قاتلان عترت پاک پیامبر(ص) میجنگیدم.» عبدالله میجنگید و دخترش جهت حمله دشمن را به او اطلاع میداد. تا این که دشمنان، عبدالله را محاصره کردند و از هر سو بر او حمله بردند سرانجام توانستند او را به اسارت در آورده نزد عبیدالله بن زیاد ببرند. ابنزیاد با دیدن ابنعفیف به او گفت: «سپاس خدای را که تو را خوار نمود.» عبدالله گفت: «ای دشمن خدا، خدا به چه چیز مرا خوار نمود؟ و الله لو فرج لی عن بصری ضاق علیکم موردی و مصدری به خدا قسم اگر چشمم بینا بود عرصه را بر شما تنگ میکردم و راه نفوذ را بر شما میبستم.» عبیدالله گفت: «ای دشمن خدا نظرت درباره عثمان بن عفان چیست؟» عبدالله گفت: «ای بنده بنیعلاج، ای پسر مرجانه، تو را با عثمان چکار؟ بد بود یا خوب، خدا ولی مخلوقات خویش است و بین آنان و عثمان به حق و عدالت قضاوت خواهد کرد تو درباره خودت و پدرت و یزید و پدرش بپرس.» عبیدالله گفت: «از تو دیگر چیزی نمیپرسم تا طعم مرگ را به تو بچشانم.» عبدالله گفت: «خدا را شکر پیش از آن که تو متولد شوی از خداوند خواسته بودم که به دست ملعونترین و مغضوبترین بندگانش کشته شوم زمانی که چشمانم را از دست دادم از تحقق این آرزو ناامید شده بودم؛ ولی اکنون میبینم دعایم مستجاب شده و پس از ناامیدی شهادت نصیبم شده است.» پس از این گفتگو مأموران ابنزیاد به دستور او عبدالله بن عفیف را گردن زدند و در سبخه کوفه به دار آویختند.[۱۷] انتقال اسرا به شام فردای آن روز عبیداللَّه بن زیاد دستور داد تا سر امام حسین(ع) را در کوچههای کوفه و در میان قبایل بگردانند.[۱۸] از زید بن ارقم روایت شده که میگفت: «سر مقدس امام حسین(ع) را بر نیزه کرده از کنار خانه من عبور دادند من در طبقه بالای خانهام نشسته بودم که آن سر از کنار خانهام عبور داده شد زمانی که آن سر از کنارم رد میشد شنیدم که این آیه را میخواند: "أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ و الرّقیم کانوا من آیاتنا عجبا؛ آیا گمان کردی اصحاب کهف و رقیم از آیات عجیب ما بودند؟"[۱۹] به خدا قسم از ترس موی تنم راست شده پس فریاد زدم: به خدا ای پسر رسول خدا(ص) [داستان] سر تو شگفتتر و حیرتانگیزتر [از اصحاب کهف و رقیم] است.»[۲۰] پس از گرداندن سر در شهر کوفه، مأموران آن را به قصر باز گرداندند. ابنزیاد سر امام حسین(ع) و دیگر سرهای شهدا را به حر بن قیس داد و ابا بردة بن عوف ازدی و طارق بن أبیظبیان را با گروهی دیگر از مردم کوفه با او همراه کرد و نزد یزید بن معاویه فرستاد.[۲۱] سپس به دستور عبیدالله بن زیاد اسرای اهل بیت را آماده کرده، در حالی که غل و زنجیر بر گردن امام سجاد(ع) انداخته بودند[۲۲] آنان را به مانند اسیران روم و دیلم راهی شام کردند.[۲۳] ابنزیاد در این سفر محفز(محفر) بن ثعلبه و شمر بن ذیالجوشن را نیز با اسرا همراه کرد و آنان را به شام فرستاد.[۲۴] مدت زمان اقامت اهل بیت(ع) در کوفه اسرای اهل بیت(ع) دو روز[۲۵] و به نقلی دیگر به اندازه رفت و آمد یک پیک از کوفه تا شام، در کوفه به سر بردند و آنگاه به دستور عبیدالله بن زیاد رهسپار شام شدند.[۲۶] این گروه از مورخان نقل کردهاند که پس از ورود اسرای اهل بیت(ع) به کوفه، ابنزیاد، آنان را در محلی زندانی کرد و سپس طی نامهای شهادت امام حسین(ع) و یارانش را به اطلاع یزید بن معاویه رساند. در این هنگام که اهل بیت(ع) در زندان عبیدالله در حبس بودند، سنگی بر آنان فرو افتاد که نوشتهای به آن گِرِه زده بودند و در آن چنین نوشته بود: «پیک، خبر شما را برای یزید برده است و فلان روز به شام میرسد و فلان روز باز میگردد. اگر صدای «اللّه اکبر» شنیدید یقین کنید که کشته خواهید شد وگرنه خطری متوجه شما نبوده و در امان هستید.» دو سه روز پیش از آمدن پیک، سنگی دیگر که بر آن نوشتهای پیچیده شده بود به درون زندان انداخته شد و در آن نوشته شده بود: «وصیّتهایتان را انجام دهید و کارهایتان را سامان دهید که نزدیک است پیک عبیدالله به کوفه برسد.» پس از مدتی پیک به کوفه آمد و فرمان یزید را که از عبیدالله خواسته بود تا اسرا را به همراه سرهای شهدا به دمشق انتقال دهد به ابنزیاد رساند.[۲۷] شهادت دو طفلان مسلم محمد و ابراهیم از فرزندان مسلم بن عقیل بودند[۲۸] که در جریان واقعه کربلا به اسارت سپاه عمر بن سعد در آمدند. عمر بن سعد آنها را به همراه دیگر اسرای اهل بیت(ع) به کوفه آورد. آن دو در کوفه به دستور ابنزیاد زندانی شدند و مدت یک سال در زندان به سر بردند. تا این که با کمک پیرمرد زندانبان که"مشکور"نام داشت و از دوستداران اهل بیت(ع) به شمار میرفت شبانه از زندان گریختند. آنان به خانه زنی که او نیز از محبین و دوستداران اهل بیت بود پناه بردند. حارث -شوهر این زن- از سپاهیان عمر بن سعد در کربلا بود. حارث متوجه حضور این دو نوجوان در خانه شد پس آنان را دستگیر کرده کنار رود فرات برد و سر از بدنشان جدا کرد و پیکرشان را در فرات افکند و سرهای آن دو را به امید دریافت جایزه نزد ابنزیاد برد. عبیدالله پس از اطلاع از این امر از قساوت این مرد به خشم آمد و دستور داد تا گردن حارث را در همان جایی که آن دو نوجوان را کشته بود از بدن جدا کردند.[۲۹]-[۳۰]
[۱]. شیخ مفید؛ الارشاد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳، ج ۲، ص ۱۱۴ و طبرسی؛ اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق، ج ۱، ص ۴۷۱. [۲]. در برخی از منابع نام اَنَس بن مالک نیز ثبت شده است. ابنسعد؛ الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طایف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳، خامسه۱، ص ۴۸۲ و سبط بن جوزی؛ تذکرة الخواص، قم، شریف رضی، ۱۴۱۸، ص ۲۳۱. [۳]. الدینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود؛ الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص ۲۵۹ - ۲۶۰ و البلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷، ج ۳، ص ۲۰۷ و الطبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷، ج ۵، ص ۴۵۶ و برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۴ - ۱۱۵ و ابن اثیر، علی بن ابی الکرم؛ الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر - داربیروت، ۱۹۶۵، ج ۴، ص ۸۱. [۴]. البلاذری، همان، ص ۲۰۷ - ۲۰۸ و الطبری، همان، ص ۴۵۶ و شیخ مفید، همان، ص ۱۱۵ و ابناثیر، همان، ص ۸۱. [۵]. الطبری، همان، ص ۴۵۷ و شیخ مفید، همان، ص ۱۱۵ و الکوفی، ابن اعثم؛ الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۹۹۱، ج۵، ص ۱۲۲ و برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: الخوارزمی، الموفق بن احمد؛ مقتل الحسین(ع)، تحقیق و تعلیق محمد السماوی، قم، مکتبة المفید، بیتا، ج ۲، ص ۴۲ و ابن اثیر، همان، ص ۸۱. [۶]. شیخ مفید، همان، ص ۱۱۵ و طبرسی، پیشین، ص ۴۷۱ و سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۶۰ و حلی، ابننما؛ مثیر الاحزان، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۶، ص ۹۰. [۷]. الطبری، پیشین، ص ۴۵۷ و شیخ مفید، همان، ص ۱۱۶ - ۱۱۵ و ابناعثم، پیشین، ص ۱۲۲ - ۱۲۳ و برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: الخوارزمی، پیشین، ص ۴۲ و ابناثیر، پیشین، ص ۸۲. [۸]. سوره زمر، آیه/۴۲. [۹]. الطبری، پیشین، ص ۴۵۸ و ابناعثم، پیشین، ص ۱۲۳ و شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۶ - ۱۱۷ و الخوارزمی، پیشین، ص ۴۲ - ۴۳ و ابن اثیر، پیشین، ص ۸۲. [۱۰]. ابناعثم، همان، ص ۱۲۳ و سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۶۲. [۱۱]. ابنسعد، پیشین، ص ۴۸۴. [۱۲]. ابناعثم، پیشین، ص ۱۲۳ و الخوارزمی، پیشین، ص ۴۳ و سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۶۳. [۱۳]. الطبری، پیشین، ص ۴۶۳ و ابناثیر، پیشین، ص ۸۴ و سید بن طاوس، همان، ص ۱۷۱. [۱۴]. الخوارزمی، پیشین، ص ۵۳ و الموسوی المقرم، عبد الرزاق؛ مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیه، چاپ پنجم، ۱۹۷۹، ص ۳۲۶. [۱۵]. الطبری، پیشین، ص ۴۵۸ و شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۷ و ابناعثم، پیشین، ص ۱۲۳ و الخوارزمی، همان، ص ۵۲ - ۵۳ و ابن اثیر، پیشین، ص ۸۲ - ۸۳. [۱۶]. او از شیعیان مخلص امیرالمؤمنین علی(ع) بود. در جنگ جَمَل چشم چپ و در پیکار صفّین چشم راستش را از دست داد. از آن پس از مسجد اعظمِ کوفه جدا نمیشد و تا شب، در آن، به نماز و عبادت میپرداخت و سپس به خانه باز میگشت. البلاذری، پیشین، ص ۲۱۰ و الطبری، همان، ص ۴۵۸ و شیخ مفید، همان، ص ۱۱۷ و ابناعثم، پیشین، ص ۱۲۴. [۱۷]. ابناعثم، همان، ص ۱۲۴ - ۱۲۶ و الخوارزمی، پیشین، ص ۵۳ - ۵۵ و سید بن طاوس، پیشین، ص ۱۶۴ - ۱۶۹ و ابننما، پیشین، ص ۹۲ - ۹۴ و با اندکی اختلاف در: البلاذری، همان، ص ۲۱۰ و الطبری، پیشین، ص ۴۵۹ و شیخ مفید، همان، ص ۱۱۷ و ابناثیر، پیشین، ص ۸۳. [۱۸]. شیخ مفید، همان، ص ۱۱۷ و طبرسی، پیشین، ص ۴۷۳. [۱۹]. سوره کهف، آیه/۹. [۲۰]. شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۷ و طبرسی، پیشین، ص ۴۷۳. [۲۱]. البلاذری، پیشین، ص ۲۱۲ و الطبری، پیشین، ص ۴۵۹ و شیخ مفید، همان، ص ۱۱۸. [۲۲]. البلاذری، همان، ص ۲۱۴ و الطبری، همان، ص ۴۶۰ و شیخ مفید، همان، ص ۱۱۹ و ابناثیر، پیشین، ص ۸۴. [۲۳]. ابناعثم، پیشین، ص ۱۲۷ و الخوارزمی، پیشین، ص ۵۵ - ۵۶. [۲۴]. البلاذری، پیشین، ص ۲۱۴ و الطبری، پیشین، ص ۴۶۰ و شیخ مفید، پیشین، ص ۱۱۹ و ابناثیر، پیشین، ص ۸۴. [۲۵]. سبط بن جوزی، پیشین، ص ۲۳۴. این نظر از کلام شیخ مفید نیز قابل برداشت است. رجوع شود به شیخ مفید، همان، ص ۱۱۷ - ۱۱۸. [۲۶]. الطبری، پیشین، ص ۴۶۳ و ابناثیر، پیشین، ص ۸۴. [۲۷]. الطبری، همان، ص ۴۶۳ و ابناثیر، همان، ص ۸۴. [۲۸]. بیشتر منابع تاریخی، این دو نوجوان را از فرزندان یا نوادگان عبداللّه بن جعفر معرفی کردهاند. البلاذری، پیشین، ص ۲۲۶ و الطبری، پیشین، ص ۳۹۳ و الخوارزمی، پیشین، ص ۴۹ - ۵۱ و ابنکثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر؛ البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج ۸، ص ۱۷۱. [۲۹]. شیخ صدوق؛ الامالی، کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۲ش، ص ۸۳ - ۸۸. خوارزمی نیز ماجرا را شبیه آن چه که شیخ صدوق روایت کرده نقل کرده است با این تفاوت که او کودکان را فرزندان جعفر طیار معرفی میکند. الخوارزمی، همان، ص ٤٩ - ۵۱. [۳۰]. گفتنی است که گزارشهای شیخ صدوق و خوارزمی، علاوه بر ضعف سند، به داستان سرایی شبیهترند. بنا بر این، متن آنها نیز ضعیف ارزیابی میگردد. محمدی ری شهری، محمد؛ دانشنامه امام حسین(ع)، تحقیق گروه «سیره نگاری» پژوهشکده علوم و معارف حدیث، مترجمین عبدالهادی مسعودی، مهدی مهریزی، محمد مرادی، محمد خنیفرزاده، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۸، ص ۲۰۳.
نویسنده: سید علی اکبر حسینی
سایت پژوهشکده باقر العلوم
