روزی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد مسجد میشود و مشاهده میکند که دو مجلس تشکیل شده است یکی مجلس علم که در آن درباره معارف اسلامی بحث و بررسی میشود و دیگری مجلس دعا که در آن خدا را میخوانند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) میفرماید: این هر دو مجلس خوب و مورد علاقه من است. آن گروه دعا میکنند و این گروه علم آموزی و مباحثه مینمایند. ولی گروه علمی برتر و بالاتر از گروه دعا هستند و من از طرف پروردگار برای تعلیم مردم مبعوث شده ام. در فرهنگ و تفکر اسلامی مباحثه و مناظره علمی در موضوعات و مسائل گوناگون یک اصل ضروری و حایز اهمیت میباشد و مورد تاکید فراوان و توصیه مکرر قرار گرفته است. علت اساسی این تاکید و توصیه نقش محوری و بنیادین مباحثات و مناظرات و کنکاش و بررسیهای علمی در نمایاندن « راه » و « بیراهه » و مرتفع نمودن موانع رشد و بالندگی و آماده سازی تمهیدات و زمینههای مساعد برای طی مراحل و مراتب مختلف پیشرفت و توسعه در ابعاد و جلوههای گوناگون و مرتبط با حیات سالم و پویای مادی و معنوی میباشد.
بحث و بررسیهای علمی در موضوعات مختلف مربوط به علوم و معارف دینی به گونه ای دارای ارجمندی خاص و ارزش آفرینی ویژه میباشد که در تعالیم و آموزههای اسلامی و هم در سیره و روش پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه دین (علیه السلام) مصادیق فراوان از این منزلت و ارزشمندی متجلی و نمایان گردیده است. نمونه و مصداق بارز و مشهور این ارجمندی را در کلام و رفتار و روش پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) مییابیم. روزی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد مسجد میشود و مشاهده میکند که دو مجلس تشکیل شده است یکی مجلس علم که در آن درباره معارف اسلامی بحث و بررسی میشود و دیگری مجلس دعا که در آن خدا را میخوانند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) میفرماید: این هر دو مجلس خوب و مورد علاقه من است. آن گروه دعا میکنند و این گروه علم آموزی و مباحثه مینمایند. ولی گروه علمی برتر و بالاتر از گروه دعا هستند و من از طرف پروردگار برای تعلیم مردم مبعوث شده ام. سپس رسول اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) به گروه مباحثه کنندگان میپیوندد و با آنان در مجلس علم و فحص و بحث مینشیند. (۱)
مشاهده میکنیم که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ضمن گرامیداشت مجلس دعا و نیایش مجلس علم و دانش را رجحان و برتری میدهد و تعلیم و تعلم و مباحثه و مناظره علمی را ارجمندتر و بافضیلت تر معرفی مینماید وخود در جمع کنکاش گران و فحص و بحث کنندگان دانش و بینش حاضر میگردد. پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) با این رفتار و سیره و روش خویش این معرفت و شناخت را به جامعه اسلامی در هر عصر منتقل میسازد که اگر چه دعا و نیایش امری بسیار والا و ارزشمند است لکن تعلیم و تعلم و مباحثات و مناظرات علمی دارای ارجمندی و منزلت فزون تر میباشد که همه رشد و بالندگی و پویایی ها در تمام موضوعات از جمله دعا و مناجات و عبادات در پرتو آگاهیهای ژرف و جامع علمی ـ که در پی کاوش ها و بررسی ها و مباحثات و مناظرات به بالاترین مراتب و درجات میرسد ـ حاصل میگردد. (۲)
نکته مهم دیگر این است که « دعا و مناجات » ـ با آن که امری است بسیار ممدوح و پسندیده و مورد توصیه قرآن و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه دین (علیه السلام) ـ دارای محدوده خاصی میباشد که عبارت است از مصالح زندگی فردی و اجتماعی و اقتصادی انسان. در صورتی که « علم آموزی و مباحثات و بررسیهای علمی » دارای گستره ای عظیم میباشد و نه تنها یک جامعه و کشور اسلامی که جوامع و کشورهای اسلامی و به تعبیری « جهان اسلام » را زیر پوشش قرار میدهد و ثمرات وآثار ارزشمندی میآفریند که با رشد و بالندگی و پیشرفت مجموعه بزرگ ملل مسلمان در سرزمینهای اسلامی که « امت واحد اسلامی » راتشکیل میدهند پیوند و ارتباط مییابد.
حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) به دلیل اتصال به اقیانوس ژرف و بی کران علوم و دانشهایی که منبع وسرچشمه اصلی آنها « وحی الهی » بود و به صورت نهرهای زلال وپاک توسط پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) به سرزمین جان و روح اهل بیت عصمت و طهارت جاری میگردید از درجات و مراتب بسیار بالا و والایی از علم و دانش برخوردار بود و تسلطی خیره کننده بر ابعاد و جلوههای گوناگون فرهنگ و معارف اسلامی داشت. زهرای بتول (سلام الله علیها) متفکری همه سونگر دانشمندی ژرف اندیش پژوهنده ای دقیق خطیبی توانمند فاضلی جامع وشاعری کامل بود. این بانوی مقدس و مطهر در همه صحنه ها و عرصههای علم و دانش به مقتضای زمان و بر اساس نیازهای روز حاضر و ناظر و کوشا و فعال بود که از آن جمله است دقت ها و مراقبت ها و تلاشهای ویژه او برای انتقال بینش ها و آگاهیهای اصیل دینی به افراد مراجعه کننده با مواجهات و مباحثات دقیق علمی و معرفتی.
در میان مراجعاتی که به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) برای رفع مشکلات علمی میشد و نیز از میان فعالیتهای آن بانوی بزرگ به منظور آماده کردن زمینه ها برای تحقق مواجهه و مناظره علمی با مخالفان اسلام نمونه ای را به مداقه میگذاریم و از آن پیامهای آگاهی و درسهای بیداری ذخیره مینماییم. این نمونه از این نوع تلاش ها و کوشاییهای علمی حضرت زهرای بتول (سلام الله علیها) را حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) اینگونه نقل مینماید:
دو زن در یکی از مباحث دینی با هم اختلاف پیدا کرده بودند. یکی از این دو نفر « مومنه » ودیگری « معاند و مخالف اسلام » بود. آنها برای حل اختلاف نزد حضرت زهرا(سلام الله علیها) آمدند. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به زن مومنه مساعدت نمود و به او براهین و دلایلی را برای مباحثه علمی با زن مخالف آموخت. زن مومنه با کمک و زمینه سازی حضرت زهرا(سلام الله علیها) آن چه را که « حق » بود به اثبات رساند و بر طرف مقابل که مخالف اسلام بود در مباحثه و مناظره علمی غلبه یافت و از این پیروزی ارزشمند بسیار مشعوف و شادمان گشت.
حضرت فاطمه (سلام الله علیها) خطاب به زن مومنه فرمود: « خشنودی ملایکه از پیروزی تو بر باطل بیش از خشنودی و خرسندی تو میباشد چنان که غمگین و ناراحت شدن شیطان و پیروانش بیش از ناراحتی و غم و حزن آن زن مخالف است ». حضرت امام حسن عسکری پس از نقل این حرکت علمی حضرت زهرای اطهر(سلام الله علیها) درباره ارزش معنوی و پاداش وصف ناپذیری آن بانوی پاک و مطهر چنین میفرماید:
« همانا خداوند متعال به فرشتگانش امر فرمود برای حضرت فاطمه به خاطر کمک و مساعدتی که به این زن درمانده برای غلبه علمی بر مخالفان نمود هزاران برابر آن چه که من از بهشت برایش فراهم کرده ام آماده سازید و این کار را برای هر کسی که به روی درمانده ای دری بگشاید تا بتواند بر معاند و مخالفی غلبه علمی کند نیز سنت و روش قرار دهید. » (۳)
با نگرش عمیق در این سیره و روش علمی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) برای زمینه سازی مساعد به منظور تحقق مواجهه و مناظره علمی با مخالفان اسلام نتایج ذیل حاصل میگردد:
الف ـ مواجهه و مناظره علمی با معاندان ومخالفان اسلام یک اصل ضروری و یک مسیولیت مهم در عرصه فعالیتهای فکری و فرهنگی و تبلیغی محسوب میشود و نمیتوان آن را کوچک پنداشت و در انجام آن قصور و غفلت ورزید. این وظیفه ومسیولیت اگر چه بر دوش همه افرادی که عضو جامعه اسلامی میباشند و از تواناییهای لازم برای مباحثه و مواجهه علمی با مخالفان برخوردار هستند سنگینی میکند لکن از مهم ترین وظایف و مسیولیتهای حوزههای علمیه مراکز دانشگاهی سازمانهای فرهنگی و رسانههای جمعی به شمار میرود و هم آنان هستند که باید با برنامه ریزیهای مقطعی و فصلی از یکسو و برنامه ریزیهای درازمدت و زمان دار از دیگر سو به این مهم اهتمام ورزند.
ب ـ یکی از آثار مهم مواجهات و مناظرات صحیح با مخالفان ومعاندان جلوگیری از رشد روزافزون جریانهای فکری و اعتقادی ناسالم در جامعه میباشد. این جریان ها که قارچ گونه سر از زمین بیرون میآورند و رشد میکنند و آسیب و آفت میآفرینند نباید به حال خود رها شوند که تلاش و فعالیت برای مهار و جلوگیری از آثار و پی آمدهای مخربشان یک ضرورت حیاتی و انکارناپذیر میباشد. چه کسی است که منکر آثار مسموم و ویرانگر تحرکات و فعالیتهای خطرناک جریانهایی باشد که کفر و الحاد را در شکل و قالبهای جدید به جوانان عرضه میدارند و آنان را به مرور و با شعارهای فریبنده و شگردهای شیطانی به بی دینی وبی اعتقادی سوق میدهند آیا میتوان نوجوانان وجوانان را در برزخ شک و تردید و ابهام و تاریکیهایی که جریانهای فکری ناسالم به وجود میآورند رها نمود وبه یاری شان نشتافت و آیینه ذهن و فکرشان را از زنگارهای سیاه پریشانی ها و سرگردانیهای فکری نزدود
ج ـ ترویج و گسترش تعالیم و قوانین اسلام در جامعه و ایجاد معرفت و شناختهای اصیل دینی برای نسل جوان دارای ابعاد و جلوههای گوناگون است که یکی از آنها مواجهات و مباحثات علمی با مخالفان اسلام میباشد. این مناظرات چه به صورت « زنده » در معرض دید و نگرش و استماع نسل جوان واقع شود و چه به صورت « مکتوب » و با چاپ و نشر « مقاله » و « کتاب » در دسترس افراد جامعه قرار گیرد بسیار تاثیرگذار و آگاهی بخش و شناخت آفرین میباشد. این تلاشهای فکری و تبلیغی باعث میشود که افراد جامعه به ویژه جوانان از یکسو با شبهات و ابهاماتی که معاندان و مخالفان ایجاد میکنند آشنا شوند و از سوی دیگر به پاسخ ها و استدلال ها و براهین ارائه شده به آنان واقف گردند و در نهایت به مراتب قابل توجهی از « بینش دینی » نایل آیند و به آمادگیهای لازم برای مقابله منطقی و صحیح با ابهامات و شبهاتی که در زندگی روزمره و در گوشه و کنار مدرسه و دانشگاه و محیط اجتماع با آن روبرو میشوند دست یابند.
د ـ امروز معاندان ومخالفان فکری را نمیتوان فقط در مکتبهای فلسفی و فکری دنیای غرب و شرق محدود نمود و مواجهات و مناظرات علمی را تنها در این محدوده به حیطه عمل در آورد. بلکه در درون جامعه اسلامی و در میان افراد و گروهها و جریانهای فکری و احزاب و جمعیت ها و جناحهای مختلف سیاسی نیز رگههای انحراف از اصل تعالیم و قوانین اسلام مشاهده میشود و گرایشاتی از جانب آنان به ظهور و عینیت در میآید که بخشهای گوناگون معارف دینی به ویژه آموزه ها و قوانین سیاسی اسلام را نفی مینماید و از این طریق به اصل ضروری و حیاتی تشکیل حکومت اسلامی در همه اعصار یورش میبرد. علاوه بر این جریانهای فکری وجناحهای سیاسی مخالف با حقیقت زلال اسلام افراد و گروههایی را نیز مییابیم که بخشی از تعالیم این دین مبین را واژگون میسازند و از محتوا تهی مینمایند و به صورت خرافات و موهومات به تبلیغ و ترویج آن میپردازند تا به این وسیله به مطامع و منافع خاصی که در پی تحقق آن میباشند دست یازند. تردیدی وجود ندارد که مواجهات و مباحثات علمی در موقعیتهای خاص و به صورت زنده یا مکتوب با این دو گروه از افراد و جریان ها که امروز شاهد تحرکات مسموم ومهلک آنان در سطح جامعه و کشور میباشیم یک ضرورت حیاتی است که به سالم سازی اذهان و افکار و ایجاد امنیت اعتقادی و فکری برای اقشار مختلف مردم به ویژه جوانان و دانشجویان منتهی خواهد گردید.
۱ ـ الحدیث رهنمودهای تربیتی پیشوایان دین (علیه السلام) ترجمه و تنظیم موضوعی به کوشش محمدتقی فلسفی انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی ج ۲ ص ۸
۲ ـ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در رهنمودی ژرف درباره این واقعیت که همه کارها حتی دعا ومناجات و طاعات و عبادات الهی و هر خیری از امور مادی و معنوی در پرتو علم و دانش و آگاهی به دست میآید چنین میفرماید: « اطاعت از فرمان الهی و پرستش ذات مقدس او به وسیله علم و دانش است و نیز خیر دنیا و آخرت در پرتو دانش و آگاهی به دست میآید. » (الحدیث ج ۲ ص ۲)
۳ ـ فاطمه زهرا(سلام الله علیها) تالیف احمد رحمانی همدانی ترجمه حسن افتخارزاده انتشارات بدر ص ۴۲۳ حضرت زهرای بتول (سلام الله علیها) متفکری همه سونگر دانشمندی ژرف اندیش پژوهنده ای دقیق خطیبی توانمند فاضلی جامع و شاعری کامل بود. این بانوی مقدس و مطهر در همه صحنه ها و عرصههای علم و دانش به مقتضای زمان و براساس نیازهای روز حاضر و ناظر و کوشا و فعال بود که از آن جمله است دقت ها و مراقبت ها و تلاشهای ویژه او برای انتقال بینش ها و آگاهیهای اصیل دینی به افراد جامعه با مواجهات و مباحثات دقیق علمی و معرفتی وظیفه مواجهه و مناظره علمی با معاندان و مخالفان اسلام اگرچه بردوش همه افرادی که عضو جامعه اسلامی میباشند و از تواناییهای لازم برای انجام این کار برخوردار هستند سنگینی میکند لکن از مهم ترین وظایف و مسیولیتهای حوزههای علمیه مراکز دانشگاهی سازمانهای فرهنگی و رسانههای جمعی به شمار میرود و هم آنان هستند که باید با برنامه ریزیهای مقطعی و فصلی از یکسو و برنامه ریزیهای درازمدت و زمان دار از دیگر سو به این مهم اهتمام ورزند امروز معاندان و مخالفان فکری را نمیتوان فقط در مکتبهای فلسفی و فکری دنیای غرب و شرق محدود نمود و مواجهات علمی را تنها در این محدوده به حیطه عمل درآورد بلکه در درون جامعه اسلامی و در میان افراد و گروهها و جریانهای فکری و اعتقادی گرایشاتی ظهور میکند که با تعالیم و قوانین اصیل سیاسی و اجتماعی اسلام در تناقض و تعارض است. همچنین افراد و جریانهایی را مییابیم که تعالیم این دین مبین را واژگون میسازند و از محتوا تهی مینمایند و به صورت خرافات و موهومات ترویج مینمایند تا به این وسیله به مطامع و منافع سیاسی خاصی که در پی تحقق آن هستند دست یازند.
/
سایت اخبار شیعیان