مرحوم سید رضی

آشنایی با فرزانگان:مرحوم سید رضی

ابوالحسن محمد بن الحسین الموسوی، معروف به سید رضی و شریف رضی، در سال 359 قمری در محله شیعه نشین کرخ بغداد، دیده به جهان گشود. خاندان سید رضی همگی از بزرگان دین و عابدان و زاهدان روزگار بودند. پدر و مادر سید رضی هر دو از سادات علوی و از نوادگان حضرت سیدالشهداء(علیه السلام) هستند. نسبت شریف رضی از جانب پدر به امام هفتم حضرت امام موسی کاظم(علیه السلام) می‌رسد و به همین خاطر است که او را موسوی می‌خوانند.

مقام علمی

عده‌ای از دانشمندان بزرگی که سید رضی نزد آنان به کسب علم پرداخته است، عبارت‌اند از:

ابواسحاق ابراهیم بن احمد طبری فقیه و ادیب که سید رضی قرآن را در دوران کودکی نزد وی آموخت. ابوعلی فارسی نحوی. ابوسعید سیرافی نحوی که مسند قضاوت بغداد را نیز به عهده داشت. قاضی عبدالجبار بغدادی ادیب و اهل حدیث. عبدالرحیم بن نباته که مرحوم رضی مقداری از فنون شعر را از وی آموخت. ابوالقاسم عیسی بن علی بن عیسی بن داوود بن جرّاح لغت شناس و محدث. ابومحمد هارون تلعکبری فقیه و صاحب کتاب جوامع در علوم دین و ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان مشهور به شیخ مفید.

اما شاگردان مرحوم سید رضی بسیارند و همگی از علمای بزرگ و کم‏نظیر عالم تشیع می‏باشند، که در اینجا به چند تن از آنان اشاره می‏کنیم:

سید عبدالله جرجانی، شیخ محمد حلوانی، شیخ جعفر دوریستی، شیخ طوسی، احمد بن علی بن قدامه مشهور به ابن قدامه، ابوالحسن هاشمی، مفید نیشابوری، ابوبکر نیشابوری خزاعی، قاضی ابوبکر عکبری، مهیار دیلمی و....

اما آثار این فقیه ادیب نیز درخور تحسین است که عبارتند از:

تلخیص البیان عن مجازات القرآن، حقایق التأویل فی متشابه التنزیل، معانی القرآن، خصایص الائمه، الزیادات فی شعر ابی تمام، تعلیق خلاف الفقهاء، کتاب مجازات آثار النّبویّه، تعلیقه بر ایضاح ابی علی، الجیّد من شعر ابی الحجاج، زیادات فی شعر ابی الحجاج، مختار شعر ابی‏اسحق الصّابی، دیوان اشعار و نهج البلاغه.

نهج البلاغه

سیدرضی با حشر و نشر عالمان اهل سنت به این نتیجه رسید که در کنار قرآن و سنت گویا امامت از یاد رفته است. از این­رو تصمیم گرفت جایگاه امامت را بر همگان عیان سازد. او خود این‏گونه می‏گوید:"عده­ای از دوستان از من خواستند کتابی تألیف کنم که سخنان برگزیده امیرالمومنین علی(علیه السلام) در تمام فنون در آن گرد آید. خواسته آنان را اجابت کردم و این کار را شروع نمودم، در حالی که یقین داشتم سود و نفع معنوی آن بسیار است و به زودی همه را تحت سیطره­ خود قرار خواهد داد."

سید رضی گرچه فقیه بوده است ولی مردی ادیب، شاعر و سخن‏شناس نیز هست. او شیفته سخنان علی(علیه السلام) بود و به خاطر همین شیفتگی که به ادب و به کلمات امام علی(علیه السلام) داشته است بیشتر از زاویه فصاحت و بلاغت و ادب به سخنان مولی می‏نگریسته و به همین جهت در انتخاب آنها این خصوصیت را در نظر گرفته است یعنی آن قسمت‏ها بیشتر نظرش را جلب می‏کرده است که از جنبه بلاغت برجستگی خاص داشته است و از این رو نام مجموعه منتخب خویش را"نهج البلاغه"نهاده است.

موسس اولین دانشگاه اسلامی

سید رضی علاوه بر نقابت، امیری حاجیان و قضاوت در مظالم را نیز به عهده داشت و از جایگاه معنوی والایی برخودار بود. ولی باز هم در اندیشه پیشرفت و غنای علمی شیعه، به تدریس طلاب جوان می­پرداخت. او با فهمی که داشت متوجه شد که تربیت پراکنده طلاب به سود اسلام و تشیع نیست و باید جایی را به عنوان محل استقرار علمی قرار دهد.

مرحوم شریف رضی با آنکه از تمکن مالی زیادی برخوردار نبود امّا با تلاش فراوان خانه­ای تهیه کرد که محل رفت و آمد عالمان و طلاب جوان و مشتاق علم شد و در همین خانه نیازمندی­های طلاب رفع می­گردید. سیدرضی نام دانشگاه خود را"دارالعلم"گذاشت و برای آن، کتابخانه و خزانه­ای با کلیهی وسایل تهیه کرد و به هر کدام از طلاب کلیدی­ داد تا هرگاه محتاج باشند در انتظار انباردار نمانند و خود نیاز خویش را برآورند.

دانشگاه سید رضی ده­ها سال قبل از تأسیس مدرسه­ نظامیه بغداد بوده است و لذا دانشگاه او اولین دانشگاه اسلامی است.

از نگاه اهل سنت

عبدالملک ثعالبی، شاعر معاصر سید رضی در کتاب یتیمه الدهر می‌نویسد:"تازه وارد ده سالگی شده بود که به سردون شعر پرداخت. او امروز سرآمد شعرای عصر ما و نجیب‌ترین سروران عراق و دارای شرافت نسب و افتخار حسب، و ادبی ظاهر و فضلی باهر و خودداری همه خوبی‌هاست."

خطیب بغدادی در تاریخ بغداد می‌گوید:"رضی کتابهایی در معانی قرآن نگاشته است که مانند آن کمتر یافته می‌شود."

ابن تَغری‏بردی در النجوم الزاهره آورده است:"سید رضی موسوی، عارف به لغت و احکام و فقه و نحو و شاعری فصیح بود. او همّتی عالی داشت و دیندار بود. او و پدرش و برادرش پیشوای شیعیان بودند."

وفات

سید رضی در ششم ماه محرم سال 406 قمری در سن 47 سالگی در بغداد چشم از جهان فروبست و عالم تشیّع را در غم و ماتم فرو برد. آورده‏اند برادرش سید مرتضی استوانه علم و تقوا و سیاست از درگذشت مرموز و ناگهانی برادرش چنان متأثر و متأسف شد که تاب دیدن جنازه او را نیاورد و از شدت حزن و اندوه به حرم مقدس کاظمین(علیه السلام) پناه برد.

سرانجام جنازه مرحوم سید رضی تشییع شد و فخرالملک وزیر بر جنازه او نماز خواند. پیکر پاک آن عالم اندیشمند در خانه‏اش به صورت امانت دفن و بعدها به حرم امام حسین(علیه السلام) منتقل شد.

منابع:

نامه جامعه، شماره هفدهم.

سید رضی، سید محمدمهدی جعفری.

سید رضی مؤلف نهج البلاغه، علی دوانی.

سیدرضی بر ساحل نهج البلاغه، محمد ابراهیم‏نژاد.

گردآوری و تنظیم: سیدمحمد ناظم‏زاده قمی