قبر حضرت معصومه یا قبر حضرت زهرا؟

زندگی‏نامه حضرت معصومه(سلام الله علیها)

نام شریف آن بزرگوار فاطمه و مشهورترین لقب آن حضرت، «معصومه» است. پدر بزرگوارش امام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) و مادر مکرمه اش حضرت نجمه خاتون(سلام الله علیها) است. آن بانو مادر امام هشتم نیز هست. لذا حضرت معصومه(سلام الله علیها) با حضرت رضا(علیه السلام) از یک مادر هستند.
ولادت آن حضرت در روز اول ذیقعده سال ١٧٣ هجری قمری در مدینه منوره واقع شده است. دیری نپایید که در همان سنین کودکی مواجه با مصیبت شهادت پدر گرامی خود در حبس هارون در شهر بغداد شد. لذا از آن پس تحت مراقبت و تربیت برادر بزرگوارش حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) قرارگرفت.
در سال ٢٠٠ هجری قمری در پی اصرار و تهدید مأمون عباسی سفر تبعید گونه حضرت رضا (علیه السلام) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون این که کسی از بستگان و اهل بیت خود را همراه ببرند راهی خراسان شدند.
یک سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه(سلام الله علیها) به شوق دیدار برادر و ادای رسالت زینبی و پیام ولایت به همراه عده ای از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد و در هر شهر و محلی مورد استقبال مردم واقع می‌شد. این جا بود که آن حضرت نیز همچون عمه بزرگوارشان حضرت زینب(سلام الله علیها) پیام مظلومیت و غربت برادر گرامیشان را به مردم مؤمن و مسلمان می‌رساندند و مخالفت خود و اهلبیت(علیه السلام) را با حکومت حیله گر بنی عباس اظهار می‌کرد. بدین جهت تا کاروان حضرت به شهر ساوه رسید عده ای از مخالفان اهلبیت که از پشتیبانی مأموران حکومت برخوردار بودند،سر راه را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتیجه تقریباً همه مردان کاروان به شهادت رسیدند، حتی بنابر نقلی حضرت(سلام الله علیها) معصومه را نیز مسموم کردند.
به هر حال، یا بر اثر اندوه و غم زیاد از این ماتم و یا بر اثر مسمومیت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) بیمار شدند و چون دیگر امکان ادامه راه به طرف خراسان نبود قصد شهر قم را نموده و پرسیدند: از این شهر«ساوه» تا «قم» چند فرسنگ است؟ آن چه بود جواب دادند، فرمود: مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم که می‏فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ما است. بزرگان شهر مقدس قم وقتی از این خبر مسرت بخش مطلع شدند به استقبال آن حضرت شتافتند و در حالی که «موسی بن خزرج» بزرگ خاندان «اشعری» زمام ناقه آن حضرت را به دوش می‏کشید و عده فراوانی از مردم پیاده و سواره گرداگرد کجاوه حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) در حرکت بودند، حدوداً در روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجری قمری حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می‏شود شتر آن حضرت در جلو در منزل «موسی بن خزرج» زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب این مرد باخدا شد.
سرانجام در روز دهم یا دوازدهم ربیع الثانی سال ٢٠١ هجری پیش از آن که دیدگان مبارکش به دیدار برادر روشن شود، در دیار غربت و با اندوه فراوان دیده از جهان فروبست و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نشاند.مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را به سوی محل فعلی که در آن روز بیرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود تشییع نمودند. همین که قبر مهیا شد دراین که چه کسی بدن مطهر آن حضرت را داخل قبر قرار دهد دچار مشکل شدند، که ناگاه دو تن سواره که نقاب به صورت داشتند از جانب قبله پیدا شدند و به سرعت نزدیک آمدند و پس از خواندن نماز یکی از آن دو وارد قبر شد و دیگری جسد پاک و مطهر آن حضرت را برداشت و به دست او داد تا در دل خاک نهان سازد. آن دو نفر پس از پایان مراسم بدون آن که با کسی سخن بگویند بر اسب‌های خود سوار و از محل دور شدند. 
بنا به گفته بعضی از علما به نظر می‏رسد که آن دو بزرگوار امام رضا(علیه السلام) و امام جواد(علیه السلام) باشند چرا که معمولاً مراسم دفن بزرگان دین با حضور اولیا الهی انجام شده است. 

ویژگیهای فاطمه معصومه(سلام الله علیها)
علامه تستری، می‏نویسد: «درمیان فرزندان امام کاظم(علیه السلام) با آن همه کثرتشان بعد از امام‏ رضا(علیه السلام)، کسی همسنگ حضرت معصومه(سلام الله علیها) نمی‏باشد.» همچنین حاج شیخ عباس قمی به هنگام بحث از دختران حضرت موسی بن‏جعفر(علیه السلام)، می‏نویسد: «برحسب آنچه به مارسیده، افضل آنها سیده جلیله معظمه، فاطمه‏بنت امام موسی(علیه السلام)، معروف به حضرت معصومه(سلام الله علیها) است.» 
در این نوشته به برخی از ویژگیهای آن خاتون دوسرا اشاره می‏کنیم: 

شفاعت گسترده 
در میان بانوان عالم بعد از فاطمه زهرا(سلام الله علیها) از جهت گستردگی شفاعت، هیچ کس به شفیعه محشر، حضرت معصومه ‏دخت موسی بن جعفر(علیه السلام) نمی‏رسد، که امام به حق‏ناطق، حضرت جعفر صادق(علیه السلام) در این رابطه می‏فرماید: «با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‏شوند.» 

عصمت
بر اساس روایتی که مرحوم سپهر در «ناسخ‏» از امام رضا(علیه السلام)روایت کرده، لقب «معصومه‏» را به حضرت معصومه، امام هشتم‏ اعطا کرده‏اند. طبق این روایت امام رضا(علیه السلام) فرمود: «هرکس حضرت معصومه را درقم زیارت کند، همانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد.» این‏روایت را مرحوم محلاتی نیز به همین تعبیر نقل کرده است.با توجه به این که عصمت‏به چهارده معصوم منحصرنیست، بلکه همه پیامبران، امامان و فرشتگان معصوم هستند.و علت اشتهار حضرت رسول اکرم، فاطمه زهرا و امامان به «چهارده معصوم‏» آن است که آنها علاوه بر مصونیت ازگناهان صغیره و کبیره، از «ترک اولی‏» نیز که منافات با عصمت‏ندارد، پاک و مبرا بودند. 
با توجه به این که حضرت معصومه(سلام الله علیها) نام شریفشان «فاطمه‏»است و در حال حیات به «معصومه‏» ملقب نبودند، تعبیر امام(علیه السلام)دقیقا به معنای اثبات عصمت است، زیرا بر اساس قاعده معروف:«تعلیق حکم به وصف مشعر بر علیت است‏» دلالت‏حدیث‏شریف برعصمت آن بزرگوار بی‏تردید خواهد بود. 

فداها ابوها 
آیت الله مستنبط از کتاب «کشف اللیالی‏» نقل ‏کرده که روزی عده‏ای از شیعیان وارد مدینه شدند و پرسشهایی داشتند که می‏خواستند از محضر امام کاظم(علیه السلام) بپرسند. امام(علیه السلام) درسفر بودند، پرسشهای خود را نوشته به دودمان امامت تقدیم ‏نمودند، چون عزم سفر کردند برای پاسخ پرسشهای خود به منزل‏امام(علیه السلام) شرفیاب شدند، امام کاظم(علیه السلام) مراجعت نفرموده بود و آنها امکان توقف نداشتند، از این رو حضرت معصومه(سلام الله علیها) پاسخ آن پرسشها را نوشتند و به آنها تسلیم نمودند، آنها با مسرت فراوان ازمدینه منوره خارج شدند، در بیرون مدینه با امام کاظم(علیه السلام) مصادف ‏شدند و داستان خود را برای آن حضرت شرح دادند. 
هنگامی که امام(علیه السلام) پرسشهای آنان و پاسخهای معصومه(سلام الله علیها) را ملاحظه کردند، سه بار فرمودند: «فداها ابوها» «پدرش به قربانش باد.» با توجه به این که‏حضرت معصومه(سلام الله علیها) به هنگام دستگیری پدر بزرگوارش خردسال بود، این داستان از مقام بسیار والا و دانش بسیار گسترده آن حضرت‏ حکایت می‏کند. 

بارگاه حضرت معصومه(سلام الله علیها) تجلیگاه حضرت زهرا(سلام الله علیها) 
بر اساس رویای صادقه‏ای که مرحوم آیت الله مرعشی نجفی(ره) ازپدر بزرگوارش مرحوم حاج سیدمحمود مرعشی نقل می‏کردند، قبر شریف حضرت معصومه(سلام الله علیها) جلوه‏گاه قبر گم شده‏ مادر بزرگوارش حضرت صدیقه طاهره می‏باشد. آن مرحوم در صدد بود که به هر وسیله‏ای که ممکن باشد، محل دفن‏حضرت زهرا را به دست آورد، به این منظور ختم مجربی را آغاز می‏کند و چهل شب آن را ادامه می‏دهد، تا درشب چهلم به خدمت‏ حضرت باقر و یا حضرت صادق شرفیاب می‏شود، امام(علیه السلام) به ایشان می‏فرماید: «علیک بکریمه اهل البیت‏» «به دامن کریمه اهلبیت پناه‏ببرید.» عرض می‏کند: بلی من هم این ختم را برای این منظور گرفته‏ام که قبر شریف ‏بی‏بی را دقیقا بدانم و به زیارتش بروم. امام(علیه السلام) فرمود: منظور من قبر شریف حضرت معصومه درقم می‏باشد.» سپس ادامه داد: «برای مصالحی خداوند اراده فرموده که محل دفن حضرت فاطمه‏ همواره مخفی بماند و لذا قبر حضرت معصومه را تجلیگاه قبرآن حضرت قرار داده است. هر جلال و جبروتی که برای‏ قبر شریف حضرت زهرا مقدر بود خداوند متعال همان جلال و جبروت ‏را بر قبر مطهر حضرت معصومه(سلام الله علیها) قرار داده است.» 

شباهت حضرت معصومه به حضرت زینب
هردو، دختر امام معصوم‏اند. زینب کبری دخت حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و حضرت معصومه دخت والاگهر حضرت موسی‏بن‏جعفر(علیه السلام) می‏باشد.
هردو بزرگوار مفتخرند که خواهر امام معصوم‏اند. یکی خواهر دو حجّت خدا، حسن و حسین و دیگری خواهر حضرت علی‏بن‏موسی‏الرضا (علیه السلام) است. 
هر دو بانو، افتخار دارند که عمه امام معصوم می‏باشند؛ یکی عمه امام زین‏العابدین(علیه السلام) و دیگری عمه حضرت جوادالائمه(علیه السلام). 
هر یک از این دو بانوی بزرگ اسلام، مورد تعظیم و احترام سه امام بزرگوار قرار گرفته‏اند؛ حضرت زینب(سلام الله علیها) از ناحیه پدر بزرگوارشان امیرمؤمنان حضرت علی و از سوی برادرشان حضرت سیدالشّهدا، امام حسین و از ناحیه‏ برادرزاده‏شان حضرت امام زین‏العابدین مورد ستایش قرار گرفتند. همچنین حضرت معصومه(سلام الله علیها) نیز از ناحیه جدّ بزرگوارشان حضرت امام صادق و از جانب برادر گرانقدرشان حضرت رضا، و از سوی فرزند برادرشان حضرت جوادالائمه مورد مدح و ثناواقع شده‏اند. 
هرکدام از این دو بانو، شدّت علاقه نسبت به برادر عزیز و والامقام خود داشتند؛ حضرت زینب نسبت به امام حسین و حضرت معصومه نسبت به امام علیّ‏بن‏موسی‏الرضا.
هر دو بانوی الهی به خاطر علاقه به برادرشان، خانه و زندگی خویشتن را رهاکرده، وطن را ترک گفتند و رنج سفر را بر خود هموار نمودند؛ حضرت‏زینب(سلام الله علیها) از مدینه به عراق و بالاخره به شام رفتند و حضرت معصومه(سلام الله علیها) از مدینه به ایران و بالاخره در سرمین قم رحل اقامت افکندند. 
هردو بانوی بزرگوار، زادگاهشان مدینه، ولی مدفنشان نقطه‏ای دور از زادگاهشان است؛ حضرت زینب(سلام الله علیها) در شام یا مصر، و حضرت معصومه(سلام الله علیها) در ایران و شهر مقدّس قم. 

سید محمد ناظم‏زاده قمی

//