عید نوروز

ارزش‌ها و ضدارزش‌ها

نوروز روز نو، روز تازه و روز جدیدی است اول فروردین، روز نو سال جدید آغاز می‌گردد و کهنگی سال قبل که با سرما، خستگی و تکرار کارها و روزها همراه بوده، با نوروز به روز نو و سال جدید که طراوت طبیعت آن را ترو تازه ساخته تبدیل می‌گردد. این روز برای بسیاری از ملتها روز عید محسوب می‌شود. عید به معنی بازگشت است که از ریشه «عود» گرفته شده است.
به گفته راغب اصفهانی [۱] عید به معنای بازگشت به وضعیت مطلوب گذشته است و به روزهای سرور و شادی نیز گفته می‌شود.
عید یکی از بزرگترین و مهیج ترین مظاهر حیات اجتماعی یک ملت است.
با ما باشید تا پیرامون عید بیشتر بدانید.

اعیاد چهار نوع است:

اول، اعیاد دینی مانند عید فطر و عید قربان که مسلمانان جهان این روزها را عید می‌گیرند.
دوم، اعیاد مذهبی مانند عید غدیر و عید نیمه شعبان که شیعیان جشن می‌گیرند.
سوم، اعیاد ملی مانند روز آزادی و استقلال برخی از ملتها از چنگ استعمار.
چهارم، عید طبیعی و تکوینی مانند عید نوروز که در آغاز بهار و سال نو مطرح می‌شود.

در اسلام روزهایی به عنوان عید اعلام گردیده است که مهمترین آنها عبارتند از: اول شوال (عید فطر)، دهم ذیالحجه (عید قربان)، هیجدهم ذی الحجه (عید غدیر)، بیست و هفت رجب (روز مبعث) و جمعه و تمام این روزها به نوعی بازگشت به خویشتن و احساس مسوولیت و به انگیزه تحول و انقلاب درونی است نه صرف شادی و شادمانی.
بنابراین عید نه جامه رنگارنگ پوشیدن است که این عید کودکان است. نه شربت و شیرینی و غذاهای متنوع خوردن است که این عید شکمبارگان است. نه به سیاحت و تفرج بی محتوی پرداختن است که این عید ولگردان است. نه بی بندوباری و هرزگی و عیاشی کردن است که این عید بوالهوسان است. نه قاه قاه خندیدن و همدیگر را به مسخره گرفتن است که این عید غافلان است و نه سبزه رویاندن و سفره هفت سین چیدن و آتش بازی کردن است که این عید خرافه پرستان است.
هیچ کدام از اینها مفهوم عید از دیدگاه اسلام نیست که عید اسلامی برای موفقیت در راه انجام وظیفه و تطهیر نفس و تصفیه جان از ناپاکیها و تمرین صبر و استقامت و شکستن غرور و خودخواهی است.
و اگر بخواهیم عید نوروز برای ما یک عید واقعی باشد باید به ارزشهای اسلامی این عید که در سایه تعالیم اسلامی رنگ دینی پیدا کرده توجه نموده و از ضد ارزشهای عید که احیای ارزشهای جاهلی و از سنتهای دوران آتش پرستی است دوری نماییم در این جا مروری داریم به ارزشها و ضد ارزشهای عید نوروز.

نظافت و خانه تکانی
از ارزشهای عید نوروز نظافت و خانه تکانی است که مردم قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی خود ایجاد می‌کنند و با خرید لباس نو تغییر ظواهر زندگی نشاط خاصی را به زندگی خود می‌دهند.
غسل عید
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که فرمود: در نوروز غسل کن و تمیزترین لباسهای خود را بپوش و به بهترین عطر خود را خوشبو کن و این روز را روزه بگیر. [۲]
و به استناد این دستور بسیاری از فقها همچون: مرحوم نایینی، صاحب جواهر، آیت الله حکیم و امام خمینی(ره) غسل روز عید نوروز را به عنوان یک تکلیف مستحبی و یک دستور اخلاقی و بهداشتی مورد توصیه قرار داده‏اند. [۳]
نماز عید
شیخ طوسی(ره) فرموده است: نماز ظهر و عصر روز نوروز را که خواندی چهار رکعت نماز با دو سلام (دو رکعت دو رکعت) می‌خوانی رکعت اول پس از حمد ده بار سوره «قدر» رکعت دوم پس از حمد ده بار سوره «کافرون» رکعت سوم پس از حمد ده بار سوره «توحید» رکعت چهارم پس از حمد ده بار سوره «ناس» و «فلق» (معوذتین). و در پایان نماز سجده شکر بجاآور و در آن دعاکن تا خداوند گناهان ۵۰ ساله ات را ببخشد. [۴]
نظافت و لباس تمیز
نظافت و رعایت بهداشت و نیز پوشیدن لباس تمیز و استفاده از عطر و بوی خوش در صورت امکان از وظایف اخلاقی و اجتماعی نوروز است. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «و البس انظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک». [۵]
تمیزترین لباست را بپوش و با بهترین عطرت خود را خوشبوی ساز.
دید و باز دید
یکی از ارزشهای عید نوروز دیدوبازدید از بستگان، دوستان، همسایگان و بزرگان شهر و روستااست و دیدار جمعی از مصیبت دیدگان در سال گذشته.
در این دیدوبازدیدها از غمها و مشکلات یکدیگر آشنا می‌شوند. چه بسیار کدورتهایی که در این ایام با نگاهی دوباره فرو می‌ریزد و به عشق و محبت مبدل می‌گردد و به قول حافظ:
درخت دوستی بنشان که کام دل به بارآرد نهال دشمنی برکن که رنج بی شمارآرد
در این رابطه امام خمینی(ره) در یک سفارشی می‌فرمودند: در ایام نوروز به مریضخانه ها بروید و احوال اینها را بپرسید. [۶]
هدیه و عیدی
هدیه و عیدی دادن از رسوم معمول عیدهاست و در میان مردم معمول بوده است. در روایتی آمده است که شخصی هدیه ای برای امام علی(علیه السلام) آورد و عرض کرد: این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمود: «نیروزناکل یوم»؛ هر روز برای ما نوروز و روز نوی است.
ای خواجه چه جویی زشب قدر نشانی هرشب شب قدر است اگر قدر بدانی
منتهی در این باب می‌بایست از افراط و تفریط و اجحاف و تکلف خودداری شود و شرایط اقتصادی افراد و جامعه اسلامی باید مورد توجه قرار گیرد. [۷]
توجه به قرآن
حضور قرآن به صورت ثابت و گسترده در آداب اجتماعی نوروز به گونه ای که قرآن این کتاب آسمانی مسلمانان، امروز جزو یکی از ارکان سفره عید است و نیز قرایت قرآن و بوسیدن آن در ساعات تحویل سال از جمله آداب سال تحویل است.
دعا
برای روز اول سال، دعا و درخواست خیر وبرکت، موفقیت و سعادت و بالاخره تقاضای تعالی و رشد فضایل انسانی از جمله آداب این روز مقرر گردیده است.
علامه مجلسی(ره) خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است:
«اللهم هذه سنه جدیده و انت ملک قدیم اسإلک خیرها و خیرمافیها و اعوذبک من شرها و شرمافیها و استلفیک موونتها و شغلها یا ذالجلال و الاکرام.»
بارالها! این سال جدید است و تو خدایی ازلی و قدیم هستی. خیر این سال و خیر آنچه را در این سال پیش می‏آید، از تو خواستارم و از شر این سال و شرآنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه می‌برم...
محدث قمی رضوان الله علیه برای هنگام تحویل و لحظه حلول سال جدید این دعا را از برخی بزرگان نقل کرده است:
«یا محول الحول والاحوال حول حالنا الی احسن الحال». [۸]
روزه گرفتن
روزه گرفتن در عید نوروز یکی دیگر از دستورهای اسلامی مطلوب و مستحب در این روز است. امام صادق(علیه السلام) با عبارت «تکون ذلک الیوم صایما» آن را [۹] بیان داشته است. امام خمینی(ره) و سید محمد کاظم یزدی و بسیاری از فقهایی که برکتابهای آنان حاشیه نوشته اند، روزه گرفتن مستحبی نوروز را مورد سفارش و تإیید قرار داده‏اند. [۱۰]
زیارت اهل قبور
رفتن به زیارت اهل قبور در آغازین روزهای سال نو و نیز برگزاری مراسم تحویل سال در کنار قبور از دیگر آداب دینی نوروز است.
تشرف و حضور در اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه و برگزاری مراسم تحویل سال نو در آن مکانها نیز از جمله آداب نوروز می‌باشد.
و بسیاری از ارزشهای مثبت دیگر.
البته در حواشی این عید باستانی خرافاتی وجود دارد که باید زدوده شود. همچون مراسم چهارشنبه سوری و آتش افروزی، ترقه بازی، هفت سین، شب نشینی ها و تشکیل جلسات آلوده ای که بسیاری از مردم به بهانه شبهای عید در عیش و نوش و بی خبری به سر می‌برند. جلساتی که در آن پر است از زمینه‌های گناه: اختلاط محرم و نامحرم. آن هم با شرایط مبتذل، پخش موسیقی‌های مبتذل، مسابقه خودنمایی و تفاخر در لباس و زینت، ریخت و پاش و اسرافکاری و بسیاری از ضد ارزشهایی که در این ایام مطرح می‌شود. 
در خاتمه لازم است به نکاتی چند توجه شود:

۱. هر تشکیلاتی در پایان سال حساب کار خود را می‌کند و به بررسی کم وکاستیها و ضعفها و قوتها می‌پردازد. لازم است ماهم به حساب خود برسیم و یک بازنگری همه جانبه به گذشته خویش داشته باشیم. شخصی در روز عید نوروز می‌گفت: این روز را به شما تبریک و تسلیت می‌گویم. تبریک به جهت فرصتی جدید که خدا به شما داده و تسلیت برای از دست دادن فرصتهایی که داشته‏ای.
۲. باید از گذران عمر و زمان و طبیعت درس گرفت. طبیعت بیدار شد و فعالیتش را دوباره آغاز کرد آیا ماهم بیدارشدیم، آیا درماهم تحول ایجاد شد؟ خانه ها از گردوغبار و آلودگیها پاکسازی شد، آیا قلبهای ما نیز از زنگارهای گناه و رذایل اخلاقی پاکسازی شد...؟
۳. باید توجه نمود که در سال جدید چه طرحی برای خودسازی خویش داریم؟

پی‌نوشت‌ها:

[*]. ماهنامه فرهنگ کوثر.
[۱]. مفردات راغب.
[۲]. «روی المعلی بن خنیس عن الصادق(علیه السلام) فی یوم النیروز، قال: اذاکان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک و تطیب بإطیب طیبک و تکون ذلک الیوم صایما... » (وسایل الشیعه، ج ۸، ص ۱۷۲ و ؛۱۷۳ میزان الحکمه، ج ۷، ص ۱۳۳.)
[۳]. تحریرالوسیله، ج ۱، ص؛۹۵ جواهر، ج‏۵، ص‏۴۱.
[۴]. سی مقاله،رضااستادی،انتشارات اسلامی،ص‏۳۷۶.
[۵]. بحارالانوار، ج ۵۶، ص ۱۰۱.
[۶]. صحیفه نور، ج ۱۶، ص ۸۰.
[۷]. سی مقاله، ص ۳۷۷.
[۸]. همان؛ مفاتیح الجنان.
[۹]. بحار، ج ۵۶، ص ۱۰۱.
[۱۰]. تحریرالوسیله، ج ۱، ص ؛۲۸۸ العروه الوثقی، ص ۲۷۷.

 /