علم غیب از دیدگاه روایات

از بررسی روایات معتبر اسلامی نیز همان مطلبی که آیات به آن دلالت دارند به دست می‏آید یعنی پیامبر و ائمه هدی علم غیب ذاتی ندارند و علم غیب آنها کسبی و از ناحیه خداوند است. در مجمع‏البیان در تفسیر آیه‏ی «لله غیب السموات و الارض»[1] یعنی علم غیب آسمانها و زمین مخصوص خداوند است می‏گوید: بعضی از افراد به گروه شیعه تهمت زده و گفته‏اند با اینکه این آیه دلالت دارد که علم غیب در انحصار خداوند است شیعه می‏گوید: امامان (علیه السلام) علم غیب می‏دانند و حال آنکه ما کسی را از شیعه سراغ نداریم که داشتن علم غیب را برای غیر خدا ممکن بداند، زیرا دانستن غیب مخصوص کسی است که ذاتا همه معلومات را بداند و کسی که دارای این وصف است منحصرا خدا است و هیچکس در این وصف با آن ذات مقدس شرکت ندارد و هر کس که معتقد باشد که غیر خدا با خداوند در این صفت شرکت دارد از ملت اسلام خارج است. و اما آنچه از امیرمومنان (علیه السلام) خاصه و عامه نقل نموده‏اند که از مغیبات خبر داده مانند اینکه از صاحب زنج خبر داده و فرموده.
کانی به و قد سار بالجیش الذی لا یکون له غبار و لا لجب و لا قعقعه لجم و لا حمحمه خیل یثیرون الارض باقدامهم کانها اقدام النعام.[2]
ای احنف: مانند آنست که من او را (رییس زنگیان را) می‏بینم در حالتی که با لشگری خروج می‏کند که گرد و غبار و غوغا و هیاهو و صدای لجام و آواز اسبها ندارند، به قدمهای خود زمین را می‏کوبند قدمهاشان مانند قدمهای شترمرغان است.
او «رییس زنگیان» از اهل ری بود و خود را علوی می‏دانست و مدعی بود که پدرش محمد بن احمد بن عیسی بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‏طالب است. ولی در نسب او طعن زده و علمای انساب متفقند که او علی بن محمد بن عبدالرحیم است و جد مادرش محمد بن حکیم اسدی با زید بن علی بن الحسین بر هشام بن عبدالملک خروج کرد و پس از کشته شدن زید به قریه‏ای به نام «ورزنین» فرار کرد و در این قریه علی بن محمد رییس زنگیان به دنیا آمد. سپس به عراق رفت و کنیزی خریداری کرد که از او محمد پدر علی متولد گردید. خلاصه در سال 255 آهنگ بصره نمود و غلامان زنگی را که کارکنان اهل بصره بودند به یاری خود دعوت نمود و آنها خواجه‏های خود را کشته و انواع فتنه و فساد بر اهل بصره وارد ساختند.
و از فرمانروایی «مروان بن حکم» خبر داده:
اما ان له امره کلعقه الکلب انفه و هو ابو الاکبش الاربعه و ستلقی الامه منه و من ولده یوما احمر.[3] یعنی آگاه باشید که او را امارت و حکومتی خواهد بود بسیار کوتاه چون لیسیدن سگ بینی خود را و او پدر چهار رییس است و زود است که مردم از مروان و فرزندانش روز سرخ را دریابند.
و آنچه از ائمه هدی در مورد اخبار از غیب نقل شده مثل آنچه حضرت صادق (علیه السلام) به عبدالله بن حسن در حضور جمعی از علویین و عباسیین که اجتماع کرده بودند تا با فرزند وی محمد بیعت کنند فرمود قسم به خدا خلافت به تو و فرزندانت نخواهد رسید ولی خلافت نصیب آنهاست و اشاره کرد به عباسیین و فرزندان تو مقتول خواهند شد. از آن پس حضرت از جا برخواست در حالی که بر بازوی عبدالعزیز بن عمران تکیه داده بود و رو به وی کرد و فرمود آیا صاحب عبای زرد (منظور وی ابوجعفر دوانیقی بود) را ندیدی؟ گفت چرا فرمود قسم به خدا او محمد فرزند عبدالله را خواهد کشت.
عاقبت امر همانطور که آن حضرت فرمود گردید.

و نیز مانند گفتار حضرت رضا (علیه السلام) که فرمود «بورک قبر بطوس و قبران ببغداد» حضار سوال کردند یکی از این قبور (که قبر موسی بن جعفر است) می‏شناسیم دیگر کدام است؟ فرمود در آینده خواهید شناخت، سپس دو انگشتش را به هم نزدیک کرد و فرمود قبر من و هارون این چنین است.
و همچنین گفتار حضرت رضا (علیه السلام) به علی بن احمد وشاء در هنگامی که از کوفه به مرو می‏آمد: همراه تو حله‏ای در میان بقچه است که دخترت به تو داد و گفت این را بفروش و از قیمت آن برای من فیروزه بخر، و امثال این روایات، همه از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) اقتباس شده است و خداوند آن حضرت را از این امور آگاه کرده است.
بنابراین کسانی که به ما نسبت بدهند که ما معتقدیم که ائمه (علیه السلام) غیب می‏دانسته‏اند، نسبت ناروایی به ما داده‏اند که ما هرگز به این نسبت راضی نیستیم.[4]
علامه امینی چه می‏گوید؟
محقق فقید امینی که:
جاوید جنان جای بادش جا در کنف خدای بادش در کتاب گرانمایه «الغدیر می‏گوید: برخی از دانشمندان تسنن[5] به شیعیان این نسبت را داده‏اند که آنان معتقدند که امامانشان «غیب» می‏دانند و بر اساس این نسبت شیعیان را مورد توبیخ قرار داده‏اند. مرحوم علامه امینی در پاسخ به این اتهام و روشن ساختن اعتقاد شیعه در ضمن بررسی آیات قرآن و روایات معتبر همان مطلبی را که ما قبلا خاطرنشان ساختیم بیان می‏کند و می‏گوید علم غیب ذاتا و اصالتا مخصوص خداوند است و هر کس را که او بخواهد از «غیب» آگاه می‏سازد و هر که را خداوند از غیب آگاه کند علم غیب او کسبی خواهد بود سپس ایشان برای اینکه اهل تسنن آگاهی بیشتری از موازین اعتقادی شیعه پیدا کنند این حدیث را از امالی شیخ مفید نقل می‏کند: شخصی به نام یحیی از حضرت موسی ابن جعفر (علیه السلام) سوال کرد که برخی از مردم گمان می‏کنند که شما علم غیب می‏دانید؟
حضرتش از شنیدن این سخن برآشفت و از روی تعجب فرمودند سبحان الله سپس گفتند دست بر سر من بگذار قسم بخدا موهای بدن من از شنیدن این کلام راست شد این چه نسبتی است که به ما می‏دهند، اینچنین نیست که گمان کرده‏اند ما آنچه داریم و می‏دانیم از پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به ارث برده‏ایم و به پیغمبر هم از خدا رسیده است.[6] سپس علامه امینی می‏گوید تعجب است که آقایان اهل تسنن ما را برای اعتقاد به چنین علمی که ما برای امامان قایلیم و هیچگونه اشکالی ندارد سرزنش می‏کنند در صورتی که آنها در برخی از کتابهای خود برای بعضی از عباد و زهاد خودشان بالاتر از آنچه ما برای امامان قایلیم گفته‏اند چنانکه نوشته‏اند. حذیفه یمانی گفت انی اعلم ما کان و ما یکون الی یوم القیامه» من آگاهم به آنچه بوده و آنچه تا قیامت خواهد شد. یا می‏گویند در جلوی چشم برخی از زهاد لوح محفوظ بود که هر چه را می‏خواست بداند به آن لوح نگاه می‏کرد و آگاه می‏شد.
شگفت این است که اینگونه نسبتهای بزرگ را به این افراد می‏دهند و اشکالی هم در آن نمی‏بینند، اما نسبت «علم غیب» را به آن ترتیبی که ما گفتیم به ائمه مورد اشکال و توبیخ قرار می‏دهند.
سپس حضرت طریقه‏ی آگاهی از غیب را به این صورت بیان فرمودند که اسرار غیبی را خداوند به جبرییل و جبرییل به حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت محمد به هر کس که خواسته است (منظور خودت امیرمومنان است) اعلام داشته.
خبر چهارم باب مذکور نیز که رکود وثوق است به این مضمون است که عمار ساباطی می‏گوید: از حضرت صادق علیه‏السلام پرسیدم که امام غیب می‏داند؟ فرمودند نمی‏داند، اما هرگاه بخواهد از غیب آگاه شود خداوند او را بدان چیز آگاه می‏سازد.[7]

سایت فطرت
1) سوره هود آیه 123.
2) صبحی الصالح ص 185 کلام 128.
3) خطبه 73 صبحی الصالح ص 102.
4) مجمع البیان ج 5 صفحه‏ی 205.
5) که نامشان را ذکر می‏کند.
6) الغدیر ج 5 صفحه‏ی 58 حدیثی را از امالی مفید نقل فرموده در بحارالانوار ج 25 طبع جدید ص 69 نیز مذکور است نظر علاوه شارح خویی درج 8 شرح نهج‏البلاغه ص 226 نیز نسبت به علم غیب پیغمبر و امام مانند علامه امینی است.
7)... عن عمار الساباطی قال سالت اباعبدالله علیه‏السلام عن الامام یعلم الغیب فقال: لا ولکن اذا اراد ان یعلم الشی‏ء اعلمه الله ذلک (اصول کافی ج 1 ص 257 روایت 4).



سایت فطرت