قبر مطهر مولی الموحدین امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) صدها سال قبل از خودشان آماده اما مخفی بود چرا که مدفن منور آن بزرگوار که توسط حضرت نوح نبی(علیه السلام) قرن‌ها پیش ساخته شده و آن حضرت به محل واقف بود و أحدی غیر از این بزرگوار مطلع نبود و ضمن وصیتش رمزی فرمود تا محل آن برای فرزندانش روشن شود.
پس از شهادت امیرالمومنین(علیه السلام) بر اساس وصیتش فرزندان ارجمندش شبانه آن نازنین بدن را غسل دادند و کفن کردند و به خاک سپردند. پس از انجام غسل و کفن به دستور امام حسن(علیه السلام) جز فرزندان امیرالمؤمنین و شماری از یاران خاص آن حضرت همه برگشتند و آن تابوت بر دوش جبرییل و میکاییل و حسن و حسین(علیه السلام) از کوفه دور شد و بر سوی نجف (منطقه غری) رهسپار شد.
در نقطه‌ای از آن سرزمین جلو تابوت به زمین آمد و فرزندان آن حضرت نیز عقب آن را بر زمین نهادند و امام حسن(علیه السلام) همان گونه که پدر سفارش فرموده بود بر آن پیکر پاک نماز خواند پس از نماز تابوت را کنار زدند و با جا به جا کردن خاک آرامگاهی ساخته و پرداخته یافتند که سنگ نوشته‌ای نشان می‌داد که آن قبر را حضرت نوح(علیه السلام) برای بنده برگزیده و شایسته خدا علی(علیه السلام) آماده ساخته است.
هنگامی که بر آن شدند تا آن پیکر مقدس را به درون قبر برند ندای منادی را از آسمان شنیدند که می‌گفت: «انزلوه الی التربة الظاهر فقد اشتاق الحبیب الی الحبیب» آن بدن پاک را بر زمین پاک نهید که دوست مشتاق دیدار دوست است».[۱]
شیخ مفید در کتاب «الارشاد» خویش این گونه آورده است که: قبر آن حضرت(علیه السلام) بنا به وصیتی که کرده بود مخفی ماند تا زوال دولت بنی امیه که دشمنی و کینه‌ورزی شدیدی نسبت به آن حضرت(علیه السلام) داشتند و چون قدرت به دست بنی‌عباس افتاد در زمان امامت امام صادق(علیه السلام) توسط آن حضرت قبر مطهر جد بزرگوارش آشکار شد و امام صادق(علیه السلام) چون به پیش ابوجعفر منصور دوانقی (متوفی ۱۵۸ هجری) دومین خلیفه عباسی می‌رفت قبر جد بزرگوارش را زیارت کرد و آشکار نمود از آن به بعد شیعیان چون متوجه این امر شدند به زیارت قبر مطهر امیرالمومنین(علیه السلام) شتافتند.[۲]
و به این جریان شیخ ابوعلی طبرسی در کتاب «اعلام الوری بأعلام الهدی» اشاره کرده است.[۳] در اینجا دو روایت که در رابطه با محل دفن است اشاره می‌شود:
۱. «ابی عمید» به سند خود می‌گوید: شخصی از امام حسین(علیه السلام) پرسید: جنازه امیرالمؤمنین(علیه السلام) را در کجا به خاک سپردید. فرمود: شبانه جنازه را برداشتیم و از جانب مسجد اشعث آن را بردیم تا به پشت کوفه کنار غریین برده و در آنجا به خاک سپردیم.
۲. جابر بن یزید جعفی گوید: از امام باقر(علیه السلام) پرسیدم جنازه امیرالمؤمنین(علیه السلام) در کجا دفن شد فرمود: پیش از طلوع خورشید در جانب غریین به خاک سپرده شد و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) و محمد حنیفه فرزندان علی(علیه السلام) و عبدالله بن جعفر (برادرزاده علی(علیه السلام)) وارد قبر شدند و جنازه را در میان قبر گذاردند.[۴]
ساخت بارگاه امیرالمومنین(علیه السلام)
چون قبر آن حضرت تا زمان امام صادق(علیه السلام) مخفی بوده لذا قبل از آن کسی نمی‌توانسته بر آن قبر شریف بنا یا حرمی درست کند. اما بعد از اینکه موضع قبر آشکار شد طبق برخی روایات که حکایت از آن دارد که قبر امیرالمومنین(علیه السلام) نخستین بار در زمان امام صادق(علیه السلام) زمانی که امام طبق دعوت منصور دوانیقی عازم منطقه حیره بودند حصاری دور قبر کشیدند مرقد امام پس از آن محل زیارت شیعیان آن حضرت می‌شد.[۵]
البته در طول تاریخ با توجه به سیاست خلفا تغییر و تحولاتی در حرم امام صورت می‌گرفت برخی از خلفا که از سیاست مذهبی استفاده می‌کردند جهت جذب علویان به سوی خود و مهار کردن شورش‌های آنان در جهت آبادی حرم حضرت قدم بر می‌داشتند و شیعیان را هم در این کار آزاد می‌گذاشتند ولی برخی از خلفا همچون متوکل عباسی نسبت به شیعیان سختگیری می‌کردند و اقدام به خراب کردن حرم ائمه(علیه السلام) می‌کرد.
اما با روی کار آمدن حکومت شیعی آل بویه و تسلط کامل آن‌ها در بغداد و شهرهای اطراف آن زمینه را برای گسترش شهرهای مذهبی علویان از جمله نجف و رونق بخشیدن به حرم امیرالمومنین(علیه السلام) و کوچ علویان به آن شهر به تعمیر و ساختن بارگاه بر قبر امیرالمومنین(علیه السلام) و توسعه آن اقدام کردند و بر فراز مرقد مطهر امام گنبدی سفید بنا نهادند و در اطراف شهر دیوار کشیدند و برای اولین بار برای حرم و بارگاه علوی چند حاجب و خادم تعیین کردند.[۶]
بنابراین می‌توان گفت که اولین کسی که اقدام ساختن بنا بر حرم امیرالمومنین(علیه السلام) کرد اصحاب امام جعفر صادق(علیه السلام) و به دستور آن حضرت این اقدام را عملی کردند بعد از آن در دوره‌های مختلف توسط علویان تغییر و تحولاتی در آن صورت گرفت و در دوره آل بویه رونق بیشتری گرفت و بر بارگاه علوی گنبد بنا کردند و در دوره‌های بعدی از جمله دوره مغول و دوره صفویان و قاجاریان تغییراتی در بارگاه امیرالمومنین(علیه السلام) صورت گرفت.
علت اصلی پنهان بودن قبر حضرت
وصیت امام(علیه السلام) این گونه بود که شبانه و مخفیانه دفن شود چنانکه حضرت زهرا(سلام الله علیها) به حضرت وصیت کرد که مخفیانه دفن شود و این وصیت‌ها دارای چند پیام هستند:
۱. بیان مظلومیت اهل بیت
۲. شناخته نشدن جایگاه آنان و پوشیده ماندن منزلت ایشان.
۳. توجه به علت اصلی این مظلومیت در جریان تاریخ اسلام و توطئه‌های دشمنان بر علیه اهل بیت و استمرار این جریان.
۴. همان طور که شخصیت علی(علیه السلام) در زمان خود مجهول بود و اکنون پس از قرن‌ها دانشمندان غیر مسلمان نیز تشنه درک حضور و عاشق سخنان و اندیشه‌های اویند شناخت بارگاه و مرقد ملکوتی علی(علیه السلام) نیز نیازمند معرفت و شناخت است که اگر قبل از آن ظاهر می‌شد مورد اهانت جاهلان واقع می‌شد از این رو پنهان بودنش بهتر بود.
۵. به دلیل کینه و عناد بنی‌امیه و خوارج و دیگران به آن حضرت چنان که سال‌ها حضرت را در منابر خود ناسزا گفتند و بر علیه او تبلیغ کردند از این رو اگر قبرش معلوم بود جسارت می‌کردند از این رو سال‌ها در اختفای کامل بود و به جز ائمه و خواص شیعه کسی آگاه نبود.
پی‌نوشت‌ها:
۱-قزوینی سید کاظم امیرالمومنین(علیه السلام) از ولادت تا شهادت مترجم علی کرمی قم انتشارات دلیل ما چاپ اول ۱۳۸۰ش ص۶۶۳ـ۶۶۴.
۲-شیخ مفید الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد قم مؤسسة آل البیت للحیاء التراث چاپ اول ۱۴۱۳ق ج۱ ص۱۰.
۳-شیخ طبرسی اعلام الوری باعلام الهدی قم مؤسسة آل البیت الاحیاء التراث چاپ اول ۱۴۱۷ق ج۱ ص۳۱۲.
۴- علامه حلی نگاهی بر زندگی دوازده امام(علیه السلام) ترجمه محمد محمدی اشتهاردی چاپخانه دفتر انتشارات اسلامی چاپ اول ۱۳۷۰ش ص۶۵.
۵-ارشاد علی اکبر دانشنامه امیرالمومنین(علیه السلام) تهران پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ اول ۱۳۸۰ ج۹ ص۴۹۲.
۶- همان ص۴۵۷.
//
