از ویژگی‌های آب موجود در سرداب مطهر حرم حضرت عباس (علیه السلام)، شیرینی، خلوص، شورنبودن و پاکی منحصر به فرد آن است که برخلاف تمامی آب‌های زیرزمینی، پس از ورود به سرداب، تمام این ویژگی را حفظ می‌کند.
تحقیقات علمی برای یافتن دلیل این ویژگی‌های معجزه گون، بی نتیجه مانده است و تنها راه پاسخ به این سوال بزرگ، تفسیر غیبی و ماورایی آن و ارتباط این آب با صاحب باکرامت این مکان مقدس است. گویی این آب، قصد آن کرده که با عرضه خود به محضر علمدار کربلا، عطش لحظه‌های دل شکن غربتش را، آن هنگام که بر شریعه ی فرات، لب‌های خشک و عطشانش را به یاد سید و مولا و امامش، تشنه نگاه داشت، برطرف کند! و آیا این آب با چنین هدف گرانسنگی، جز پاکی و خلوص و شیرینی می‌تواند ویژگی‌هایی دیگری داشته باشد؟!
ویژگی‌های سرداب مقدس
به گزارش شفقنا بنای سرداب مقدس که مساحت آن برابر با مساحت حرم مطهر و رواق‌های موجود در آن است، مربوط به اواسط قرن هشتم هجری است و دارای دیوارهای ضخیم تر نسبت به دیوارهای موجود در حرم مقدس است و در طول تاریخ بارها بر ضخامت آن افزوده شده تا بتواند وزن بالای بنای فوقانی را تحمل نماید. این در حالی است که در فناوری‌های جدید برای تحمل بنای فوقانی، ضخامت دیوارهای بنای تحتانی می‌بایست تنها کمی ضخیم تر باشد. همین مسئله باعث شده راهروهای موجود در سرداب مطهر، به دلیل ضخامت بیش از اندازه ی دیوارهای موجود، تبدیل به راهروهای تنگ و کم عرض شود. با توجه به این مسیله، آستان مقدس حرم حضرت ابالفضل (علیه السلام) از سال ۲۰۰۸ میلادی، مقاوم سازی و بهینه سازی سرداب مقدس را در دستور کار خود قرار داده است.
تلاش خواهیم کرد این سرداب مطهر را پیش از توسعه آن توسط شرکت آب‌های معدنی عراق و تحت اشراف بخش امور مهندسی و فنی آستان قدس عباسی از تاریخ ۲/۱/۲۰۰۸ توصیف کنیم.
و همچنین تلاش خواهیم کرد صفات این سرداب را پس از طرح توسعه آن نیز بیان کنیم. طرحی که مدیریت آستان قدس عباسی در آن نسبت به حفظ طراحی معماری این سرداب علی رغم انجام عملیات شهری وسیع برای تقویت دیوارها و سقف آن تاکید داشته است.
ورود به سرداب
درب ورودی به سرداب مقدس از ناحیه شمال شرقی حرم باشکوه حضرت عباس (علیه السلام) و از دربی چوبی است. با ورود به این درب، به اتاقی می‌رسیم که دارای عرض ۳.۱۸ متری است و دارای عمق ۲ متر است و تمامی آن با سنگ‌های مرمر سفید و آیینه کاری‌هایی نفیس، ضمن عملیات یاد شده در سال ۲۰۰۸ پوشانیده شده است. پس از ورود به اتاق، به درب دیگری می‌رسیم که از جنس طلاست و در سال ۲۰۰۷ جایگزین دربی از جنس نقره گردیده است.پس از گذر از این دو درب، به دربی آهنی بر روی سطح زمین می‌رسیم. برای ورود به محوطه ی سرداب، از این درب با نردبانی که دارای ۸ پله است، به سرداب منتقل می‌شویم.
این نردبان کاملا با مرمر پوشیده شده و به ابتدای راهرویی به طول چهار متر و به عرض ۱.۳۸ متر متصل می‌شود. این راهرو به راهرویی که زیر رواق‌های حرم مطهر حضرت عباس دور می‌زند، منتهی می‌شود همین راهرو منتهی به آخرین راهرویی است که آغاز سرداب حضرت عباس(علیه السلام) محسوب می‌شود.
راهروی زیر رواق‌های حرم حضرت عباس(علیه السلام)- که می‌توان نام رواق سفلی به آن داد- از یک طرف تنگ است و از طرف دیگر به اندازه ای گشاد است که قابل رؤیت نیست. عرض این راهرو ۱.۲۷متر یا ۱.۳۸متر است و دیوار رواق سفلی که به قبر نزدیک تر است، دارای ایوان‌هایی مسقف است که سقف آنها اندکی قوسی شکل می‌باشد. سقف راهروی رواق‌های سفلی به اندازه سقف ایوان‌های دیوار نزدیک به مقبره حضرت عباس(علیه السلام) قوسی شکل است.
در برخی از این ایوان ها، قبوری وجود دارد که همسطح زمین است. این ایوان ها در زمان‌های گذشته از طریق ایجاد دیوار ی روبروی آنها، ناپدید شده بودند. اما این دیوار اکنون برداشته شده و ایوان ها نمودار است.سپس دیوار زخیمی به جای آن ایجاد شد و در آنها سوراخ‌هایی برای تهویه آن ایوان ها قرار داده شد. عرض این راهرو اندکی و به میزان کمتر از ده سانتیمتر پس از پوشش آن با مرمرتنگ شده است. تمامی این اعمال در چارچوب طرح توسعه یادشده صورت گرفت.
تعداد آن ایوان ها ۱۵ تا است که اضلاعی نابرابر دارند. دو تا از این ایوانها در راهروی شمالی و در شرق و غرب راهروی تهویه شمالی قرار گرفته است (راهروهای تهویه بعدا ذکر خواهد شد) سه تا در راهروی شرقی و در جنوب راهروی تهویه غربی، چهارتا در راهروی شرقی که دو تا از این چهارتا در شمال راهروی تهویه شرقی و دو تا در جنوب آن قرار دارند و چهار ایوان نیز در راهروی جنوبی واقع است که بین شرق و غرب به صورت مساوی تقسیم شده است.
زاویه شمال شرقی رواق پایینی، نقطه ورود به این رواق از صحن حضرت عباس (علیه السلام) است که از طریق راهرویی که با پله‌های ذکر شده وارد آن می‌شوند، انجام می‌گیرد. این زاویه نود درجه است در حالی که زوایای رواق‌های دیگر نسبت به راهروی اصلی اضلاعی با زاویه ۴۵ درجه و طول‌های مختلفی دارند. طول دیوار زاویه نزدیکتر به صحن شریف در گوشه شمال غربی ۳.۳۳متر و طول آن در زاویه جنوب غربی ۳.۰۹ متر و در زاویه جنوب شرقی ۳.۳۵متر است. در هرکدام از گوشه‌های راهرویی که رواق‌های پایینی را تشکیل می‌دهند، راهرویی با زاویه نود درجه را نسبت به رواقی که از آن منشعب می‌شود، می‌بینیم که تا مسافت دوری امتداد یافته و به شکافی مشرف بر صحن شریف برای تهویه منتهی می‌شود. تمامی رواق ها به جز رواق جنوبی دارای این شکاف هستند.
عرض راهروی تهویه شمالی، ۱.۷۱متر و طول آن ۶.۸۵ متر و عرض راهروی تهویه شرقی ۱.۶۰متر و طول آن ۶.۸۶متر و عر ض راهروی تهویه شرقی ۱.۶۰متر و طول آن ۶.۸۶متر و عرض راهروی تهویه غربی نیز ۱.۷۵متر و طول آن ۶.۹۰متر می‌باشد.
می توان از طریق این راهروی موجود در زیر رواق ها به راهروی دیگری که در تمامی جهات با آن همسان بوده و طول آن کمتر و به مقبره شریف نزدیکتر است، وارد شد. این راهرو زیر راهروی موجود در حرم فوقانی است که زائران در آن پیرامون ضریح مقدس طواف می‌کنند.بنابرانی می‌توان نام حرم اسفل یا حرم پایینی به آن داد. دیوارهاو کف این حرم در دهه نود قرن بیست با مرمر پوشیده شده و با پیچ‌هایی بر یک اسکلت آلومینیومی نصب شده بودند. و بر دیوار اصلی تثبیت شده و بین آن و بین مرمر، یک جای خالی کوچکی است که باعث تنگی ابعاد آن شده است که هم اکنون عرض آن ۰.۷۲متر است و احتمالا عرض این راهرو پیش از پوشاندن آن با مرمر، حدود یک متر بوده است و اکنون کف آن تا سقف با مرمر پوشیده شده و سقف‌های آن به صورت هم سطح با زوایای ۴۵ درجه نسبت به دو طرف به نظر می‌رسد.
بعید نیست که سقف این راهرو قبل از پوشش آن همانند رواق‌های قبلی اندکی قوسی شکل بوده باشد. عملیات استحکام و توسعه به زودی بر راهروی حرم اسفل و راهروهای منتهی به آن نیز انجام خواهد شد امری که ایجاب می‌کند، این شبکه فلزی و مرمری که روی آن است برداشته شود.
از طریق سه راهرو می‌توان وارد راهروی حرم اسفل شد که دوتا از آنها در دو ضلع شرقی و غربی عمود بر راهروی رواق‌های پایینی است و راهروی سومی اندکی منحنی بر آن است که همان راهروی شمالی است و ارتفاع کف آن از ارتفاع کف راهروی حرم اسفل بیشتر از نیم متر است و ارتفاع ان از دو راهروی دیگر بلندتر است. ارتفاع این راهرو تا سقف آن کمتر از ارتفاع کف دو راهروی دیگر تا سقف آنها است و ارتفاع آن۱.۱)متر است که تنها می‌توان به صورت خم شونده در آن حرکت کرد.علاوه بر این برخلاف دو راهروی دیگر به خاطر پیچ در پیچ بودن، هرکسی نمی‌تواند وارد آن شود و شاید کودکی لاغر قادر به حرکت درآن باشد.
هرکدام از این راهروها روبروی گذرگاه تهویه قرار دارد که پیشتر ذکر شد. ویژگی راهروهای منتهی به راهروی رواق‌های پایینی این است که ابتدای آنها عریض است آنگاه تنگ می‌گردد ابتدای راهروی شمالی ۰.۵متر وعمق آن تقریبا ۰.۵متر است سپس تنگ شده و به همین شکل ادامه می‌یابد تا به عرض تقریبا ۰.۳۵متر می‌رسد. عرض راهروی غربی ۰.۴۲متر و طول آن ۷.۴۲م است عرض این راهرو در ابتدا ۰.۶۴متر است و سپس ۰.۲۸متر تنگ می‌شود تا اینکه به میزان ذکر شده می‌رسد. اما عرض راهروی شرقی هم اکنون ۰.۵۲متر و طول آن ۷.۲۸متر است عرض آن در ابتدا۱.۵۵متر بود سپس پس از مسافتی به میزان ۱.۴۵متر تنگ شده و به میزان مذکور می‌رسد.
ارتفاع سقف این راهروها اندکی از راهروی رواق‌های پایینی کمتر و از راهروی حرم اسفل بیشتر است و تقریبا به دو برابر ارتفاع سابق آن پیش از طرح توسعه می‌رسد. بنابراین کسی که وارد این سرداب می‌شود، در سه سطح حرکت می‌کند، اول سطح بلند، سپس کوتاه تر و در نهایت سطح کوتاهتر پیش از طرح توسعه مذکور.
سقف سرداب، کف حرم فوقانی و رواق‌های آن محسوب می‌شود؛ این سقف در راهروی تمامی رواق ها در یک سطح می‌باشد غیر از سقف راهروی تهویه شرقی که تقریبا ۱۵ سانتی مترکوتاهتر از بقیه بخش‌های سقف راهرو رواق‌های پایینی است. که شاید دلیل آن اضافه شدن لایه‌های بتنی به آن در زمان تعمیر باشد که باعث کوتاه تر شدن آن شده است. سقف راهروی رواق ها و راهروهای تهویه قوسی شکل و تقریبا همانند قوس سقف ایوان‌های موجود در دیوار رواق‌های نزدیک به قبر شریف است.
دیوارهای اصلی داخلی سرداب (غیر از دیوارهای جدید در طرح توسعه و تعمیرات سابق) با آجرهای فرشی قدیمی ساخته شده که در بین لایه‌های آن، آهک، گچ و یا گل رسی که به دوران‌های سابق بازمی گردد، قرار گرفته شده است. در دوران ترمیم سابق دیوارهایی که از عرض کنونی راهرو (قبل از طرح توسعه) تنگتر است، به این سرداب اضافه شده است وبه نظر می‌رسد که نمای برخی دیوارها اخیرا با آجر و سیمان بازسازی شده است و یا شاید هم نمای قدیم این دیوارها را به هدف تقویت آنها پوشیده باشند.
از جمله دیوارهایی که نما و ظاهرشان پوشیده شده است، دیوار اطراف راهروی رواق‌هایی است که از مقبره حضرت عباس(علیه السلام)دورتر هستند. که زیرساخت آن باقی مانده و در طرح توسعه حرم، نمای پوسیده دیوارهای سرداب تا عمق ۲۴ سانتی متر و ۴۸ ساتی متر غیر از ستون شمال شرقی رواق سفلی و نزدیکتر به قبر برداشته شد. از این ستون به دلیل پوسیدگی، ۶۰ سانتی متر و بیشتر برداشته شد و با دیوار جدیدی از آجر سوراخ دار و به همان ضخامت دیوار برداشته شده، جایگزین شد و پس از چندی با یک دیوار بتنی عوض شد که جلوی آن با شبکه ای از آهن پوشیده شد و ضخامت این دیوار ۱۰ ساتنتی متر است که اخیرا با مواد عایقی روکش شده است.
آنگاه با روکشی از آهن پوشش داده شد و با مرمر نوع اونیکس سفید رنگ پوشیده شد. سقف‌های سرداب نیز به همین شکل شدند و در طرح توسعه یاد شده، در فاصله بین سقفها و لایه ی عایقی(که جلوی آن حاوی یک شبکه آهنی است) با بتون پوشیده شد.
هنگامی که از راهروهای ورودی سه گانه فوق الذکر وارد حرم پایینی می‌شویم، با چهار دهلیز روبرو می‌شویم که از آن منشعب می‌شود و در دیوار برعکس دیوار ساختمانی که قبر شریف در آن قرار دارد، واقع شده است. دو تا از این دهلیزها در جنوب و دارای عمق ۱.۷۴متر هستند عرض دهلیز نزدیکتر به قبر شریف یک متر و دومی ۱.۰۲متر و حد فاصل بین آن دو ۱.۵۸متر است اما راهروی سوم در سمت شمال و روبروی راهروی دوم است که عرض آن ۰.۹۵متر و عمق آن ۱.۷۲م بوده و در کنار آن است. روبروی راهروی اول، راهروی چهارم با عرض ۰.۹۵م است که عمق آن از دیگر راهروها کمتر است و ویژگی متمایز آن نسبت به دیگر راهروها این است که محل خروج راهروی شمالی ضریح است که برای رسیدن به راهروی رواق‌های پایینی از آن می‌گذرند.
مقبره شریف حضرت ابوالفضل در مرکز فضای مستطیلی شکلی واقع است که راهروی حرم اسفل آن را احاطه کرده است. ابعاد این فضای مستطیلی شکل ۵.۵م در شمال و جنوب و ۴.۹۰م در شرق و غرب است. یک راهروی بسیار کوتاه با عرض ۰.۶۰متر از راهروی حرم اسفل بویژه در شرق آن به سمت مرکز مستطیلی شکل باز می‌شود. این راهرو در سمت راست فردی قرار می‌گیرد که از راهروی شرقی منتهی به راهروی رواق‌های پایینی حرکت می‌کند.
همانطوری که پیشتر ذکر کردیم، دیوار این راهرو با مرمر پوشیده شده است. و عبارت است از ۳ پله بالا رونده نسبتا بلند و پله چهارمی که ارتفاع آن از سه تای دیگر کوتاه تر است. این پله به یک شکاف کوچک مستطیلی شکلی منتهی می‌شود که به سختی یک انسان لاغر می‌تواند وارد آن شود. این شکاف نیز در دیواری است که با مرمرپوشیده شده و به یک فضای کم ارتفاعی منتهی می‌شود که نمی‌توان حتی خم شونده در آن ایستاد و تنها می‌توان در آن خزید. و لوستری کوچ و طلااندود از سقف آن آوریزان شده است. سقف این فضا، زمین شباک قبر شریف و کف آن، سقف اتاقی پایین آن است که شامل قبر شریف است و در آن پنجره ی شیشه ای و دربی با ابعاد بیست در چهل سانتیمتر است که می‌توان از لابلای آن، درون اتاق مقدس را دید اتاقی که مقبره شریف حضرت عباس در وسط آن قرار دارد یعنی اینکه این شباک در سقف این اتاق قرار دارد. مساحت این فضا، حدود (۳)م۲ ارزیابی می‌شود اما این اتاق حدود (۹)م۲ تخمین زده شده است.
در دیوارهای این اتاق، شکاف‌هایی وجود دارد که به نظر می‌رسد برای تهویه به کار رفته است. زیرا به راهروی حرم اسفل منتهی می‌شود و از طریق آنهاآب داخل حرم می‌شود و زمانی که سطح آب بالا می‌آید، سطح قبر شرف را لمس می‌کند. این شکاف ها به شرح زیر تقسیم می‌شوند:
سه شکاف در جلوی پله سوم منتهی به فضای یاد شده وجود دارد که دو تا از آنها با ارتفاع تقریبا بیست سانتی متر در مجاور یکدیگر قرار دارند و عرض آنها تقریبا ۱۰ سانتی متر است. سومین شکاف نیز زیر این دو و تقریبا در وسط آندو قرار دارند و ارتفاع آن تقریبا ۱۷ سانتی متر و عرض آن ۱۰ سانتی متر است.
شیارهایی مجاور هم که در سمت راست درون راهروی شرقی منتهی به راهروی حرم اسفل قرار دارند که کوچکتر از شیارهای قبلی بوده و تقریبا به شمکل مربع و با ابعاد ده سانتی متر در ده سانتیمتر می‌باشد.
سه شیار(دو تا بالا و سه تا زیر آن دو و تقریبا وسط) در سمت چپ داخل راهروی شرقی منتهی به راهروی حرم اسفل واقع است که همان مشخصات دو شیار قبلی را دارا است.
سقف این اتاق مقدس گنبدی شکل و به اصطلاح معماران پخ شده است و مرکز آن حدود ۱.۴ متر از قبر شریف بلندتر است و در مرکز کف اتاق قبر شریف واقع است که به نظر می‌رسد اندکی از اطرافش بلندتر است و تاکنون نتوانسته ایم دلیل این بلندی و مقدار آن را به خاطر مشکل دید تشخیص دهیم و کف پیرامون قبر با کاشی کربلایی سنگفرش شده است.
.
اکنون پس از سفر به سرداب قبر ابوالفضل العباس علیه السلام به سخن در باره راز آب آن می‌پردازیم و به اندازه ای که در درکمان بگنجد، از آن سخن می‌گوییم:
خداوند خصوصیت ها و نعمت‌هایی را به اولیای خاص خود اختصاص داده که دیگر بندگانش از آن محروم هستند زیرا آنها در بندگی و قربت به وی خلوص نیت از خود نشان دادند.
از جمله اولیای مقرب و از جله بندگان صالح خداوند متعال، مولا و سرورمان حضرت ابوالفضل العباس (علیه اسلام) است. و این به خاطر اصل و نسب هاشمی و ادب علوی و علم الهی است که در خانه پدرش امام علی(علیه السلام) براساس آن پرورش یافت. علاوه برآن اخلاص، بندگی و وفاداری به امام حسین(علیه السلام) و امام حسن(علیه السلام) سرور جوانان اهل بهشت می‌باشد.
بنابراین می‌بینیم که خداوند به این دوست وفادار انواع و اقسام نعمت ها را از هر طرف ارزانی داشته و علاوه بر اینکه او را در خانه ی امام علی (علیه السلام) قرار داده، به او در بین مسلمانان از بیش از سیزده قرن و نیم ماندگاری عطا کرده است به طوری که ضرب المثل اخلاص و اطاعت از یک طرف و مورد ارج خدوانددر دنیا و آخرت از طرف دیگر شده است.
از جمله نعمت ها و راز‌هایی عجیبی که خداوند به حضرت ابوالفضل العباس ارزانی داشته، همان آب مبارک و گوارایی است که پیرامون مقبره شریف او قرار داشته و در سرداب این مقبره جریان می‌یابد.
همگان می‌پرسند راز وجود این آب مبارک در چنین مکانی چیست و چرا چنین آبی در دیگر اماکن وجود ندارد؟.
وجود چنین آب مبارکی در این مکان هیچ جای تعجبی ندارد زیرا این آب با مرقد شریفی در تماس است که پیکر مطهر نفس زکیه حضرت ابوالفضل العباس در آن قرار دارد و همین موضوع باعث پاکیزگی این آب و و عدم تغییر طعم آن شده و باعث شده است تا خدواند شفای عاجل را در آن قرار دهد. که بارها پس از سقوط صدام با این موضوع روبرو شده ایم.
امر تعجب برانگیز این است که اگر تنهاچند متر از حرم مطهر خارج شده و به یکی از سرداب‌های ساختمان‌های مجاور برویم، که تنها چند متر از این سرداب فاصله دارد، در آن با آبی روبرو می‌شویم که بدرنگ و بدبو بوده و با جلبک و خزه پوشیده شده و بوی بدی که معمولا ازآب‌های راکد پخش می‌شود، از آن بلند می‌شود. و حتی رنگ این آب نیز متغیر است.
اگر این را نیز بیفزاییم که شهر کربای معلی به دلیل کوتاهی‌های نظام‌های سابق بویژه نظام دیکتاتوری سرنگون شده صدام، بر دریاچه ای از آب‌های زیر زمینی مختلط به زهکشی‌های شبکه تصفیه آب‌های سبک و سنگین فرسایش یافته شناور است و اینکه زمین آن نیز بر نفوذ سریع این آبها به درون زمین کمک می‌کند، درک خواهیم کرد که نوعی راز الهی وحود دارد که مانع از جریان یافتن آن آب ها به آب‌های این سرداب زیرزمینی و عدم مختلط شدن با آن از طریق لایه‌های خاک شکننده وجود دارد در حالی که زمین این صحن، پایینتر از سطح شهر کربلا و سرداب نیز پایینتر از صحن قرار دارد.
یکی از فضلای حوزه علمیه نجف اشرف درباره راز آب سرداب قبر حضرت ابوالفضل العباس می‌گوید:
این آب برای کسی که پس از ورود به مکان آن در موردش تامل کرده، خالی از کرامات نیست و تجربه کرامات آن را در زمینه شفای بیماران ثابت کرده است. اگر این امور اسراری داشته باشد، تنها از طریق آثار ارجمند ائمه اطهار(علیه السلام) می‌توان به کنه آن پی برد. گویا وجود این آب به رابطه گرم بین حضرت عباس(علیه السلام) و این آب در واقعه طف اشاره دارد. شاید مشیت الهی قبر شریف را با این آب مبارک متمایز کرده است.
/
شیعه نیوز
