حج تمرینی است برای دوری از گناه و معصیت در زندگی، تمرین و یادآوری بزرگی است که بهترین توشه انسان تقوی و پرهیزگاری است و تمرینی است برای برادری و اتحاد در برابر دشمنان قسم خورده اسلام و قرآن مجید، چنانچه خداوند متعال می‌فرماید:
«الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِی الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللّهُ وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَی وَاتَّقُونِ یَا أُوْلِی الأَلْبَابِ: حج در ماه‌های معینی است پس هر کس در این ماهها حج را برخود واجب گرداند بداند که در اثنای حج همبستری و گناه و جدال روا نیست و هر کار نیکی انجام میدهید خدا آن را میداند و برای خود توشه برگیرید که در حقیقت بهترین توشه پرهیزگاری است و ای خردمندان از من پروا کنید». «بقره: ۱۹۷»
در این نوشتار قصد داریم به یک سوال مهم و اساسی پیرامون مسئله حج پاسخ دهیم، سوالی که با فرارسیدن موسم حج ممکن است در اذهان برخی از افراد خطور کند و پاسخ به این سوال می‌تواند اهمیت موضوع حج را به خوبی تبیین کند.
سوال:
اگر در سایت‌ها و وبلاگ‌ها و شبکه‌های مجازی جستجویی اجمالی داشته باشید، متوجه خواهید شد که مطالب متعددی پیرامون مخالفت با حج نوشته شده است که همگی حکایت از ترک این فریضه الهی دارد و از مسلمانان به دلایل مختلف خواسته شده است که این تکلیف الهی را ترک کنند.
از جمله ادله‌ای که در میان این استدلالات زیاد به چشم می‌خورد، این است که چرا هزینه‌های کلانی که برای حج خرج می‌شود را صرف رفع مشکلات در داخل از کشور نکنیم؟ چرا حاجی، هزینه سفر خود به سرزمین وحی را صرف رفع گرفتاری از یک خانواده بی بضاعت و یا تهیه جهیزیه برای یک دختر جوان نمی‌کند و این شعر را نیز در استدلالات خود استفاده می‌کنند که:
دلخوش از آنیم که حج می‌رویم
غافل از آنیم که کج می‌رویم
کعبه به دیدار خدا می‌رویم
او که همین‌جاست کجا می‌رویم
حج به خدا جز به دل پاک نیست
شستن غم از دل غمناک نیست
امام صادق علیه السلام در پاسخ به عمار که عرض کرد من خودم را آماده کرده‌ام که هرساله به حج بروم. یا مردی از افراد خانواده‌ام را با هزینه خود به حج بفرستم. امام فرمود: آیا بر این کار مصمم هستی؟ عرض کردم آری، فرمود اگر چنین است یقین داشته باش که ثروتت زیاد خواهد شد و تو را نوید توانگری می‌دهم.
حال سوال این است که
۱- چون خدا در همه جا وجود دارد ما باید حج را ترک کنیم و به سرزمین وحی نرویم؟
۲- آیا داشتن دل پاک و بی توجهی به فرامین الهی برای رسیدن به سعادت و خوشبختی کفایت می‌کند؟
۳- آیا بهتر نیست که هزینه حج را برای رفع فقر در جامعه استفاده کنیم؟
در پاسخ به این سوالات باید گفت که در منطق راستین اسلام حج تمتع به عنوان یکی از واجبات الهی معرفی شده است که با فراهم بودن شرایط نافرمانی از آن گناه محسوب می‌شود و مسلم است که گناه نه تنها دل آدمی را پاک نمی‌کند، بلکه سبب تیرگی و تاریکی و ناپاکی قلب می‌شود. چنانچه از این مسئله می‌توان در پاسخ به تمام افرادی که با شانه خالی کردن از انجام تکالیف الهی، آن هم فقط به بهانه پاکی دل، استفاده کرد.
امام خمینی رحمة الله علیه در پاسخ به سوال سوم و در تبیین فلسفه حج اینگونه می‌فرمایند:
«یکی از وظایف بزرگ مسلمانان پی بردن به این واقعیت است که حج چیست و چرا برای همیشه باید بخشی از امکانات مادی و معنوی خود را برای برپایی آن صرف کنند.
وحدت
چیزی که تا به حال از ناحیه ناآگاهان و یا تحلیل‌گران مغرض و یا جیره خواران به عنوان فلسفه حج ترسیم شده است این است که حج یک عبادت دسته جمعی و یک سفر زیارتی - سیاحتی است. به حج چه که چگونه باید زیست و چطور باید مبارزه کرد و با چه کیفیت در مقابل جهان سرمایه داری و کمونیسم ایستاد! به حج چه که حقوق مسلمانان و محرومان را از ظالمین باید ستاند! به حج چه که باید برای فشارهای روحی و جسمی مسلمانان چاره اندیشی نمود! به حج چه که مسلمانان باید به عنوان یک نیروی بزرگ و قدرت سوم جهان خودنمایی کنند! به حج چه که مسلمانان را علیه حکومت‌های وابسته بشوراند. بلکه حج همان سفر تفریحی برای دیدار از قبله و مدینه است و بس!» «صحیفه امام خمینی، ج ۲۱، ص ۷۷»
خلاصه کلام آنکه به تنهایی و در پستوهای خانه نیز می‌توان نماز را اقامه کرد و به تنهایی و در سرزمین خود می‌توان هزاران قربانی کرد و هزاران فقیر را سیر کرد، اما ابرقدرت‌های بزرگ دنیا را جز با وحدت و برادری و اتحاد و مقاومتی که در حج به نمایش جهانی گذاشته می‌شود، نمی‌توان شکست داد و این همان فلسفه مهم حج است که نه کمک به فقرا و نه قربانی و نه نماز و روزه هیچ کدام نمی‌تواند جایگزین آن شود.
همچنین توجه به این نکته لازم است که در کشور ما سالیانه هزاران سفر توریستی و تفریحی به کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی صورت می‌گیرد که این مسئله در سال‌های اخیر نیز رواج بیشتری داشته است.
حال سوال اصلی این است که چرا هیچ فرد و یا گروهی خواستار تعطیلی این سفرها و صرف هزینه‌های کلان آن که گاها با هزینه‌های حج قابل مقایسه نیست، نمی‌شود؟
اگر در سایت‌ها و وبلاگ‌ها و شبکه‌های مجازی جستجویی اجمالی داشته باشید، متوجه خواهید شد که مطالب متعددی پیرامون مخالفت با حج نوشته شده است که همگی حکایت از ترک این فریضه الهی دارد و از مسلمانان به دلایل مختلف خواسته شده است که این تکلیف الهی را ترک کنند.
بسیار جالب است که در روایات اسلامی یکی از فواید مهم فریضه حج، رفع گرفتاری و فقر از جامعه و همچنین توانگری افراد معرفی شده است که از جمله این روایات، دو روایت زیبا و شنیدنی از امام صادق علیه السلام است که می‌فرماید:
۱- «ندیده‌ام که چیزی همانند مداومت بر زیارت این خانه چنان سریع توانگری بیاورد فقر بزداید» امالی طوسی/۶۹۴/۱۴۷۸
۲- «همچنین امام صادق علیه السلام در پاسخ به عمار که عرض کرد من خودم را آماده کرده‌ام که هرساله به حج بروم. یا مردی از افراد خانواده‌ام را با هزینه خود به حج بفرستم.
امام فرمود: آیا بر این کار مصمم هستی؟ عرض کردم آری، فرمود اگر چنین است یقین داشته باش که ثروتت زیاد خواهد شد و تو را نوید توانگری می‌دهم» ثواب الاعمال/۷۰/۴۰
نکات مهمی را می‌توان از این دو روایت بدست آورد:
نکته اول: حج نه تنها سبب فقر نمی‌شود بلکه علتی مهم برای توانگری افراد می‌باشد.
نکته دوم: آنچه در روایات مخصوصا در روایت دوم به آن تاکید شده است، توجه به این نکته است که نیت شخص سوال کننده آن است که یا خود به حج برود و یا فردی از خانواده خود که توانایی مالی ندارد را به همراه خود به حج ببرد.
نکته سوم: مسلم است وقتی حج حاجی مقبول می‌شود که او به فکر فقیران و نیازمندان جامعه باشد و از ثروتی که طبق روایات نصیب او می‌شود در راه رفع مشکلات و گرفتاری‌های جامعه استفاده کند. چنانچه این مسئله در حج امسال و توسط حجاج شهر‌های خوب و سلماس اتفاق افتاد و مبلغ ۴۵۰ میلیون ریال از طرف مسافران سرزمین وحی به مستمندان و فقیران کمک شد.
در پایان آرزو داریم که مسافران سرزمین وحی بعد از مراجعت از این سفر آسمانی، بیش از گذشته به فکر نیازمندان و مستمندان جامعه باشند و از برکاتی که در این سفر مقدس بهره برده‌اند در مسیر کسب رضایت الهی استفاده کنند.
/
ابنا
